Στις 25 Μαρτίου 1844 δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ 7/1844) ο πρώτος εκλογικός νόμος στην ιστορία της σύγχρονης Ελλάδος. O νόμος ψηφίστηκε από την συντακτική συνέλευση την ίδια μέρα (18/3/1844) που επικυρώθηκε το πρώτο σύνταγμα της χώρας, ως αποτέλεσμα της «συνταγματικής επανάστασης» της 3ης Σεπτεμβρίου 1843.
Ο εκλογικός νόμος του 1844 έκανε την Ελλάδα την πιο δημοκρατική χώρα του κόσμου εκείνη τη στιγμή. Γιατί επέκτεινε το δικαίωμα του εκλέγειν ουσιαστικά σε όλους τους άρρενες Έλληνες. Καμμιά άλλη χώρα του κόσμου τότε δεν παραχωρούσε σε όλους τους πολίτες της το δικαίωμα της ψήφου. Οι περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες θα προχωρούσαν στη θεσμοθέτηση καθολικού δικαιώματος ψήφου ύστερα από περίπου μισό αιώνα. Άλλες θα περίμεναν μέχρι το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ο εκλογικός νόμος του 1844 προέβλεπε ότι το δικαίωμα της ψήφου έχουν «όλοι οι γεννηθέντες εντός της Ελληνικής επικράτειας», που «έχουν συμπληρώσει το 25ο έτος της ηλικίας τους», διαθέτουν «ιδιοκτησία τινά εντός της επικράτειας» ή «ασκούν οιονδήποτε επάγγελμα ή ανεξάρτητον επιτίδευμα».
Σε αντίθεση με τους εκλογικούς νόμους σχεδόν όλων των άλλων χωρών της εποχής που είχαν εκλεγμένα κοινοβούλια, η προϋπόθεση ύπαρξης περιουσίας που έθετε ο Ελληνικός εκλογικός νόμος δεν αφορούσε μόνο σε ακίνητη περιουσία (κάτι που θα περιόριζε το δικαίωμα του εκλέγειν αποκλειστικά σε γαιοκτήμονες και εύπορους κατοίκους πόλεων που είχαν μεγάλη ακίνητη περιουσία) αλλά σε «ιδιοκτησία τινά», δηλαδή μετρητά, ζώα, εργαλεία, κλπ. Με άλλα λόγια, αφορούσε σε σχεδόν όλους τους Έλληνες.
Οι μόνοι που δεν απέκτησαν δικαίωμα ψήφου ήταν οι λεγόμενοι «οικόσιτοι υπηρέτες», δηλ. οι υπηρέτες που ζούσαν στα σπίτια των αφεντικών τους, καθώς και οι μαθητευόμενοι σε διάφορες τέχνες και επαγγέλματα. Η πρώτη κατηγορία εργαζομένων αποτελείτο, όμως, κυρίως από γυναίκες, που ούτως ή άλλως δεν είχαν δικαίωμα ψήφου, και η δεύτερη ήταν ολιγάριθμη. Η αιτία για τον αποκλεισμό των οικόσιτων υπηρετών από το δικαίωμα ψήφου, όπως φαίνεται από τα πρακτικά της σχετικής συζήτησης, ήταν για να αποφευχθεί η αλλοίωση του εκλογικού αποτελέσματος από τις πιέσεις τις οποίες μάλλον θα τους ασκούσαν οι εργοδότες τους για να ψηφίσουν ό,τι και εκείνοι.
Ο εκλογικός νόμος του 1844 και η επέκταση του δικαιώματος ψήφου σε όλους τους άρρενες Έλληνες προηγήθηκε κατά 4 χρόνια του κύματος επαναστατικών κινημάτων που συγκλόνισαν την Ευρώπη το 1848, τα οποία είχαν σαν ένα από τα βασικά αιτήματα τους τη δημοκρατική εκπροσώπηση των λαών της Ευρώπης στη διακυβέρνηση των χωρών τους – δηλαδή το καθολικό δικαίωμα ψήφου.
Οι επαναστάσεις του 1848 ήταν το μεγαλύτερο κύμα εξέγερσης στην ιστορία της Ευρωπαϊκής ηπείρου και εκδηλώθηκαν σε 50 κράτη και κρατίδια. Είχαν σαν αποτέλεσμα την κατάργηση της δουλοπαροικίας, όπου αυτή υπήρχε ακόμη (κυρίως στην Αυστροουγγαρία), τη γέννηση του κομμουνιστικού κινήματος, με την έκδοση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου (21 Φεβρουαρίου 1848) και, ουσιαστικά, την έναρξη των διαδικασιών που κατέληξαν στην ενοποίηση της Ιταλίας και της Γερμανίας μετά μερικά χρόνια.
