Αν κάτι θα ήθελα να επαναλάβω στη ζωή μου, όσον αφορά στην εκπαίδευση, θα ήταν να επιβιβασθώ στη «μηχανή του χρόνου» και να επιστρέψω στις τάξεις του Γυμνασίου (στα δικά μου μαθητικά χρόνια δεν υπήρχε το Λύκειο), με μια, όμως, προϋπόθεση: να ασχοληθώ με το «πνεύμα» τόσο της Ελληνικής γλώσσας, όσο και της Ιστορίας.
Επειδή όμως ο καιρός, αν και βάσει ημερολογίου κινούμαστε ανοιξιάτικα, «χαριεντίζεται» με το θέρος, άρα και με τις νύχτες του και τα συνεπακόλουθα όνειρά του, ας επιστρέψουμε στα τετριμμένα. Σε τι αναφέρεται ο τίτλος του σημερινού άρθρου; Στον κόσμο, φυσικά. Τι σημαίνει όμως η λέξη κόσμος; Μα, η γη που ζούμε. Ισχύει! Κι ο κόσμος που πηγαίνει στο γήπεδο; Κι αυτό ισχύει. Τελικά, ευτυχώς που δεν έχουμε «μεταναστεύσει» στον άλλο κόσμο κι έτσι, ανοίγοντας το Λεξικό του καθηγητή Γ. Μπαμπινιώτη, ανακαλύπτουμε δεκατρείς (13) διαφορετικούς ορισμούς της λέξης κόσμος. Περάστε κόσμε!
Ο κόσμος, λοιπόν, έχει αλλάξει. Ας παραμείνουμε για λίγο ακόμα στη γραμματική και συγκεκριμένα στον χρόνο του ρήματος «έχει αλλάξει» που είναι ο παρακείμενος. Πάντα με την υποστήριξη της «Τεχνητής Νοημοσύνης» του προαναφερθέντος καθηγητή, ανακαλύπτουμε ότι ο παρακείμενος «δηλώνει το παρελθόν και μπορεί να το συνδέει με το παρόν, δηλώνοντας ότι η ενέργεια / κατάσταση του ρήματος έχει συντελεστεί, αλλά το αποτέλεσμά της διατηρείται και ενδιαφέρει το παρόν.»
Ομολογουμένως, δεν θα μπορούσα να βρω πιο ξεκάθαρη εννοιολογική περιγραφή της αλλαγής που έχει συντελεστεί τα τελευταία χρόνια σ’ ολόκληρο τον πλανήτη Γη, στο σύνολο των ανθρώπων. Δηλώνει το παρελθόν, αλλά το αποτέλεσμά της διατηρείται και ενδιαφέρει το παρόν. Παρεμπιπτόντως, «ολόκληρος ο πλανήτης Γη, το σύνολο των ανθρώπων» αποτελεί τον πρώτο από τους δεκατρείς ορισμούς της λέξης κόσμος. Και σ’ αυτό αναφέρεται ο τίτλος του άρθρου. Αφορμής δοθείσης και πριν συνεχίσουμε με το αντικείμενο του άρθρου, μήπως θα ‘πρεπε να στρέψουμε το βλέμμα μας, έστω και για λίγο, στη γλώσσα μας;
Αυτής που στο κάτω – κάτω της γραφής, «κουβαλάει στην πλάτη της» χιλιάδες χρόνια ζωής, ενώ χωρίς αυτήν ο σημερινός μας, ευρωπαϊκός, πολιτισμός δεν θα αξιοποιούσε τη λάμψη του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, ενός ακρογωνιαίου λίθου του; Ενώ παράλληλα έχει καθορίσει την ταυτότητά μας ως Έλληνες, παρ’ ότι εμείς οι Νεοέλληνες την «έχουμε γράψει κανονικά», αντιμαχόμενοι μεταξύ Δημοτικής και Καθαρεύουσας, Μονοτονικού και Πολυτονικού, «βουτώντας» στα θολά νερά της γραμματικής και του συντακτικού, απεμπολώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τη μοναδική διαύγεια της, επεξηγηματικής και σίγουρα όχι «Τεχνητής», Νοημοσύνης της. «Τεχνικές λεπτομέρειες» και παράπλευρες απώλειες…
Επιστρέφοντας στο προκείμενο και για να μην αφήσουμε καμία αμφιβολία για τη χρονική στιγμή της συγκεκριμένης αλλαγής, αναφερόμαστε στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022. Στη συνέχεια ή εκλογή του Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ και η ανάληψη των προεδρικών καθηκόντων εκ μέρους του, έπαιξαν απλώς τον ρόλο του «εκπυρσοκροτητή» και επιταχυντή των εξελίξεων που αντιμετωπίζουμε. Δηλαδή; Ο ισχυρός καθορίζει τους κανόνες του «παιχνιδιού» ή με άλλα λόγια «τα δικά μου, δικά μου και τα δικά σου, δικά μου», βλ. Παναμά, Γροιλανδία, Ουκρανία κλπ.
