Οι ευθύνες του πολιτικού κόσμου στην υποβάθμιση των πανεπιστημίων

Με πρόσχημα την πρόθεση της κυβέρνησης να επιτρέψει δια νόμου την λειτουργία παραρτημάτων πανεπιστημίων χωρών της ΕΕ ή κρατών, τα οποία είναι συμβαλλόμενα της «Γενικής Συμφωνίας για τις Συναλλαγές στον τομέα των Υπηρεσιών (GATS)» στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), έδωσε την αφορμή στα κόμματα της Αριστεράς να διαλύσουν και πάλι τα πανεπιστήμια.

Στο όνομα του Λαού, τον οποίο θεωρούν ότι εκπροσωπούν, σήκωσαν την σημαία της επανάστασης (ΚΚΕ) και κάλεσαν τους πολίτες σε ανυπακοή στους νόμους της Πολιτείας (Νέα Αριστερά). 

Η πρόθεση της κυβέρνησης να φέρει νομοσχέδιο, το οποίο θα τεθεί σε διαβούλευση και στη συνέχεια θα εισαχθεί στη Βουλή προς συζήτηση και ψήφιση, δεν καταστρατηγεί το άρθρο 16 του Συντάγματος, όπως μας διαβεβαίωσαν οι πλέον έγκριτοι συνταγματολόγοι καθηγητές Αντώνης Μανιτάκης και Ευάγγελος Βενιζέλος και ο καθηγητής Διοικητικού Δικαίου Βασίλης Σκουρής.

Ο πρώτος μας είπε συγκεκριμένα « . . . Διότι μπαίνοντας στην Ευρωπαϊκή Ένωση εκχωρήσαμε σαφείς αρμοδιότητες και γι’ αυτές τις αρμοδιότητες έχει προτεραιότητα, υπερισχύει το ευρωπαϊκό δίκαιο και οφείλουμε να το σεβόμαστε. Και πρόσφατα, πριν από μερικά χρόνια, υιοθετήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση μια Χάρτα Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, στην οποία ρητά ορίζει ότι στην ακαδημαϊκή ελευθερία συμπεριλαμβάνεται και η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων», ενώ στις 9-12-2023 οι Βαγγέλης Βενιζέλος και Βασίλης Σκουρής τεκμηρίωσαν την συνταγματικότητα του επικείμενου νομοθετήματος.

Με την ίδρυση παραρτημάτων πανεπιστημίων (κάποια εκ των οποίων θα ιδρυθούν σε συνεργασία με μεγάλου βεληνεκούς βιομηχανικές μονάδες κρατικές ή μη) είναι νομοτελειακό ότι ο αριθμός των ελλήνων φοιτητών της αλλοδαπής θα μειώνεται σταδιακά, ενώ θα προσελκύσουμε φοιτητές άλλων χωρών να σπουδάσουν στη χώρα μας, εκτιθέμενοι στον πολιτισμό μας και στο μοναδικό τοπίο.

Ας λάβουμε υπ’ όψιν μας ότι σήμερα το πλήθος των Ελλήνων, οι οποίοι φοιτούν σε πανεπιστήμια της αλλοδαπής, ανέρχεται σε περισσότερους από 40.000, ενώ το ετήσιο συνάλλαγμα, το οποίο δαπανάται για τη φοίτησή τους, είναι άνω των 700.000.000€. Συγχρόνως, χιλιάδες νέων επιστημόνων διδάσκουν ή είναι ερευνητές σε πανεπιστήμια, κολλέγια και ερευνητικά ινστιτούτα της αλλοδαπής.

Βέβαια, η λειτουργία μη κρατικών πανεπιστημίων ή παρατημάτων πανεπιστημίων της αλλοδαπής θα προκαλέσει και κάποιες απώλειες στους υποκινητές των κινητοποιήσεων. Τα ιδρύματα αυτά δεν θα δίνουν τη δυνατότητα στους γνωστούς κύκλους να δημιουργούν πυρήνες ανομίας, στεγαζόμενους σε αυτά, ενώ η εντατικοποίηση των σπουδών και η προσήλωση των φοιτητών στο έργο τους θα μειώσει κατά πολύ τις εστίες παραγωγής κομματικών στελεχών. Με άλλα λόγια ορισμένα κόμματα θα χάσουν πελατεία και η Ελλάδα «κινδυνεύει» κατ’ αυτούς να γίνει μία κανονική χώρα.