Η Ελλάδα παρακολούθησε τις κοσμοϊστορικές και αιματηρές ταραχές που συγκλόνισαν την Ευρώπη τη διετία 1848-49 από μακριά και εν ειρήνη. Όχι γιατί ήταν ένα καθυστερημένο κρατίδιο στις παρυφές της Ευρώπης που υστερούσε σε πολιτική ανάπτυξη και δημοκρατική συνείδηση σε σύγκριση με ανεπτυγμένες χώρες όπως η Γαλλία, η Βαυαρία, η Λομβαρδία, κλπ. Αλλά γιατί η Ελλάδα βρέθηκε στην πρωτοπορία των εξελίξεων, 14 χρόνια μετά την ανεξαρτησία της, και υιοθέτησε δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις και καθολικό δικαίωμα ψήφου ειρηνικά και αναίμακτα. Αυτά που απαιτούσαν οι διαδηλωτές στα οδοφράγματα του Παρισιού οι πρόγονοι μας τα είχαν κατακτήσει, χωρίς οδοφράγματα και νεκρούς, προ τεσσάρων ετών.
Πριν από το 1848 δικαίωμα ψήφου στη Γαλλία είχε το 1% των πολιτών και στη Δανία το 3% – οι γαιοκτήμονες. Στη Φινλανδία μέχρι το 1906 δικαίωμα ψήφου είχε το 9%. Στην Ιταλία, μέχρι το 1912 δικαίωμα ψήφου είχε το 32% του πληθυσμού. Η Ισπανία ενέκρινε καθολικό δικαίωμα ψήφου για τους άρρενες Ισπανούς το 1868: μέχρι τότε δικαίωμα ψήφου είχε το 11% του πληθυσμού.
Στα Γερμανικά κρατίδια και πριγκιπάτα, συμπεριλαμβανόμενης της Πρωσίας, πριν από το 1848 το δικαίωμα ψήφου περιοριζόταν στο 0,5 - 17% του πληθυσμού. Μετά τις επαναστάσεις του 1848 ψηφίστηκαν συντάγματα σε πολλά κρατίδια που θεσμοθέτησαν καθολικό δικαίωμα ψήφου στους άρρενες κατοίκους των κρατιδίων αυτών. Όμως, μέχρι του τέλη του χρόνου εκείνου, οι επαναστάσεις είχαν καταπνιγεί, ο αυτοκράτορας είχε επανέλθει στο Βερολίνο και είχε ψηφιστεί νέος εκλογικός νόμος, που καθιέρωσε ένα σύστημα τριών επιπέδων ψήφων, όπου το 80% του πληθυσμού (αγρότες, μικροαστοί, κλπ) είχαν το 30% της εκλογικής ισχύος και η άρχουσα τάξη το 70%.
Στην Ολλανδία το 1848 κανείς δεν είχε δικαίωμα ψήφου. Εκείνη τη χρονιά ψηφίστηκε σύνταγμα που έδινε το δικαίωμα ψήφου στο 1,8% του πληθυσμού. Το 1887 ψηφίστηκε νέος εκλογικός νόμος που έδινε το δικαίωμα της ψήφου στο 6,6% των Ολλανδών, οι οποίοι, τελικά, απέκτησαν καθολικά το δικαίωμα να ψηφίζουν τους κυβερνήτες τους μόνο το 1917.
Όσοι θαυμάζετε τις πομφόλυγες που επινοούσε στη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου ο Ουίνστον Τσώρτσιλ για να εμψυχώνει τους συμπατριώτες του και να μη δειλιάσουν υπό το βάρος των βομβαρδισμών της Luftwaffe και των συνεχών ηττών που υπέστησαν στα πρώτα δύο χρόνια του πολέμου, θα θυμάστε όλες τις αναφορές του στην αφοσίωση των «Αγγλόφωνων λαών» στην ελευθερία, τη δημοκρατία, κλπ.
Το ποσοστό του ανδρικού πληθυσμού της Βρετανίας που είχε δικαίωμα ψήφου πριν από την ψήφιση του Πρώτου Μεταρρυθμιστικού Νόμου (First Reform Act) του 1832 ήταν περίπου 5% (ολογράφως: πέντε τοις εκατό). Δηλαδή, οι γαιοκτήμονες και οι έχοντες μεγάλη περιουσία. Μετά τον νόμο του 1832, το ποσοστό αυτό έγινε 16%. Από αυτούς, ενεγράφησαν στους εκλογικούς καταλόγους γύρω στο 5% του συνολικού πληθυσμού, δηλαδή λιγότερο από το ένα τρίτο όσων είχαν το δικαίωμα να ψηφίζουν.