Και ξαφνικά όλοι φαίνεται να εκπλήσσονται. Μα κάπου δεν είχαμε ακούσει ότι «ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμίς του και ο ασθενής παραχωρεί ό,τι του επιβάλλει η αδυναμία του»; Τάδε έφη Θουκυδίδης στον διάλογο των Μηλίων, σε μετάφραση Ελευθερίου Βενιζέλου (βλ. ιστότοπο «Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα»), περιγράφοντας τη διαπραγμάτευση των Αθηναίων με τους κατοίκους της Μήλου εν έτει 416 π.Χ. κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου (431 π.Χ. – 404 π.Χ.). Ενδεχομένως να το είχαμε ακούσει. Έχουμε όμως αντιληφθεί το πνεύμα της Ιστορίας;
Απ’ αυτό το σημείο κι έπειτα, ας με συγχωρέσουν οι ιστορικοί, μιας και θ’ ακολουθήσει μια υποκειμενική, άρα και αυθαίρετη εξιστόρηση γεγονότων και καταστάσεων του παρελθόντος, βασιζόμενη μεν στα κείμενα του Θουκυδίδη, αλλά και με προβολή στη σημερινή πραγματικότητα. Τι γύρευαν όμως οι Αθηναίοι στη Μήλο, αποικία των Λακεδαιμονίων; Ας αξιοποιήσουμε τη «μηχανή του χρόνου», έχοντας ήδη πληρώσει «κάρτα απεριορίστων ιστορικών διαδρομών» και ας επανέλθουμε στον Θουκυδίδη: «Και αφού, διά του κοινού αγώνος, απέκρουσαν τους Πέρσας, ολίγον χρόνον ύστερον οι Έλληνες, και όσοι είχαν αποσείσει τον ζυγόν του βασιλέως, και όσοι είχαν λάβει μέρος εις τον κοινόν κατ' αυτού αγώνα, διηρέθησαν, και άλλοι μεν ετάχθησαν με τους Αθηναίους, άλλοι δε με τους Λακεδαιμονίους.
Διότι τα δύο αυτά κράτη είχαν αναδειχθή ως τα ισχυρότερα, των μεν Αθηναίων επικρατούντων κατά θάλασσαν, των δε Λακεδαιμονίων κατά ξηράν.»
Οι Αθηναίοι λοιπόν, αξιοποιώντας τον πανίσχυρο στόλο τους και τη ναυτική τους ηγεμονία, δημιούργησαν τη Δηλιακή Συμμαχία (478 π.Χ.), η οποία περιελάμβανε (σχεδόν) 150 πόλεις – κράτη στις περιοχές της Ιωνίας, του Ελλησπόντου, της Χαλκιδικής, της Εύβοιας και, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, όλα τα νησιά του Αιγαίου. Υπό την αρχηγία των Αθηναίων και με έδρα τη Δήλο, η Συμμαχία είχε στόχο την αντιμετώπιση των Περσών, ενώ οι Σύμμαχοι ήταν υποχρεωμένοι να συνεισφέρουν είτε στρατιωτικό εξοπλισμό (πλοία η Λέσβος, η Χίος και η Σάμος), είτε χρήματα.
Κι αν σας θυμίζει κάτι αυτή η Συμμαχία, δεν κάνατε λάθος. Η Βορειοατλαντική Συμμαχία ή επί το ακριβέστερον, ο Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου (North Atlantic Treaty Organization), δηλαδή το NATO, παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με τη Δηλιακή Συμμαχία. Ιδρύθηκε το 1949, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, υπό την αρχηγία των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής (ΗΠΑ), με έδρα τις Βρυξέλλες. Και όπως αναφέρεται στον ιστότοπο του ΝΑΤΟ «το 1949, ο πρωταρχικός στόχος της Συνθήκης ήταν η δημιουργία ενός συμφώνου αμοιβαίας βοήθειας, ώστε να αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος, σε περίπτωση που η Σοβιετική Ένωση θα επιχειρούσε να επεκτείνει τον έλεγχό της από την Ανατολική Ευρώπη και σε άλλα μέρη της ηπείρου».