Θυμάμαι ένα συμβάν, το οποίο συνέβη το 2009 στο κεντρικό κτήριο του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης (200 μέτρα από την Πλατεία Καταλωνίας). Μία ομάδα φοιτητών διαμαρτυρόταν από το πρωί με πανώ στον αύλιο χώρο του μεγαλοπρεπούς κτηρίου. Το συνέδριο άρχιζε στις 12:00 το μεσημέρι. Στις 11:50 πμ εισήλθε η Αστυνομία και με ηρεμία (χωρίς διαμαρτυρίες) τους οδήγησε εκτός του κτηρίου.

Επίσης, τον Οκτώβριο 2022 ομάδες φοιτητών έκαναν κατάληψη στο προπύργιο του Μάη του 68, το πανεπιστήμιο της Σορβόννης. Η κατάληψη κράτησε μία ημέρα. Την επομένη εισήλθε η Αστυνομία και επανέφερε την πλήρη λειτουργία του πανεπιστημίου.

Οι κινητοποιήσεις ομάδων φοιτητών και μη για την επικείμενη κατάθεση νομοσχεδίου εκ μέρους της κυβέρνησης, το οποίο θα επιτρέπει την λειτουργία μη κρατικών και μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων στη χώρα, πραγματοποιούνται βασιζόμενες στις ιδεοληψίες, με τις οποίες γαλούχησε την νεολαία μας η Αριστερά.

«Ας μην θίγουμε τα εικονίσματα. Αυτά είναι ιερά και δεν επιδέχονται αμφισβήτησης, τεκμηρίωσης ή ερμηνείας». «Η επανάσταση απαιτεί θυσίες, ακόμη και του μέλλοντος των νέων μας». «Άσε τους άλλους να ολοκληρώνουν τις σπουδές τους σε τέσσερα ή πέντε χρόνια. Εμείς θα θυσιαστούμε για έναν κόσμο, που έχουν σχεδιάσει άλλοι για εμάς, χωρίς εμάς», όπως έλεγε ο ποιητής.

Ας δούμε, όμως, τι προβλέπει και τι δε προβλέπει ο νόμος 4957/2022, που διέπει τη λειτουργία των πανεπιστημίων. Προβλέπει μέχρι και διαγραφή για τους  φοιτητές που κάνουν κατάληψη και παρεμποδίζουν με οποιονδήποτε τρόπο την λειτουργία του ιδρύματος.

Συγκεκριμένα στα πειθαρχικά παραπτώματα, περιλαμβάνεται μέχρι και η οριστική διαγραφή για «. . . παρεμπόδιση της εύρυθμης λειτουργίας του Α.Ε.Ι., συμπεριλαμβανομένης τόσο της εκπαιδευτικής, ερευνητικής ή διοικητικής λειτουργίας του όσο και της λειτουργίας των μονομελών και συλλογικών οργάνων και των υπηρεσιών του, καθώς και της χρήσης των εγκαταστάσεων και του εξοπλισμού του».

Κατά συνέπεια, οι πρυτάνεις των πανεπιστημίων όφειλαν από την πρώτη στιγμή να αναφερθούν στον εισαγγελέα και να ζητήσουν την αποκατάσταση της πλήρους λειτουργίας του πανεπιστημίων. Το έπραξε ο πρύτανης του ΕΜΠ αμέσως μετά την επιχείρηση κατάληψης του κτηρίου της πρυτανείας και η αστυνομία ανταποκρίθηκε. Αντιθέτως, υπήρξε παρουσία αστυνομίας σε πανεπιστήμιο της περιφέρειας, την απομάκρυνση της οποίας ζήτησε ο πρύτανης.