Με τον Δεύτερο Μεταρρυθμιστικό Νόμο του 1867, το δικαίωμα ψήφου επεκτάθηκε στο 32% του άρρενος πληθυσμού αλλά μόνο 10% των Βρετανών ενεγράφησαν στους εκλογικούς καταλόγους. Η καθολική ψηφοφορία ψηφίστηκε από το Κοινοβούλιο το 1918.
Η παραπάνω εικόνα δημοκρατικής (μη) συμμετοχής είναι αυτό που έχουν στο μυαλό τους οι Βρετανοί εθνικιστές όταν εξυμνούν τη «δημοκρατική παράδοση» της πατρίδας τους και ατενίζουν με υπεροπτική περιφρόνηση τους υπόλοιπους, «μη δημοκρατικούς» Ευρωπαίους.
Και, τέλος, οι Ηνωμένες Πολιτείες. To 1844 οι ΗΠΑ είχαν πληθυσμό 17 εκατομμύρια. Από αυτούς, τα 2,5 εκατομμύρια, ή 15% του πληθυσμού, ήταν σκλάβοι και δεν είχαν δικαίωμα ψήφου ή ακόμη και δικαίωμα αυτοδιάθεσης του σώματος τους. Αν και το 1844 όλοι οι λευκοί Αμερικανοί άντρες είχαν το δικαίωμα της ψήφου, στην πραγματικότητα η καθολική ψηφοφορία στις Ηνωμένες Πολιτείες θεσμοθετήθηκε μόνο το 1965 – πριν από ακριβώς 58 χρόνια – με τον Νόμο περί Δικαιωμάτων Ψήφου (Voting Rights Act) που προστάτευσε τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων Αμερικανών από τους περιορισμούς και τις ουσιαστικές απαγορεύσεις που τους είχαν επιβάλλει οι πολιτείες του Νότου μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου και παρά την κατάργηση της δουλείας.
Το 1844 η Ελλάδα, για δεύτερη φορά στη νεότερη ιστορία της, πρωτοπόρησε. Το 1830 έγινε η πρώτη Ευρωπαϊκή χώρα που δημιουργήθηκε από εθνική επανάσταση εναντίον μιας αυτοκρατορίας. Και το 1844 γίνεται η πρώτη χώρα που αποκτά καθολικό δικαίωμα ψήφου (αν και μόνο για τους άρρενες πολίτες) και μάλιστα αναίμακτα.
Η χώρα μας μπορεί να μην υφίστατο ως κρατική οντότητα και οι πρόγονοι μας να ήταν σκλάβοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τον 18ο αιώνα, όταν η υπόλοιπη Ευρώπη άλλαζε προσανατολισμό υπό την καθοδήγηση των ιδεών του Σκωτσέζικου, Γαλλικού και Ιταλικού διαφωτισμού. Όμως, οι Έλληνες της Διασποράς στα μεγάλα αστικά κέντρα της Ευρώπης, συνειδητά ή ενστικτωδώς, γίνονταν οι λαμπαδηφόροι που έφεραν τον Διαφωτισμό στην Ελλάδα μόλις έπεσε το πρώτο βόλι στην Καλαμάτα, στις 23 Μαρτίου 1821.
Οι Έλληνες έσπευσαν μετά την επικράτηση της επανάστασης στον Μοριά να ψηφίσουν φιλελεύθερα, δημοκρατικά συντάγματα. Και μετά την πρώτη περίοδο της βασιλείας του Όθωνα, όταν άρχισαν να γίνονται έντονες οι τριβές από την αυταρχική άσκηση της εξουσίας από την Αντιβασιλεία, οι Έλληνες, απροσδόκητα ήπια και πολιτισμένα, ένα βράδυ συγκεντρώθηκαν έξω απ’ το Παλάτι και απαίτησαν απευθείας από τον βασιλιά τους σύνταγμα που να περιορίζει τις εξουσίες του και να τους δίνει λόγο στη διακυβέρνηση τους. Και ο Όθωνας συναίνεσε.
Έτσι, η Ελλάδα απέκτησε σύνταγμα και οι Έλληνες έγιναν οι πρώτοι στον κόσμο που απέκτησαν καθολικό δικαίωμα ψήφου, και μάλιστα χωρίς να ανοίξει ρουθούνι. Είναι ενδιαφέρον ότι, την επόμενη μέρα, 4 Σεπτεμβρίου 1843, ο Όθωνας υπέγραψε διάταγμα που καθιέρωνε την 3η Σεπτεμβρίου ως εθνική εορτή.
Σήμερα, 25 Μαρτίου, εκτός της έναρξης της επανάστασης το 1821, μπορούμε να γιορτάζουμε και την θεσμοθέτηση της δημοκρατικής επανάστασης του 1844. Χρόνια πολλά στην πατρίδα μας και τη δημοκρατία μας.
Ο Περικλής Φ. Κωνσταντινίδης είναι ο ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της επενδυτικής εταιρίας Syracuse Main, Inc.