Τυχαία η ομοιότητα; Ίσως. Δύο χρόνια όμως προ της ίδρυσης του ΝΑΤΟ, ο υπουργός των Εξωτερικών των ΗΠΑ, δηλώνει τα εξής: «Πολύ αμφιβάλλω αν μπορεί κανείς να σχηματίσει με απόλυτη βεβαιότητα σωστή άποψη για ορισμένα θεμελιώδη ζητήματα, αν δεν ανακαλέσει τουλάχιστον στη μνήμη του τα γεγονότα του Πελοποννησιακού Πολέμου και την πτώση της Αθήνας». Ποιος ήταν ο κύριος; Μάρσαλ! Τζωρτζ Μάρσαλ! Ο εμπνευστής του Σχεδίου Μάρσαλ. Το Σχέδιο Μάρσαλ, δηλαδή η οικονομική ενίσχυση ευρωπαϊκών κρατών μετά τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, που σε συνδυασμό με το ΝΑΤΟ, απετέλεσαν τους πυλώνες της πολιτικής της Δύσης στην αντιπαράθεσή της με τη Σοβιετική Ένωση κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.
Όπου Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, βάλτε τους Μηδικούς Πολέμους, όπου Περσία, Σοβιετική Ένωση και όπου ΝΑΤΟ, Δηλιακή Συμμαχία.
Ποιος ήταν λοιπόν ο Θουκυδίδης και τι συνεισέφερε στην Ιστορία, έτσι ώστε το έργο του, δηλαδή η περιγραφή του Πελοποννησιακού Πολέμου, να αποτελεί σημείο αναφοράς ακόμη και σήμερα; Γεννηθείς στην Αθήνα και με καταγωγή από τη Θράκη, έζησε στο δεύτερο μισό του 5ου π.Χ. αιώνα, κατά τη διάρκεια του οποίου ο ελλαδικός χώρος έζησε τόσο τον «χρυσόν αιώνα» της κλασικής αρχαιότητας, όσο όμως και το αιματοκύλισμα του εμφυλίου πολέμου, του επονομασθέντος Πελοποννησιακού.
Ο ίδιος θήτευσε ως στρατηγός του Αθηναϊκού στρατού και βίωσε, μετά την ήττα του από τον Σπαρτιάτη Βρασίδα στη μάχη της Αμφίπολης το 422 π.Χ., την καταδίκη του σε εξορία εκ μέρους των Αθηναίων. Στα χρόνια της εξορίας του ασχολείται με τη συγγραφή του συγκεκριμένου πολέμου με έναν τρόπο, που αναγνωρίζεται ως αυστηρά ιστορικός, αποφεύγοντας δηλαδή αναφορά σε μύθους ή οποιαδήποτε μεταφυσική εξήγηση, όπως π.χ. ο Ηρόδοτος.
Θεωρείται ότι ήταν ο πρώτος που προσέγγισε την ιστορία με επιστημονικό τρόπο.
Τι μας λέει λοιπόν ο Θουκυδίδης περιγράφοντας τον Πελοποννησιακό Πόλεμο; Ας επιστρέψουμε στα μεταπολεμικά χρόνια των Μηδικών Πολέμων, κάνοντας χρήση της προαναφερθείσας «κάρτας» που έχουμε εξασφαλίσει στη «μηχανή του χρόνου». Εκείνη την εποχή (478 π.Χ.), το αντίβαρο στην ανερχόμενη δύναμη των Αθηνών, συνεπικουρούμενης από τη Δηλιακή Συμμαχία, αποτελούσε η Μεγάλη Δύναμη Σπάρτη με τη δική της Συμμαχία, την Πελοποννησιακή. Διότι, «άλλοι μεν ετάχθησαν με τους Αθηναίους, άλλοι δε με τους Λακεδαιμονίους. Διότι τα δύο αυτά κράτη είχαν αναδειχθή ως τα ισχυρότερα, των μεν Αθηναίων επικρατούντων κατά θάλασσαν, των δε Λακεδαιμονίων κατά ξηράν.» ΝΑΤΟ και Σύμφωνο της Βαρσοβίας κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. ΗΠΑ (με ΝΑΤΟ;) και Κίνα (με Δρόμο του Μεταξιού) στον παρόντα χρόνο.