Όμως, η Πολιτεία δεν μπορεί να αποποιείται των ευθυνών της. Όταν συντασσόταν το νομοσχέδιο, που οδήγησε στο νόμο 4957/2022, κάποιοι πρότειναν στην πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας να επαναφέρει όλα τα βασικά άρθρα του νόμου 4009/2011. Αυτό, δυστυχώς, δεν κατέστη δυνατόν.

Ειδικότερα με το άρθρο 485, παρ. (α)  του ν. 4957/2022 καταργήθηκαν τα άρθρα 1 έως 60 και 76 έως 80 του ν. 4009/2011. Το καταργηθέν άρθρο 33 του ν.4009/2011 στην παρ. 6 προέβλεπε:  «Παράταση της διάρκειας ενός εξαμήνου επιτρέπεται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, προκειμένου να συμπληρωθεί ο απαιτούμενος ελάχιστος αριθμός εβδομάδων διδασκαλίας, δεν μπορεί να υπερβαίνει τις δύο εβδομάδες και γίνεται με απόφαση του πρύτανη, ύστερα από πρόταση της κοσμητείας της σχολής».

Εάν ίσχυε το εν λόγω άρθρο, οι καταληψίες θα γνώριζαν ότι οι εξετάσεις του χειμερινού εξαμήνου 2023-24 θα είχαν ήδη χαθεί για όλους τους φοιτητές των πανεπιστημίων, που βρίσκονται σε κατάληψη από τις 8 Ιανουαρίου. Οι δε πρυτάνεις θα έπρεπε από την πρώτη ημέρα της παράνομης και αντισυνταγματικής πράξης διάλυσης των πανεπιστημίων να προειδοποιήσουν ότι κάθε ημέρα κατάληψης, εν μέσω εξεταστικής περιόδου, οδηγεί στην απώλεια των εξετάσεων. 

Η παρ. 6 του άρθρου 33 του ν. 4009/2011 ήταν σε ισχύ έως τον νόμο 4957/2022, ο οποίος στην παρ. 4 του άρθρου 64 προβλέπει κάτι πολύ επιεικέστερο: «Με απόφαση της Συγκλήτου του Α.Ε.Ι., κατόπιν αιτιολογημένης εισήγησης της Συνέλευσης του Τμήματος, δύναται να παρατείνεται η διάρκεια του ακαδημαϊκού εξαμήνου, αν οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες δεν διεξήχθησαν για λόγους ανωτέρας βίας, σύμφωνα με το πρόγραμμα σπουδών και το εγκεκριμένο ωρολόγιο πρόγραμμα». Δηλαδή, όσο και αν διαρκέσει μία παράνομη και αντισυνταγματική κατάληψη, η Σύγκλητος έχει το δικαίωμα να παρατείνει επ’ αόριστον τη διάρκεια του εξαμήνου.

Για πολλοστή φορά δράττομαι της ευκαιρίας, προκειμένου να παραθέσω μερικές εκ των ων ουκ άνευ βελτιώσεων στον νόμο 4957/2022. Η κυβέρνηση, που τολμά να νομοθετεί την επιστολική ψήφο, την διεύρυνση της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης & Κατάρτισης, την Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής, την αυστηροποίηση των ποινών και την συντόμευση της απονομής δικαιοσύνης, ας τολμήσει να νομοθετήσει αυτά, τα οποία είχε νομοθετήσει η Βουλή με 255 ψήφους, μεταξύ των οποίων και οι ψήφοι του ΠΑΣΟΚ και της Νέας Δημοκρατίας, το 2011:

