Σήμερα η Επιτροπή υπέβαλε εκθέσεις προόδου σχετικά με τα μέτρα αντιμετώπισης της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης στην Ιταλία, την Ελλάδα και κατά μήκος της διαδρομής των Δυτικών Βαλκανίων. Το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Δράσης για τη Μετανάστευση που παρουσιάστηκε τον Μάιο του 2015 περιελάμβανε μια σειρά μέτρων για την αντιμετώπιση της μεταναστευτικής κρίσης. Τον Σεπτέμβριο, η Επιτροπή καθόρισε δράσεις προτεραιότητας άμεσης εφαρμογής στο πλαίσιο του προγράμματος δράσης. Σήμερα, αξιολογείται η σημειωθείσα πρόοδος όσον αφορά το σύστημα των κέντρων πρώτης υποδοχής (hotspot) στην Ιταλία και την Ελλάδα και τα μέτρα που έχουν ληφθεί για την υλοποίηση των δεσμεύσεων που περιέχονται στη δήλωση που εγκρίθηκε κατά τη σύνοδο των ηγετών για τη διαδρομή των Δυτικών Βαλκανίων, τον Οκτώβριο του 2015.
Η πρόοδος που σημειώθηκε στην Ελλάδα και την Ιταλία
Ειδικές ομάδες της Επιτροπής εργάζονται επιτόπου με τις ελληνικές και ιταλικές αρχές επί σειρά μηνών για το στήσιμο των κέντρων πρώτης υποδοχής και την ενίσχυση και σημαντική επιτάχυνση των διαδικασιών διαλογής, ταυτοποίησης και λήψης δακτυλικών αποτυπωμάτων των μεταναστών, προκειμένου να διευκολυνθεί η μετεγκατάσταση. Αυτές οι ομάδες στήριξης για τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών λειτουργούν σε ειδικές εγκαταστάσεις, σε 24ωρη βάση, επτά ημέρες την εβδομάδα.
Ελλάδα
Η ανάπτυξη των πέντε κέντρων πρώτης υποδοχής που χωροθετήθηκαν στα νησιά του Αιγαίου (Σάμος, Λέσβος, Χίος, Κως και Λέρος) ήταν αργή, εν μέρει λόγω της ανάγκης για την κατασκευή τους από το μηδέν και με ελλείψεις όσον αφορά την υποδομή, τη στελέχωση και τον συντονισμό. Επί του παρόντος μόνο ένα κέντρο πρώτης υποδοχής είναι πλήρως λειτουργικό (στη Λέσβο). Συνεχίζονται οι εργασίες όσον αφορά άλλες εγκαταστάσεις. Η ελληνική κυβέρνηση έχει ζητήσει την υποστήριξη των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων για την επίτευξη της ημερομηνίας στόχου των μέσων Φεβρουαρίου. Εν τω μεταξύ, η ταυτοποίηση και καταγραφή πραγματοποιούνται ήδη όπου είναι εφικτό σε προσωρινές δομές. Οι ελληνικές αρχές επιφέρουν βελτιώσεις στη λειτουργία των κέντρων πρώτης υποδοχής και έχουν ολοκληρώσει τυποποιημένες επιχειρησιακές διαδικασίες και νέες διαδικασίες αποβίβασης, συνδέοντας τις εγκαταστάσεις των κέντρων πρώτης υποδοχής απευθείας με τα άτομα που αποβιβάζονται στα νησιά. Ο Frontex ξεκίνησε παράκτιες περιπολίες στη Λέσβο, τη Χίο και τη Σάμο, οι οποίες φέρνουν αποτελέσματα.
Το ποσοστό των μεταναστών από τους οποίους έχουν ληφθεί τα δακτυλικά αποτυπώματα σημειώσει αξιοσημείωτη αύξηση από 8% στο τέλος Σεπτεμβρίου 2015 σε 78% τον Ιανουάριο 2016. Από τη στιγμή που θα είναι πλήρως επιχειρησιακά και εξοπλισμένα, τα κέντρα πρώτης υποδοχής στην Ελλάδα αναμένεται να φθάσουν σε συνολική ικανότητα λήψης δακτυλικών αποτυπωμάτων της τάξης των 11.000 ατόμων ημερησίως, αριθμός που υπερβαίνει κατά πολύ τους μέσους αριθμούς αφίξεων τον Ιανουάριο. Ειδικοί εμπειρογνώμονες περί εγγράφων χρησιμοποιούνται από τον Frontex στα νησιά με σκοπό τον εντοπισμό πλαστών και παραποιημένων εγγράφων.
Η μετεγκατάσταση από την Ελλάδα 66.400 ατόμων που χρειάζονται διεθνή προστασία, όπως συμφωνήθηκε από τα κράτη μέλη, άρχισε με πολύ αργό ρυθμό· μέχρι σήμερα έχουν γίνει μόνο 218 μετεγκαταστάσεις. Μόνο 15 κράτη μέλη προσέφεραν στην Ελλάδα συνολικά 1081 θέσεις για μετεγκατάσταση, ενώ 16 κράτη μέλη έχουν ορίσει υπαλλήλους-συνδέσμους για τη στήριξη της διαδικασίας επί τόπου. Οι ελληνικές αρχές βελτιώνουν τις ικανότητές τους καταγραφής και έχουν ανοίξει δεύτερο γραφείο στη Σάμο όπου υπάρχει πλέον η υποδομή για παροχή καταλύματος και μεταφοράς, με τη στήριξη του ΔΟΜ και της UNHCR. Το Δεκέμβριο του 2015, η Επιτροπή ενέκρινε ένα πρόγραμμα 80 εκατ. ευρώ για την υποστήριξη της ικανότητας υποδοχής στην Ελλάδα, που περιλαμβάνει δίκτυο 20.000 θέσεων αιτούντων άσυλο υπό τη διαχείριση της UNHCR, καθώς και τη στήριξη της δημιουργίας 7.000 θέσεων στις περιοχές των κέντρων πρώτης υποδοχής. Στο πλαίσιο αυτού του καθεστώτος, υπάρχουν σήμερα 16.400 διαθέσιμες θέσεις. Εκτός από τις διαθέσιμες επί του παρόντος 7.181 θέσεις σε προσωρινές και πιο μακροπρόθεσμες εγκαταστάσεις στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, η Ελλάδα διαθέτει 10.447 θέσεις στην ηπειρωτική χώρα. Ως εκ τούτου, ο συνολικός αριθμός των υφιστάμενων θέσεων υποδοχής στην Ελλάδα ανέρχεται επί του παρόντος σε 17.628. Ωστόσο, εξακολουθεί να υπάρχει έλλειψη 12.342 θέσεων σε σύγκριση με τις 50.000 νέες θέσεις για τις οποίες η Ελλάδα δεσμεύτηκε τον Οκτώβριο του 2015.
Από τις αρχές του 2015, η Ελλάδα έχει προβεί σε 16.131 αναγκαστικές επιστροφές και 3.460 υποστηριζόμενες οικειοθελείς επιστροφές οικονομικών μεταναστών που δεν είχαν δικαίωμα ασύλου στην Ευρώπη. Ο αριθμός αυτός παραμένει ανεπαρκής στο πλαίσιο των άνω των 800.000 αφίξεων το 2015.
Ιταλία
Η προβλεπόμενη διευθέτηση από τις ιταλικές αρχές έξι χωροθετημένων περιοχών κέντρων πρώτης υποδοχής (σε Λαμπεντούζα, Pozzallo, Porto Empedocle/Villa Sikania, Trapani, Augusta και Τάραντα) ήταν αργή, εν μέρει λόγω της ανάγκης για την κατασκευή τους από το μηδέν και ελλείψεων όσον αφορά την υποδομή, το προσωπικό και τον συντονισμό. Δύο κέντρα πρώτης υποδοχής λειτουργούν πλήρως (σε Λαμπεντούζα και Pozzalo), και ένα τρίτο (στο Trapani) θα είναι πλήρως λειτουργικό όταν ολοκληρωθούν οι τις τελικές εργασίες ανακαίνισης. Οι εργασίες ολοκληρώνονται επειγόντως στον Τάραντα. Τα σχέδια για τα κέντρα πρώτης υποδοχής στην Augusta και το Porto Empedocle/Villa Sikania δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί· είναι απαραίτητη η λήψη απόφασης σχετικά με τα εν λόγω κέντρα εν όψει της πιθανής αύξησης των μεταναστευτικών ροών κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου.
Τα δύο εν λειτουργία κέντρα πρώτης υποδοχής (σε Λαμπεντούζα και Pozzallo) έχουν φθάσει σε ποσοστό λήψης δακτυλικών αποτυπωμάτων 100% για τους πλέον πρόσφατους αποβιβασθέντες. Το ποσοστό των μεταναστών από τους οποίους έχουν ληφθεί δακτυλικά αποτυπώματα αυξήθηκε σημαντικά από 36% τον Σεπτέμβριο 2015 σε 87% τον Ιανουάριο 2016. Από τη στιγμή που θα είναι πλήρως λειτουργικά και εξοπλισμένα, τα κέντρα πρώτης υποδοχής στην Ιταλία αναμένεται να διαθέτουν ικανότητα λήψης δακτυλικών αποτυπωμάτων της τάξης των 2.160 προσφύγων ημερησίως, αριθμός που υπερβαίνει κατά πολύ τους μέσους αριθμούς αφίξεων τον Ιανουάριο.