Και συνεχίζει, πάντα σε μετάφραση Ελευθερίου Βενιζέλου: «Ο εθνικός σύνδεσμος των Ελλήνων διετηρήθη ολίγον μόνον καιρόν, έπειτα όμως περιελθόντες εις διενέξεις οι Λακεδαιμόνιοι και οι Αθηναίοι επολέμησαν με τους συμμάχους των εναντίον αλλήλων, και από τους άλλους Έλληνας, όσοι τυχόν περιήρχοντο μεταξύ των εις έριδας, ετάσσοντο του λοιπού με τον ένα ή τον άλλον εξ αυτών». Διχασμός ή εμφύλιος; Ένα, διαχρονικής παρουσίας, ερώτημα της ελληνικής ιστορίας με τραγικά αποτελέσματα.
«Και οι μεν Λακεδαιμόνιοι ήσκουν την αρχηγίαν αυτών επί των συμμάχων των, όχι καθιστώντες αυτούς φόρου υποτελείς, αλλά μεριμνώντες μόνον όπως κυβερνώνται κατά πολίτευμα ολιγαρχικόν, προς το αποκλειστικόν της Σπάρτης συμφέρον». Οι ομοιότητες με διαχρονικές πολιτικές παρεμβάσεις Μεγάλων Δυνάμεων σε εσωτερικές υποθέσεις κρατών – συμμάχων, με κατ’ εικόνα και ομοίωση πολιτεύματα, που συνεχίζονται μέχρι τις ημέρες μας, δεν περνούν απαρατήρητες.
«Οι Αθηναίοι όμως υπεχρέωσαν με τον καιρόν τας συμμάχους πόλεις, εκτός της Χίου και της Λέσβου, να τους παραδώσουν τα πολεμικά των πλοία, και επέβαλαν την πληρωμήν φόρου και εις όσας δεν επλήρωναν τούτον αρχικώς». Από την αρχηγία των Αθηναίων στην αρχή της Συμμαχίας, περάσαμε μέσω της ηγεμονίας των, στην κυριαρχία των επί των, κατ’ ευφημισμό επονομαζόμενων, Συμμάχων. Εδώ εντάσσεται και το προαναφερθέν απόσπασμα από τον διάλογο των Μηλίων, το οποίο αποτυπώνει την αντιπαράθεση μεταξύ Ισχύος και Δικαίου. Και για να είμαστε ακριβείς, πριν από την προαναφερθείσα φράση (επιβολή ισχυρού έναντι αδύναμου), οι Αθηναίοι αναφέρουν ότι: «κατά την συζήτησιν των ανθρωπίνων πραγμάτων το επιχείρημα του δικαίου αξίαν έχει, όπου ίση υπάρχει δύναμις προς επιβολήν αυτού».
Δηλαδή, μόνον όταν υπάρχει ισορροπία δυνάμεων, ισχύει το Δίκαιο. Στην κρίση του αναγνώστη, αν και κατά πόσον έχουν επέλθει αντίστοιχες μεταβολές στις σχέσεις των ΗΠΑ και των Συμμάχων στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, περιλαμβανομένης και της απαίτησης εκ μέρους των ΗΠΑ για αύξηση των αμυντικών δαπανών για τα μέλη του ΝΑΤΟ. Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα εμφανούς προσπάθειας επιβολής της ισχύος: η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Και για να μη ξεχνιόμαστε: ο Ελληνισμός, τόσο της Κύπρου, όσο όμως και της Ελλάδας, προσπαθεί να «ακουμπήσει» στην «ίση δύναμιν» με την Τουρκία, όταν εδώ και 50 χρόνια «ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμίς του».
Και περιγράφοντας τον συγκεκριμένο πόλεμο ως τον, μέχρι τότε, καταστροφικότερο και μεγαλύτερης διάρκειας, συγκρινόμενο ακόμη και με τους Μηδικούς Πολέμους, «ενώ ο παρών πόλεμος παρετάθη εις μέγα μήκος και συνωδεύθη από τοιαύτας συμφοράς, ομοίας των οποίων δεν είχε γνωρίσει η Ελλάς εις ίσον διάστημα χρόνου», καταλήγει στο «διά ταύτα» (πρωτότυπο Θουκυδίδη): «τὴν μὲν γὰρ ἀληθεστάτην πρόφασιν, ἀφανεστάτην δὲ λόγῳ, τοὺς Ἀθηναίους ἡγοῦμαι μεγάλους γιγνομένους καὶ φόβον παρέχοντας τοῖς Λακεδαιμονίοις ἀναγκάσαι ἐς τὸ πολεμεῖν». Μέσα σε 22 μόνο λέξεις αποτυπώνει επακριβώς τα αίτια που προκάλεσαν τον πόλεμο: «Η αληθεστάτη, πραγματικώς, αλλ' ανομολόγητος αιτία υπήρξε, νομίζω, η αυξανομένη δύναμις των Αθηνών, η οποία επτόησε τους Λακεδαιμονίους και τους εξώθησεν εις πόλεμον». Η Σπάρτη, δηλαδή, φοβήθηκε την ανερχόμενη δύναμη των Αθηναίων και ο φόβος αυτός τους (Λακεδαιμονίους) ανάγκασε να πολεμήσουν.
Λακωνικός (αν και Αθηναίος), απλός, ουσιώδης, σαφής, ακριβής, διεισδυτικός, αμερόληπτος, κριτικός στη ρεαλιστική του αποτύπωση της πραγματικής αιτίας αυτού του πολέμου που διήρκησε 27 χρόνια. Η διαχρονική όμως αξία του έργου του βασίζεται, πέραν της επιστημονικής περιγραφής τω γεγονότων του πολέμου και στην ανάλυση της ανθρώπινης φύσης που, ακόμη και με την πάροδο χιλιάδων χρόνων από τότε, οδηγεί σε παρόμοιες συμπεριφορές. Ξεκινώντας από το: «Διότι οι άνθρωποι αποδέχονται εξ ίσου αβασανίστως όσα εξ ακοής μανθάνουν περί των παρελθόντων πραγμάτων, και όταν ακόμη αναφέρωνται εις την ιδικήν των χώραν». Το «πίστευε και μη ερεύνα», μας μεταφέρει ο Θουκυδίδης για τους συνανθρώπους του, κάτι που ακόμη και σήμερα ισχύει για πολλούς εξ ημών. «Τόσον απρόθυμοι είναι οι περισσότεροι άνθρωποι να υποβάλλωνται εις κόπον προς αναζήτησιν της αληθείας και τρέπονται μάλλον προς ό,τι ευρίσκουν έτοιμον». Το Τικ-Τοκ θα έκανε θραύση στην Αρχαία Ελλάδα, μιας, κατά τον Θουκυδίδη, οι άνθρωποι προτιμούσαν τα έτοιμα και δεν αφιέρωναν χρόνο και κόπο για να ψάξουν διαφορετικές πηγές αναφορικά με την προέλευση της είδησης.
Ενώ ο ίδιος εξηγεί ότι «τα γεγονότα, εξ άλλου, του πολέμου έκρινα καθήκον μου να γράψω, όχι λαμβάνων τας πληροφορίας μου από τον πρώτον τυχόντα, ούτε όπως τα εφανταζόμην, αλλ' αφού υπέβαλα εις ακριβέστατον έλεγχον και εκείνα των οποίων υπήρξα αυτόπτης μάρτυς και όσα έμαθα από άλλους». Με λίγα λόγια, τα γεγονότα του πολέμου, τα facts στα «Αρχαία Ελληνικά», τα έψαξε ο ίδιος εις βάθος, ελέγχοντας ταυτόχρονα τις πηγές του. Παρ’ ότι «η εξακρίβωσίς των ήτο έργον δύσκολον, διότι οι αυτόπται μάρτυρες των διαφόρων γεγονότων δεν εξέθεταν τα ίδια πράγματα κατά τον ίδιον τρόπον, αλλ' έκαστος αναλόγως της μνήμης του ή της ευνοίας, την οποίαν είχε προς τον ένα η τον άλλον αντίπαλον». Παρ’ ότι οι μάρτυρες, προστατευόμενοι ή μη, τα παρουσίαζαν ανάλογα με το πως τα ενθυμούντο ή με το ποιον υποστήριζαν. Σαν να μην πέρασε ούτε μια ημέρα από τότε…
Και καταλήγοντας στην εισαγωγή του, επιθυμεί και προβλέπει ταυτόχρονα ότι «θα μου είναι όμως αρκετόν, εάν το έργον μου κρίνουν ωφέλιμον όσοι θελήσουν να έχουν ακριβή αντίληψιν των γεγονότων, όσα έχουν ήδη λάβει χώραν, και εκείνων τα οποία κατά την ανθρωπίνην φύσιν μέλλουν να συμβούν περίπου όμοια. Διότι την ιστορίαν μου έγραψα ως θησαυρόν παντοτεινόν …». Αφήνοντας το παρελθόν στο παρελθόν (…, όσα έχουν ήδη λάβει χώραν), αναφέρει ότι θα είναι ικανοποιημένος αν το έργο του κριθεί ωφέλιμο από όσους θελήσουν να έχουν ακριβή γνώση των γεγονότων που θα συμβούν και στο μέλλον, τα οποία, λόγω της ανθρώπινης φύσης, θα είναι όμοια ή παραπλήσια. Όπερ μεθερμηνευόμενον, όσο δεν αλλάζει η ανθρώπινη φύση, θα έχουμε και στο μέλλον όμοια (πολέμους) ή παραπλήσια. Και γι’ αυτόν τον λόγο, έγραψε την Ιστορία του για να μείνει αιώνιο κτήμα των ανθρώπων, ελπίζοντας ότι η λογική θα επικρατήσει της ανθρώπινης φύσης.
Και επαναλαμβάνει αργότερα, προβλέποντας ότι «Ένεκα τωόντι εμφυλίων σπαραγμών, ενέσκηψαν εις τας πόλεις πολλαί και μεγάλαι συμφοραί, αι οποίαι παρουσιάζονται και θα εξακολουθήσουν να παρουσιάζωνται πάντοτε, εφόσον η ανθρωπίνη φύσις μένει η ιδία…». Ειδικά σε εμφύλιους σπαραγμούς, συμφορές γίνονται και θα γίνονται πάντα όσο δεν αλλάζει η φύση του ανθρώπου… Αυτά τα «ολίγα» έγραφε πριν 2.500 χρόνια εν μέσω πολέμου ένας άνθρωπος. Τι δεν έχουμε καταλάβει εμείς σήμερα;
Εν κατακλείδι: το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου σηματοδότησε την καταστροφή και των δύο αντιπάλων Μεγάλων Δυνάμεων, της Σπάρτης και της Αθήνας, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα το τέλος του αρχαίου ελληνικού θεσμού, της πόλης – κράτους. Στη θέση του επιβλήθηκε η Αυτοκρατορία, που «στρογγυλοκάθισε» για πάνω από 2.000 χρόνια και χρειάστηκε να χυθεί πολύ αίμα σε πολέμους και επαναστάσεις για να δώσει τη θέση της στο έθνος – κράτος.
Κοπιώδες το ταξίδι με τη «μηχανή του χρόνου» στο απώτερο παρελθόν. Ας επανέλθουμε λοιπόν στο πρόσφατο παρελθόν, επανερχόμενοι στον τίτλο του άρθρου. Ο κόσμος έχει αλλάξει. Κι η Ελλάδα; Ας προσδιορίσουμε λοιπόν, αν και σε τι έχει αλλάξει η πατρίδα μας, εστιάζοντας το ενδιαφέρον μας σε κοσμοϊστορικές αλλαγές των τελευταίων ετών που επηρέασαν, όχι μόνο τον κόσμο (γεωπολιτικά), αλλά, άμεσα ή έμμεσα και τη χώρα μας.
Γεγονός 1: η πτώση του Τείχους. Στις 9 Νοεμβρίου 1989, ο «σεισμός» της πτώσης του Τείχους του Βερολίνο «κονιορτοποίησε» μια ολόκληρη εποχή, αυτήν του Ψυχρού Πολέμου. Με αποτέλεσμα τόσο την επανένωση της Γερμανίας, όσο και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και της συνεπακόλουθης αλλαγής των πολιτικών καθεστώτων στις αποκαλούμενες Ανατολικές Χώρες.