1. Το Συμβούλιο Διοίκησης αποτελείται από 8 εσωτερικούς καθηγητές και έξι εξωτερικά μέλη. Πρόεδρος εκλέγεται ένας εκ των εξωτερικών. Το Συμβούλιο προκηρύσσει την εκλογή πρύτανη με διεθνή διαγωνισμό και εκλέγει τον πρύτανη, ο οποίος δεν είναι μέλος του Συμβουλίου, ώστε το ελέγχον όργανο να μην εξαρτάται από τον ελεγχόμενο πρύτανη.
2. Επαναφορά του άρθρου 8 του νόμου 4009/2011, το οποίο προέβλεπε ότι όλα τα τμήματα της της Σχολής λειτουργούν στην ίδια πόλη. Και αυτό προκειμένου να υπάρχουν οικονομίες κλίμακος σε υλικοτεχνική υποδομή, σε καθηγητές και σε εργαστηριακούς βοηθούς καθώς και αλληλεπίδραση μεταξύ προσωπικού και φοιτητών. Αυτό όχι μόνον δεν προβλέπεται στον νόμο 4957/2022, αλλά θεωρήθηκε από κάποιους ως ιερό τοτέμ, που δεν αγγίζουμε. Λάθος, που στοιχίζει τόσο οικονομικά όσο και ακαδημαϊκά.
3. Το 2019 η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα με υπουργό παιδείας τον Κ. Γαβρόγλου κατήργησε όλα τα ΤΕΙ και τα προήγαγε σε πανεπιστήμια με τον νόμο 4610/2019. Φυσικά χωρίς ίχνος αξιολόγησης. Η κατάργηση της βαθμίδας της Τεχνολογικής Εκπαίδευσης είχε ως αποτέλεσμα να προαχθούν σε πανεπιστημιακά τμήματα ακόμη και τμήματα επεξεργαστών ξύλου, κατασκευαστών μουσικών οργάνων, ανθοκομίας κ.α. Συμφωνώ ότι η αλλαγή του σημερινού καθεστώτος και η επαναφορά των ΤΕΙ είναι ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. Η επαναφορά της τριετούς Τεχνολογικής Εκπαίδευσης είναι εκ των ων ουκ άνευ. Μετά από αξιολόγηση εκ μέρους της ΕΘΑΑΕ, καταργούνται τμήματα, της τα ανωτέρω, και ιδρύονται είτε στην Τεχνολογική Εκπαίδευση είτε στα ΙΕΚ.
4. Ο νόμος 4957/2022 δίνει τη δυνατότητα οργάνωσης εντός του ίδιου πανεπιστημίου σχολών Τεχνολογικών Εφαρμοσμένων Επιστημών με 3.5 έτη σπουδών. Ως παράδειγμα αναφέρω ότι ένα πανεπιστήμιο (ΑΠΘ, ΔΠΘ, Παν. Θεσσαλίας, Παν. Πατρών, ΕΜΠ κ.α.) μπορεί να λειτουργεί Πολυτεχνική Σχολή, που θα απονέμει διπλώματα μηχανικών 5ετούς φοίτησης, αλλά και Σχολή, που θα απονέμει διπλώματα μηχανικών 3,5 ετών φοίτησης. Και όλοι αυτοί (τόσο εκείνοι που έχουν σπουδές 5 ετών όσο και εκείνοι που έχουν σπουδές 3,5 ετών) θα ενταχθούν στο έκτο (6ο) επίπεδο του Εθνικού & Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντων (άρθρο 47, νόμος 4763/2020). Έχει τονισθεί κατ’ επανάληψη ότι οι τεχνολογικές σπουδές αποτελούν εφαρμογές των επιστημών και πρέπει να αποτελούν ξεχωριστή βαθμίδα εκπαίδευσης τριετούς διάρκειας εκτός πανεπιστημίων.
5. Εκλογή μέλους ΔΕΠ: ο νόμος 4009/2011 (άρθρο 18, παρ. 5) προέβλεπε ότι κάποιος, ο οποίος έλαβε Διδακτορικό Δίπλωμα (ΔΔ) από το πανεπιστήμιο Α δεν μπορεί να υποβάλει υποψηφιότητα για πρόσληψη σε οιαδήποτε θέση στο ίδιο πανεπιστήμιο, πριν παρέλθουν τουλάχιστον τρία (3) χρόνια. Επιπλέον, εάν είχε ολοκληρώσει και της τρεις κύκλους σπουδών στο ίδιο πανεπιστήμιο, προκειμένου να υποβάλει υποψηφιότητα για θέση μέλους ΔΕΠ ή εντεταλμένου διδάσκοντος, θα έπρεπε να έχει υπηρετήσει σε άλλο ομοταγές πανεπιστήμιο ή ερευνητικό κέντρο της ημεδαπής ή της αλλοδαπής. Στο άρθρο 143, παρ. 4 του νόμου 4957/2022 έχει απαλειφθεί η υποχρέωση τουλάχιστον 3ετούς υπηρεσίας σε άλλο ίδρυμα, προκειμένου να έχει τη δυνατότητα να προσληφθεί σε οιαδήποτε θέση στο ίδιο ΑΕΙ. Δηλαδή της, που ολοκλήρωσε και της τρεις κύκλους σπουδών στο ίδιο πανεπιστήμιο, μπορεί να παραμείνει στο ίδιο ίδρυμα για 3 χρόνια ως συμβασιούχος διδάσκων ή ως συμμετέχων σε κάποιο ερευνητικό πρόγραμμα και στη συνέχεια να υποβάλει υποψηφιότητα για θέση ΔΕΠ. Αυτή είναι η επιτομή της υβριδικής αναπαραγωγής του σώματος των καθηγητών.
6. Ο νόμος 4009/2011 προέβλεπε στο άρθρο 58 την ίδρυση της ν.π.ι.δ., του οποίου το ΔΣ ορίζει το Συμβούλιο Ιδρύματος με τριετή θητεία. Ρόλος του νπιδ είναι (α) η διαχείριση της περιουσίας του ΑΕΙ, (β) η διαχείριση των ερευνητικών προγραμμάτων, (γ) η διαχείριση των start ups, που ιδρύουν καθηγητές και post docs. Προτείνεται η επαναφορά του άρθρου για λόγους ευελιξίας.

Δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί το παρόν άρθρο χωρίς να απονείμει τα εύσημα στην κυβέρνηση για τον νόμο, με τον οποίο ενισχύεται η Επαγγελματική Εκπαίδευση & Κατάρτιση. Ιδρύονται τα ΚΕΕΚ, προσανατολισμένα κυρίως με περιφερειακά και θεματικά κριτήρια, υπό το πρίσμα πολυδύναμων εκπαιδευτικών μονάδων, όπου θα συστεγάζονται και θα αλληλεπιδρούν επαγγελματικά λύκεια και σχολές επαγγελματικής κατάρτισης με στόχο την ανάπτυξη συνεργιών, τη διεύρυνση των γνώσεων και την ενθάρρυνση της κινητικότητας των σπουδαστών.

Ο νόμος αυτός εντάσσεται στo πλαίσιο της δημιουργίας τοπικής επαγγελματικής εκπαιδευτικής κοινότητας και ανάπτυξης της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης με καινοτομία και εξωστρέφεια. Η στενή και διαρκής συνεργασία μεταξύ των επιμέρους δομών, που θα αποτελούν τη δομή (campus ή hub) προάγει τη δυνατότητα εκπαιδευτικής κινητικότητας των σπουδαστών μεταξύ των βαθμίδων της επαγγελματικής εκπαίδευσης και διευρύνει τις επαγγελματικές τους προοπτικές.

Έτσι, εστιάζουμε σε ειδικότητες με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της τοπικής οικονομίας και τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις οι νέοι να βρουν δουλειά και να παραμείνουν στον τόπο τους. Επιπλέον, δημιουργούνται εργαστηριακά κέντρα, τα οποία θα βρίσκονται στη διάθεση τόσο των μαθητών των επαγγελματικών λυκείων όσο και των φοιτούντων στα ΙΕΚ.

Με αυτόν τον τρόπο πορευόμενοι θα μπορέσουμε ως χώρα να δώσουμε επαγγελματικό διέξοδο στους νέους, οι οποίοι σήμερα συσσωρεύονται σε πανεπιστημιακά τμήματα με ανύπαρκτο γνωστικό αντικείμενο, ενώ την ίδια στιγμή δεν έχουμε ειδικευμένους τεχνίτες και ειδικευμένους εργάτες για την υλοποίηση των τεράστιων έργων, που έχει προγραμματίσει η χώρα με χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης και το ΕΣΠΑ 2022-2027.

* Ο Ιωακείμ Γρυσπολάκης είναι ομότιμος καθηγητής και πρώην πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης.