Η μετάβαση της Ελλάδας σε μια εποχή «εκσυγχρονισμού», σχεδόν 20 χρόνια μετά το τέλος της οκταετούς θητείας του πρώην σοσιαλιστή πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη, γιορτάστηκε πρόσφατα στην Αίθουσα Αντιγόνη του Κέντρου Πολιτισμού Ελληνικός Κόσμος, σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε προς τιμή του στις 6-11-2023.
Την εκδήλωση διοργάνωσαν το Δίκτυο για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη της Άννας Διαμαντοπούλου, το Notre Europe του Ζακ Ντελόρ, με την υποστήριξη του Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών, και συμμετείχαν η Πρόεδρος Κατερίνα Σακελλαροπούλου, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Νίκος Ανδρουλάκης, και άλλες εξέχουσες προσωπικότητες και ακαδημαϊκοί.
Μερικές ημέρες αργότερα, και βέβαια όχι άσχετα, η έγκριτη εφημερίδα Εστία δημοσίευσε ένα άρθρο βασισμένο σε προφητική επιστολή του Γεράσιμου Αρσένη προς τον τότε πρωθυπουργό που τον προειδοποιούσε ότι ακολουθεί λάθος δρόμο. Στην επιστολή που απηύθυνε στον τότε πρωθυπουργό με ημερομηνία 31 Ιουλίου 2003, ο Γεράσιμος Αρσένης αναφέρει, μεταξύ άλλων, σε σκληρό τόνο:
Στις μέρες σας άνθισε η διαπλοκή και η διαφθορά. Οι χειρισμοί σας στο χρηματιστήριο οδήγησαν στην πιο βίαιη αναδιανομή πλούτου που έχει δει ποτέ η χώρα. Δημιουργήσατε ένα κλειστό κύκλωμα με ανθρώπους που τους ενδιαφέρουν μόνο τα επιδόματα και τα εισοδήματα. Ανοίξατε την πόρτα στην κρίση, την οποία και θα πληρώσουν οι μη προνομιούχοι.
Πέραν απ’ όσα επικριτικά έγραφε ο Γεράσιμος Αρσένης στην επιστολή του, αλλά και τα πολύ εγκωμιαστικά που γνωρίζουμε από το βιβλίο του Νικολάου (2008)* σε μας η πιο πάνω εκδήλωση δημιούργησε ένα μεγάλο ηθικό δίλημμα. Μήπως, αναρωτηθήκαμε, κάναμε λάθος για την κριτική που ασκήσαμε κατά το παρελθόν αναφορικά με τη συμβολή του κ. Κωνσταντίνου Σημίτη στον εκσυγχρονισμό της χώρας; Μήπως τον αδικήσαμε; Έπρεπε να το ξαναδούμε και αν κάναμε λάθος να επανορθώσουμε.
Λίγα λόγια για να θυμηθούμε. Το 2000, ο πρώτος εκ των αρθρογράφων του παρόντος είχε γράψει τρία δοκίμια σχετικά με το θαύμα που γινόταν στην Ιρλανδία, τα οποία είχαν δημοσιευθεί στο Κυριακάτικο ΒΗΜΑ. Το 2001 ο τότε Πρωθυπουργός κ. Κωνσταντίνος Σημίτης, σε συνέδριο του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος (ΠΑΣΟΚ), είχε δηλώσει «Ε όχι να γίνουμε και Ιρλανδία». Η δήλωση του αυτή ήταν εξαιρετικά προκλητική, γιατί ενώ από τη μια μεριά έδειχνε άγνοια του γεγονότος ότι η Ιρλανδία από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 δεν ήταν πλέον η Ιρλανδία της φτώχειας και της μετανάστευσης, από την άλλη αποκάλυπτε το βάθος της σοσιαλιστικής του απέχθειας για την κυριαρχία των πολιτών και των αγορών που επικρατούν ανέκαθεν σ’ αυτή τη χώρα.
Μετά την πιο πάνω δήλωση ακολούθησαν πλείστα όσα επικριτικά σχόλια από τους κκ. Στέφανο Μάνο, Ιωάννη Μαρίνο, Αθανάσιο Παπανδρόπουλο, και πολλούς άλλους, τα κείμενα των οποίων βρίσκονται αναρτημένα στο διαδίκτυο. Εμείς επανήλθαμε στο θέμα κατά καιρούς και δε βρήκαμε λόγους να αναθεωρήσουμε την άποψή μας. Ο κ. Σημίτης μπορεί μεν να είχε πρόθεση και να προσπάθησε όντως να βάλει το λιθαράκι του στον εκσυγχρονισμό της χώρας, αλλά ηττήθηκε από τις ίδιες τις πολιτικές που υιοθέτησε ως Πρωθυπουργός για δύο τουλάχιστον λόγους.