Πως υποδέχθηκε η χώρα μας αυτήν την τεράστια ιστορική στιγμή; Ιδού, τα πρωτοσέλιδα της επόμενης μέρας:
Γεγονός 2: Στις 15 Σεπτεμβρίου 2008, η τέταρτη μεγαλύτερη επενδυτική τράπεζα στις ΗΠΑ, η Lehman Brothers, κήρυξε πτώχευση και άνοιξε τον «ασκό του Αιόλου» της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης. Σε ποια θέματα ήταν στραμμένοι εκείνη την εποχή στην Ελλάδα οι προβολείς της δημοσιότητας; Στα σκάνδαλα της Μονής Βατοπεδίου και της Siemens. Μάλιστα ήταν τόσο «εκτυφλωτικοί» οι προβολείς, που δεν ήμασταν σε θέση να διακρίνουμε τον επερχόμενο «ελέφαντα» της χρεοκοπίας, ο οποίος στη συνέχεια μας καταπλάκωσε. «Τεχνικές λεπτομέρειες» και ορισμένες παράπλευρες απώλειες…
Και σήμερα; Έχει αλλάξει η Ελλάδα; Έχοντας ως βάση τα δύο προαναφερθέντα γεγονότα και κάνοντας τη σύγκριση με την τρέχουσα δημοσιότητα, ας κρίνει ο καθένας μας, με το χέρι στην καρδιά, αν η Ελλάδα εν έτει 2025 έχει όντως αλλάξει. Αν, πραγματικά, έχουμε αντιληφθεί το «πνεύμα» της Ιστορίας, κατανοώντας τον, δικό μας, Θουκυδίδη. Κι επειδή είναι δικός μας, ενδεχομένως να επιθυμούμε διακαώς να στηρίξουμε, με αποδείξεις που βασίζονται σε γεγονότα, τη θέση του, ότι, δηλαδή, όσο η ανθρώπινη φύση δεν αλλάζει, οι άνθρωποι, διαχρονικά, αντιδρούν με το ίδιο τρόπο. Ας αναλογιστούμε όμως, πάντα με βάση τα αποτελέσματα του Πελοποννησιακού Πολέμου, που περιέγραψε επακριβώς, ότι στο μέλλον ένας Έλληνας Πρωθυπουργός ίσως να μην έχει καν τη δυνατότητα να προβεί σε σημαντικές ανακοινώσεις από το Καστελλόριζο.
Υ.Γ. 1: Επέλεξα τη μετάφραση του Ελευθερίου Βενιζέλου, ενός εκ των σημαντικότερων Ελλήνων πολιτικών, αν όχι ο σημαντικότερος. Στην ευρύτερη κατανόησή του, ας μας βοηθήσει ο Τάκης Θεοδωρόπουλος, με το σχόλιό του (Καθημερινή, 9/6/19): «Η σχέση του Βενιζέλου με τα κλασικά γράμματα τον εμπόδισε να κάνει πολιτικά λάθη; Όχι βέβαια. Ο Θουκυδίδης δεν είναι οδηγός do it yourself. Είναι ανατόμος που σου δίνει τα διανοητικά εργαλεία για να κρίνεις τα φαινόμενα του ανθρώπινου σύμπαντος. «…εφόσον η ανθρώπινη φύσις μένει ίδια…» όπως γράφει ο ίδιος (Βιβλίο Γ΄, 82). Διαβάζοντάς τον αντιλαμβάνεσαι ότι ο άνθρωπος του 2019 δεν είναι διαφορετικός από τον άνθρωπο του 415 π.Χ. Με μία διαφορά. Ο άνθρωπος του 2019 πιστεύει ότι είναι καλύτερος επειδή έχει την ψευδαίσθηση ότι μπορεί να αλλάξει τη φύση του».
Υ.Γ. 2: Το αντίτιμο της «κάρτας απεριορίστων ιστορικών διαδρομών», της οποίας, ως Έλλην πολίτης έκανα χρήση, έχει ήδη «καταβληθεί» στον Ελλαδικό χώρο πολλάκις στο παρελθόν, από συμμετέχοντες και μη σε εθνικές τραγωδίες οι οποίες με τη σειρά τους έχουν «συμβάλλει» καταλυτικά στην παραγωγή δραματικών επεισοδίων της σειράς «Ιστορία αιματοκυλισμένη», όπως: Εμφύλιος στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, Εμφύλιος στην Επανάσταση του 1821, Εθνικός Διχασμός το 1915, Εμφύλιος Πόλεμος το 1946.
