Είναι ενθαρρυντικό ότι, από το 2016 και μετά, οι Έλληνες ολοένα και περισσότερο αξιολογούν θετικά τη συμμετοχή της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, επουλώνοντας πληγές του παρελθόντος από την περίοδο της σκληρής δημοσιονομικής προσαρμογής. Ωστόσο, το παρακάτω Διάγραμμα δείχνει ότι παραμένει ανησυχητικά χαμηλή η εμπιστοσύνη που δείχνουν οι Έλληνες στους (περισσότερους) πολιτικούς θεσμούς γενικότερα, εντός και εκτός της χώρας, συμπεριλαμβάνοντας την ΕΕ και τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. 
Σύμφωνα με στοιχεία από το τελευταίο Ευρωβαρόμετρο, το ποσοστό των Ελλήνων που εμπιστεύονται την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι λιγότερο από 40%. Τα αντίστοιχα ποσοστά πριν την κρίση άγγιζαν το 60% αλλά κατά τη διάρκεια αυτής μόλις που άγγιζαν το 20%. Επομένως, έχει επανακτηθεί σχεδόν το μισό από το χαμένο έδαφος, δείχνοντας μια αργή και σταδιακή αποκατάσταση της διαρραγείσας σχέσης εμπιστοσύνης.
Από την άλλη μεριά, βέβαια, παραμένει αρκετά υψηλό, περίπου 60%, το ποσοστό των συμπολιτών μας που δεν εμπιστεύονται την ΕΕ, ένα ποσοστό περίπου 15 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερο από τον μέσο όρο των πολιτών της ΕΕ. Έτσι, τα ποσοστά εμπιστοσύνης που παρατηρούνται στην Ελλάδα είναι από τα χαμηλότερα που καταγράφονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μόνο σε δύο άλλα κράτη μέλη καταγράφονται χαμηλότερες επιδόσεις: στη Γαλλία και την Κύπρο, όπου μόλις το 35% των πολιτών δηλώνουν ότι εμπιστεύονται την ΕΕ.
Μελετώντας τα στοιχεία σε μεγαλύτερο βάθος, σίγουρα τα ποσοστά αυτά επηρεάζονται από μεμονωμένα γεγονότα, όπως περιπτώσεις διαφθοράς που λαμβάνουν μεγάλη δημοσιότητα (βλ. Qatargate), όμως οι χαμηλές -σε σχέση με πολίτες άλλων κρατών-μελών- επιδόσεις υποδηλώνουν μια ευρύτερη κατάσταση θεσμικής ατροφίας, που τουλάχιστον στις περιπτώσεις της Ελλάδας και της Κύπρου εξηγούνται κοινωνιολογικά και στη βάση της θεσμικής ιστορικής εξέλιξης των δύο χωρών.
Στη Γαλλία, τα κοινωνικά προβλήματα και οι έντονες κοινωνικές συγκρούσεις μεταφράζονται σε γενικότερο έλλειμμά πολιτικής εμπιστοσύνης που συμπαρασύρει και την άποψη και εμπιστοσύνη των πολιτών προς την ΕΕ, η οποία θεωρείται από μερίδα του γαλλικού πληθυσμού ότι έχει συμβάλει και οξύνει τα προβλήματα αυτά.
Βέβαια, το γράφημα δείχνει ξεκάθαρα ότι οι Έλληνες πολίτες διαχρονικά εμπιστεύονται περισσότερο την ΕΕ από την κυβέρνηση της χώρας. Από τη μεριά της ΕΕ και της μερίδας του ελληνικού πληθυσμού που είναι φίλα προσκείμενο στην Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, κάτι τέτοιο αποτελεί θετική ένδειξη, έστω κι αν τα ποσοστά είναι από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη, όπως είδαμε παραπάνω.
Σε ένα περιβάλλον ευρύτερης θεσμικής αμφισβήτησης σε εθνικό επίπεδο, η Ευρωπαϊκή θεσμική αρχιτεκτονική αποτελεί στο μυαλό αρκετών Ελλήνων ένα εχέγγυο σταθερότητας, ασκώντας έλεγχο και κριτική στην εκάστοτε κυβέρνηση. Από την μεριά της Ελλάδας, όμως, επιβεβαιώνονται μακροχρόνια δομικά χαρακτηριστικά της σχέσης πολίτη-Κυβέρνησης στην Ελλάδα. Αν και είναι θετικό γεγονός η επανάκτηση μέρους της απωλεσθείσας εμπιστοσύνης από το ναδίρ του 2012, όταν λιγότερο από το 10% των πολιτών δήλωναν ότι εμπιστεύονταν την κυβέρνηση, τα ποσοστά παραμένουν ανησυχητικά χαμηλά.
Σε χαμηλές τροχιές κινείται και η εμπιστοσύνη των Ελλήνων προς τον ΟΗΕ. Ενώ η Ελλάδα είναι διαπρύσιος κήρυκας του Διεθνούς Δικαίου και έχει αναγάγει τις βασικές αρχές του σε κατευθυντήριους άξονες που διέπουν την εξωτερική πολιτική της χώρας, οι πολίτες εμφανίζονται αρκετά αρνητικοί απέναντι στον πιο σημαντικό διεθνή πολιτικό οργανισμό και κατ’ επέκταση όλους τους υπόλοιπους διεθνείς θεσμούς που λειτουργούν υπό την αιγίδα του.
Το εύρημα αυτό γεννάει τον εξής σημαντικό προβληματισμό: πάγια θέση της Ελλάδας σε σχέση με τις μαξιμαλιστικές τουρκικές απαιτήσεις είναι η παραπομπή των διμερών διαφορών στο Διεθνές Δικαστήριο. Σε περίπτωση που τυχόν κάτι τέτοιο δρομολογηθεί και μια απόφαση δεν δικαιώσει στο απόλυτο τις ελληνικές θέσεις, πώς θα την αποδεχθεί ο Ελληνικός λαός;
Η εμπιστοσύνη στους εθνικούς και διεθνείς θεσμούς είναι απαραίτητη για την αίσθηση νομιμότητας, την ομαλή διακυβέρνηση και εν τέλει την πολιτική, οικονομική και κοινωνική συνοχή. Προς την κατεύθυνση αυτή, επομένως, είναι απαραίτητο να γίνει ουσιαστική προσπάθεια βελτίωσης της αποτελεσματικότητάς τους ώστε να αποκατασταθεί η συνεργατική σχέση που οφείλει να χαρακτηρίζει τη σχέση πολιτών και κυβέρνησης. Παραφράζοντας τον Τσέχωφ, «πρέπει να εμπιστεύεσαι τους άλλους, διαφορετικά η ζωή σου θα είναι μια κόλαση».
*Αντώνης Παπακώστας (πρώην στέλεχος ΕΕ) και Σπύρος Μπλαβούκος (Καθηγητής, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Επικεφαλής Ευρωπαϊκού Προγράμματος «Αριάν Κοντέλλη», ΕΛΙΑΜΕΠ)
