H Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αλλά και γενικότερα η δημόσια διοίκηση, δέχεται συχνά κριτική για αδιαφάνεια στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, για γραφειοκρατία, για απομόνωση από τις ανάγκες της κοινωνίας. Η κριτική αυτή συνήθως είναι δίκαιη, έτσι η σύσταση, πριν λίγα χρόνια, της ομάδας ESIR στη Γενική Διεύθυνση Έρευνας και Καινοτομίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι μία βέλτιστη πρακτική που θα μπορούσε να εφαρμοστεί και σε άλλες υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αλλά και στην Ελλάδα σε υπουργεία και την τοπική αυτοδιοίκηση.
Τι είναι όμως η ESIR; Είναι μια ομάδα, 16 εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου, που παρέχει συμβουλευτική υποστήριξη στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της έρευνας και της καινοτομίας. Η ομάδα συστάθηκε πριν από λίγα χρόνια και λειτουργεί με απόλυτη ανεξαρτησία από τη Γενική Διεύθυνση έρευνας. Τα μέλη της συμμετέχουν σε θεματικές ομάδες εργασίας για θέματα όπως οι κρίσιμες δεξιότητες για το μέλλον, η Τεχνητή Νοημοσύνη και η εκπαίδευση, και εκδίδουν κείμενα πολιτικής με απόλυτη ελευθερία.
Άλλωστε σε πολλά κείμενα της ESIR ασκείται έντονη κριτική σε πολιτικές της ΕΕ ή προτείνονται διαφορετικές, ίσως και «αιρετικές» στρατηγικές. Για παράδειγμα, στο τελευταίο δημοσιευμένο κείμενο για τη στρατηγική αυτονομία, προτείνεται εν πολλοίς το άνοιγμα των ευρωπαϊκών προγραμμάτων έρευνας στην αμυντική βιομηχανία.
Φυσικά, η λειτουργία τέτοιων ομάδων απαιτεί ισχυρή ηγεσία. Πρόεδρος της ESIR είναι η πολύπειρη Sandrine Dixson-Declève (πρόεδρος του Club of Rome), η οποία παρέχει ισχυρή καθοδήγηση στην ομάδα και διευκολύνει την αλληλεπίδραση με φορείς χάραξης πολιτικής.
Βασικό χαρακτηριστικό του modus operandi της ομάδας, είναι η έμφαση που δίνεται στη συνδημιουργία μέσω της συμμετοχής όλων των μελών στην ανάπτυξη των κειμένων πολιτικής, που τελικά αντανακλά και τη δέσμευση για τη χάραξη πολιτικής χωρίς αποκλεισμούς, προϋπόθεση απαραίτητη για την αντιμετώπιση των πολύπλοκων κοινωνικών προκλήσεων.
Υποστηρίζοντας μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στην Ευρωπαϊκή πολιτική σε τρεις κατευθύνσεις «Προστασία - Προετοιμασία- Μετασχηματισμός», η ESIR παρέχει στρατηγική καθοδήγηση για την πλοήγηση στις πολύπλοκες σύγχρονες κοινωνικές προκλήσεις, τονίζοντας την αναγκαιότητα τόσο της άμεσης δράσης όσο και της μακροπρόθεσμης συστημικής αλλαγής.
Η προσωπική μου εμπειρία τον τελευταίο χρόνο ως μέλος της ομάδας ήταν αποκαλυπτική. Όχι ως προς της ποιότητα της δουλειάς που γίνεται (αυτό ήταν ως ένα βαθμό αναμενόμενο), αλλά ως προς την ειλικρινή διάθεση της ΓΔ Έρευνας της ΕΕ να λάβει δημόσια κριτική στις πολιτικές της και να ακούσει διαφορετικές φωνές, ειδικά σε θέματα που η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επιδείξει αξιοσημείωτη στασιμότητα ή ατολμία.
Η ελευθερία μας είναι τόσο μεγάλη δε, που ορισμένες φορές νιώθω ότι εξυπηρετούμε τον ρόλο του «λαγού» που τοποθετείται σε αγώνες μεσαίων και μεγάλων αποστάσεων. Θυμίζω ότι ο δρομέας-«λαγός» αναλαμβάνει να «τραβήξει» τους άλλους δρομείς σε γρήγορο ρυθμό ώστε να εξασφαλιστούν καλύτερες επιδόσεις. Με την ίδια λογική μια ομάδα σαν την ESIR μπορεί πέρα από την τεχνογνωσία της, να προσφέρει χρήσιμες υπηρεσίες προκειμένου να συζητηθούν θέματα ταμπού και να αναδειχθούν πολιτικές που απαιτούν ριζικούς μετασχηματισμούς.
Σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από ραγδαίες αλλαγές και αβεβαιότητα, οι προτάσεις πολιτικής της ομάδας ESIR είναι αναγκαίες για τη διαμόρφωση μετασχηματιστικών πολιτικών που θα επιτρέψουν την αντιμετώπιση των πιεστικών προκλήσεων που ασκούνται στην κοινωνία, ιδίως σε σχέση με την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση.
Η ομάδα ESIR σήμερα έχει ιδιαίτερη θέση στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτικής για την έρευνα και την καινοτομία, ειδικά ως προς την κατεύθυνση της ευθυγράμμισης των πολιτικών αυτών με τους ευρύτερους στόχους του κοινωνικού μετασχηματισμού και της ανθεκτικότητας.
Τι έρχεται το επόμενο διάστημα από την ομάδα; Μόλις δημοσιεύσαμε ένα διαφορετικό κείμενο πολιτικής για την ανταγωνιστικότητα και τη στρατηγική αυτονομία, ενώ ετοιμάζουμε δύο σημαντικά κείμενα πολιτικής για την τεχνητή νοημοσύνη και τον αναγκαίο ριζικό μετασχηματισμό στο ευρωπαϊκό σύστημα εκπαίδευσης.
Οι σύνθετες προκλήσεις (ανταγωνιστικότητας, ασφάλειας, ενέργειας, ανισοτήτων, κλπ) που αντιμετωπίζει η Ευρώπη απαιτούν συστημική προσέγγιση και γενναία διάθεση για ριζικό μετασχηματισμό, όχι στασιμότητα. Θα πρέπει πολύ σοβαρά να αναλογιστούμε το κόστος της αδράνειας!
Η λειτουργία τέτοιων ομάδων, όταν λειτουργούν ουσιαστικά, όχι προσχηματικά, με ανεξαρτησία, μπορεί να προσφέρει σημαντικές υπηρεσίες στη δημόσια διοίκηση. Άλλωστε, το JRC στη Σεβίλλη, μόλις ανακοίνωσε τη σύσταση αντίστοιχης ομάδας η οποία θα παρέχει ανεξάρτητη συμβουλευτική υποστήριξη και καθοδήγηση.