Πρώτο, γιατί κατά επιλογή του οι πολιτικές που υιοθέτησε προήγαγαν το μεγάλο κράτος το ποίο αδυνατεί να εκσυγχρονιστεί, και δεύτερο, γιατί το κράτος έχει αυτονομηθεί και διαφεντεύεται όχι από τους πολίτες και τους πολιτικούς, όπως θα έπρεπε, αλλά από τους δημόσιους υπαλλήλους και τα στελέχη της διοίκησης τα οποία κατέχουν την πληροφόρηση, γνωρίζουν τις διαδικασίες, και επεξεργάζονται τους νόμους με τόσο περίπλοκο τρόπο ώστε οι απλοί - καθημερινοί Έλληνες έχουν αποξενωθεί και στη μεγάλη πλειοψηφία τους αισθάνονται και συμπεριφέρονται ως ιδιώτες και όχι ως πολίτες.
Τώρα, με αφορμή τη γιορτή που έγινε προς τιμή του, ξαναθυμηθήκαμε την τοποθέτησή του αναφορικά με την Ιρλανδία και αποφασίσαμε να κλείσουμε οριστικά τη συζήτηση, Να το κάνουμε δε με τρόπο που τεκμηριώνει αδιαμφισβήτητα την αποτίμησή μας για τη συμβολή του στον εκσυγχρονισμό της χώρας. Ο παρακάτω πίνακας δημοσιεύθηκε πρόσφατα από τη Στατιστική Υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ).
Δείχνει την κατανομή των 27 χωρών της ΕΕ με βάση το κατά κεφαλήν Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ). Βλέπουμε ότι, 20 χρόνια μετά από εκείνη τη ζήτηση, και την περιφρονητική δήλωση του κ. Σημίτη για την Ιρλανδία, αυτή μεν βρίσκεται στην κορυφή της κατάταξης από την άποψη της υλικής ευημερίας, η δε χώρα μας βρίσκεται στην προτελευταία θέση, παρέα όχι με την Εσθονία, αλλά με τις πιο σκληροπυρηνικές Ανατολικοευρωπαϊκές χώρες του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού. Δυστυχώς, για την υστεροφημία του κ. Κωνσταντίνου Σημίτη, τα στοιχεία είναι αμείλικτα. Επί της πρωθυπουργίας, η χώρα μπήκε εκ του ασφαλούς στο δρόμο της πτώχευσης, η οποία ήλθε νομοτελειακά μερικά χρόνια αργότερα.
Στο ίδιο συμπέρασμα μας οδηγούν και πλείστα όσα άλλα δημοσιευμένα συγκριτικά στατιστικά στοιχεία. Για ένα άλλο παράδειγμα, έστω τα στοιχεία για την παραοικονομία. Επ’ αυτού έχουμε βέβαια τη μαρτυρία του Γεράσιμου Αρσένη. Αλλά αυτή μπορεί να αποδοθεί σε πολιτικές σκοπιμότητες, οπότε ας πούμε ότι δε μετράει. Μπορούμε να κάνουμε το ίδιο και με τον Έλληνα κεντρικό τραπεζίτη, ο οποίος δήλωσε πρόσφατα ότι «οι Έλληνες καταναλώνουν 40 δισ. ευρώ περισσότερα από όσα δηλώνουν στην εφορία», υπονοώντας ότι η κλίμακα της παραοικονομίας βρίσκεται περίπου στο 20% της επίσημης οικονομίας; Όχι, δεν μπορούμε, γιατί η δήλωση του κεντρικού τραπεζίτη βασίζεται στα στοιχεία από τον πιο κάτω Πίνακα.
Τι δείχνει αυτός για το θέμα που μας απασχολεί εδώ; Πιστοποιεί ότι η παραοικονομία στην Ιρλανδία ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι 9.1 % ενώ στην Ελλάδα είναι 20.3 %, δηλαδή ακόμη και πιο πάνω από το τον μέσο όρο 17.3 % στην ΕΕ.
Οι αναγνώστες μπορούν να βγάλουν τα συμπεράσματα τους από μόνοι τους. Για μας, όλα τα στοιχεία που γνωρίζουμε δείχνουν ότι η Ιρλανδία με τα επιτεύγματά της στους τομείς της υλικής ευημερίας, της αποτελεσματικής διακυβέρνησης, της διαφάνειας, και πολλούς άλλους, κατατάσσεται διεθνώς σε θέσεις με δείκτες οι οποίοι αποτελούν τιμή για τη δημοκρατία τους και θα έπρεπε να είναι τρανταχτό παράδειγμα για αναφορά και απομίμηση από τις πολιτικές και τις άλλες ηγεσίες της χώρας μας.
Κατά συνέπεια, αν στο πλαίσιο του δημοκρατικού Σοσιαλισμού που πρέσβευαν ο κ. Κωνσταντίνος Σημίτης ως πρωθυπουργός, και οι επώνυμοι συνεργάτες του στις θέσεις ευθύνης που θήτευαν, δεν υπήρχε χώρος για πολιτικές τύπου Ιρλανδίας, η συμβολή τους στην υπόθεση του εκσυγχρονισμού της χώρας ήταν αρνητική.
*Νικολάου, Ν., Πρόσωπα της Οικονομίας, Εκδόσεις Α. Α. Λιβάνη, 2008. Σελ. 126-131.
** Ο Γεώργιος Κ. Μπήτρος είναι Ομότιμος Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, bitros@aueb.gr
*** Ο Στέργιος Μπακάλης είναι Τέως Καθηγητής Οικονομικών, Πανεπιστήμιο Βικτώριας, Αυστραλία, steve.bakalis@gmail.com