Παρά το γεγονός ότι η διαδικασία μετεγκατάστασης από την Ιταλία ξεκίνησε μερικές εβδομάδες νωρίτερα απ΄ό,τι στην Ελλάδα, υπολείπεται μακράν του αναγκαίου ρυθμού για την επίτευξη του συνολικού στόχου μετεγκατάστασης 39.600 ατόμων που χρήζουν διεθνούς προστασίας σε δύο χρόνια. Συνολικά, 279 αιτούντες έχουν μετεγκατασταθεί έως τώρα, ενώ 200 εκκρεμείς αιτήσεις μετεγκατάστασης έχουν διαβιβαστεί σε άλλα κράτη μέλη. Μέχρι σήμερα, μόνο 15 κράτη μέλη έχουν διαθέσει θέσεις για μετεγκατάσταση με τη δέσμευση να δεχθούν συνολικά 966 άτομα, ενώ 20 κράτη μέλη έχουν ορίσει αξιωματικούς-συνδέσμους για τη στήριξη της διαδικασίας επί τόπου. Το χαμηλό ποσοστό υλοποίησης οφείλεται κυρίως στις περιορισμένες αφίξεις επιλέξιμων μεταναστών στην ιταλική επικράτεια.
Το 2015, η Ιταλία προέβη σε περισσότερες από 14.000 αναγκαστικές επιστροφές ατόμων που δεν είχαν δικαίωμα ασύλου και συμμετείχε σε 11 κοινές πτήσεις του Frontex για την επιστροφή ατόμων των οποίων οι αιτήσεις για άσυλο απορρίφθηκαν από άλλα κράτη μέλη. Ο αριθμός αυτός παραμένει ανεπαρκής στο πλαίσιο των άνω των 160.000 αφίξεων το 2015.
Το ιταλικό σύστημα υποδοχής είναι ήδη σε μεγάλο βαθμό επαρκές για τις ανάγκες του συστήματος ασύλου του και έχουν ήδη προσδιοριστεί ειδικές εγκαταστάσεις για τα πρόσωπα που πρόκειται να μετεγκατασταθούν. Από την άλλη πλευρά, είναι εμφανείς σημαντικές ελλείψεις όσον αφορά τους χώρους υποδοχής πριν την απομάκρυνση, με μόνο 420 διαθέσιμες θέσεις έναντι των 1252 που περιέχονται στον οδικό χάρτη που υποβλήθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Επιπλέον, χθες, η Επιτροπή εξέδωσε απόφαση για την τροποποίηση του προγράμματος «Ασφάλεια για την ανάπτυξη» των διαρθρωτικών ταμείων για την περίοδο 2007-2013 στην Ιταλία, προβαίνοντας στον αναπροσανατολισμό έως 124 εκατ. ευρώ από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης για τη συγχρηματοδότηση μέτρων εκ μέρους της Ιταλίας για τη διάσωση μεταναστών στη θάλασσα.
Πρόοδος που έχει επιτευχθεί στο θέμα της διαδρομής των Δυτικών Βαλκανίων
Οι πρωτοφανείς ροές προσφύγων και μεταναστών που ξεκίνησαν στα τέλη του θέρους του 2015 και κλιμακώθηκαν το φθινόπωρο έθεσαν τη διαδρομή των Δυτικών Βαλκανίων στο επίκεντρο της πρόκλησης που αντιμετωπίζει η Ευρώπη. Το 2015, σχεδόν 880.000 άτομα πέρασαν από την Τουρκία στην Ελλάδα, εκ των οποίων τα περισσότερα διασχίζουν τα Δυτικά Βαλκάνια με προορισμό την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη.
Ο Πρόεδρος Juncker ανέλαβε την πρωτοβουλία να συγκαλέσει σύνοδο ηγετών για το ζήτημα των προσφυγικών ροών στην οδό των Δυτικών Βαλκανίων στις 5 Οκτωβρίου 2015 και μεσολάβησε ώστε να υπάρξει συμφωνία για ένα σχέδιο 17 σημείων με σκοπό να επιτευχθεί η σταδιακή, ελεγχόμενη και ομαλή κυκλοφορία των ατόμων κατά μήκος της διαδρομής των Δυτικών Βαλκανίων. Τα βασικά σημεία περιελάμβαναν τους συνοριακούς ελέγχους, την ικανότητα υποδοχής και τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών μεταξύ της ομάδας των χωρών που αντιμετωπίζουν τη μεγαλύτερη πίεση κατά τους τελευταίους μήνες.
Έχουν λάβει χώρα εβδομαδιαίες συνεδριάσεις που οργάνωσε η Επιτροπή για την παρακολούθηση το σχεδίου των 17 σημείων που συμφωνήθηκε κατά τη σύνοδο των ηγετών υπό την αιγίδα του Προέδρου Juncker αναφορικά με τις προσφυγικές ροές κατά μήκος της διαδρομής των Δυτικών Βαλκανίων. Σε μια εποχή κατά την οποία οι επικοινωνίες είχαν σχεδόν καταρρεύσει, ο συντονισμός αυτός ήταν ζωτικής σημασίας για τη μείωση του κινδύνου λήψης απρόβλεπτων μέτρων σε μια χώρα με αντίκτυπο σε κάποια άλλη. Θεσπίστηκε ένα κοινό εργαλείο για την ανταλλαγή πληροφοριών σε συνδυασμό με μια νέα προσέγγιση συνεργασίας και συντονισμού μεταξύ των χωρών κατά μήκος της επίμαχης διαδρομής. Επί του παρόντος λαμβάνει χώρα μια διεξοδική ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των αρχηγών αστυνομίας σχετικά με πολιτικές και πρακτικές στα σύνορα και έχει βελτιωθεί η επικοινωνία και η συνεργασία μεταξύ των συνοριακών αρχών.
Ωστόσο, υπήρξαν τακτικά περιπτώσεις αποφάσεων που λήφθηκαν μονομερώς σε μια χώρα, οι οποίες έχουν αλυσιδωτές επιδράσεις στις χώρες που βρίσκονται ανάντη. Η αποκατάσταση της εύτακτης διαχείρισης των συνόρων στη διαδρομή Ανατολικής Μεσογείου/Δυτικών Βαλκανίων αποτελεί σήμερα την πλέον επείγουσα προτεραιότητα για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το σημαντικότερο είναι ότι όλα τα κράτη μέλη πρέπει να δεσμευθούν να τερματίσουν τις διελεύσεις (wave-through) και να επιμείνουν στην εφαρμογή των κανόνων της ΕΕ για το άσυλο και τη διαχείριση των συνόρων. Οι άνθρωποι που εισέρχονται στην Ένωση πρέπει να γνωρίζουν ότι αν έχουν ανάγκη προστασίας θα την λάβουν, αλλά δεν εναπόκειται σε αυτούς να αποφασίσουν σε ποια χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εάν δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για προστασία, θα επιστρέφουν, με πλήρη σεβασμό της αρχής της μη επαναπροώθησης.
Όσον αφορά τη διαχείριση των συνόρων, από τη συμφωνία έγκρισης του επιχειρησιακού σχεδίου με τον FRONTEX στις 3 Δεκεμβρίου, ο Οργανισμός επικουρεί την καταγραφή στα σύνορα της Ελλάδας με την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας. Αυτή η διαδικασία θα πρέπει τώρα να εντατικοποιηθεί και να χρησιμοποιηθεί στον μέγιστο δυνατό βαθμό. Αν και δεν είναι δυνατόν να αναπτυχθεί κοινή επιχείρηση του Frontex άμεσα εντός της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, εναλλακτικές δυνατότητες συνδρομής του Frontex βρίσκονται σήμερα στο στάδιο της προετοιμασίας. Οποιαδήποτε συμπληρωματική δράση στη βόρεια πλευρά των εν λόγω συνόρων θα πρέπει να διεξάγεται εντός του πλαισίου της ΕΕ.
Η Σερβία, η Σλοβενία, η Κροατία και η Ελλάδα έχουν ενεργοποιήσει τον μηχανισμό πολιτικής προστασίας της ΕΕ, ζητώντας από άλλες χώρες να τους στείλουν πόρους για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση έκτακτης ανθρωπιστικής ανάγκης στα εδάφη τους. Συνολικά 15 χώρες έχουν υποβάλει προσφορές συνδρομής, παρέχοντας υλική βοήθεια όπως αντίσκηνα, υπνόσακους και είδη κλινοστρωμνής, είδη ατομικής προστασίας, εξοπλισμό θέρμανσης και φωτισμού, και ηλεκτρογεννήτριες. Ωστόσο, δεν έχει ακόμα ικανοποιηθεί μεγάλος αριθμός αιτήσεων συνδρομής.
Χώρες που βρίσκονται στην επίμαχη διαδρομή συμφώνησαν να δημιουργήσουν 50.000 επιπλέον θέσεις υποδοχής. Ωστόσο, η τρέχουσα ικανότητα υπολείπεται ακόμη του στόχου αυτού — περίπου το ήμισυ του αριθμού αυτών των θέσεων είναι διαθέσιμες ή υπό δημιουργία. Οι χώρες που συμμετείχαν στη σύνοδο των ηγετών για τα Δυτικά Βαλκάνια πρέπει τώρα να επισπεύσουν επειγόντως την παροχή δομών υποδοχής.
