Δεν υπάρχει τίποτε πρωτόγνωρο ή πρωτότυπο στην τοξικότητα που έχει εξαπολύσει τις τελευταίες εβδομάδες η αντιπολίτευση για το θέμα των Τεμπών. Η ίδια τοξικότητα και, σχεδόν, για παρόμοιους λόγους κυριάρχησε στην πολιτική ζωή της πατρίδας μας από το 1961 μέχρι το 1963.
Τότε είχε σαν αποτέλεσμα την ανατροπή της κυβέρνησης Καραμανλή και, ουσιαστικά, την έναρξη της πολιτικής αστάθειας που κατέληξε στην καταστροφική στρατιωτική δικτατορία. Σήμερα οι πιθανότητες ανατροπής της κυβέρνησης είναι μικρές γιατί ο ανώτατος πολιτειακός άρχοντας δεν προβλέπεται από το σύνταγμα να ενεργεί ανεξάρτητα από τη θέληση της κυβέρνησης όπως το 1963.
Όμως, οι ομοιότητες μεταξύ των δύο περιόδων είναι εντυπωσιακές.
Τότε, όπως και σήμερα, στόχος των αποσταθεροποιητικών δυνάμεων είναι ένας μεταρρυθμιστής πρωθυπουργός, με μεγάλο έργο και αναμφισβήτητη πολιτική κυριαρχία, ο οποίος ηγείται κυβέρνησης που περιλαμβάνει στελέχη που προέρχονται από τον χώρο της αντιπολίτευσης.
Σήμερα, όπως και τότε, η τοξικότητα προέρχεται από δύο ειδών πολιτικές δυνάμεις. Πρώτον, από αυτές που υπέστησαν διαδοχικές, συντριπτικές εκλογικές ήττες, αδυνατούν να παρουσιάσουν εναλλακτική πρόταση διακυβέρνησης και διακατέχονται, ξεκάθαρα, από αγωνία για την παρατεταμένη και συνεχιζόμενη απομάκρυνση τους από την εξουσία. Δεύτερον, από πολιτικές δυνάμεις που ενεργούν υπέρ των συμφερόντων και της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας (το 1961-63: της ΕΣΣΔ) και υπονομεύουν τα εθνικά συμφέροντα της Ελλάδος λόγω ιδεολογικής αγκύλωσης, πολιτικού τυχοδιωκτισμού ή και χειρότερα...
Ο αγώνας της σημερινής αντιπολίτευσης, όπως και των πολιτικών προγόνων τους, του 1961-63, είναι υπαρξιακός, γι’ αυτό οι επιθέσεις εναντίον του πρωθυπουργού είναι τόσο λυσσασμένες και σοκαριστικές στην ανεντιμότητα τους. Γι’ αυτούς, το διακύβευμα είναι σημαντικότερο από μια εκλογική νίκη: είναι, κυριολεκτικά, η επαγγελματική τους επιβίωση.
Σε όλη την περίοδο από 1952, όταν ανέβηκε στην εξουσία ο Αλέξανδρος Παπάγος, μέχρι το 1961, όταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής κέρδισε για τρίτη συνεχή φορά τις εκλογές, τα κόμματα του κέντρου και η Αριστερά ασκούσαν έντονη αντιπολίτευση, που συχνά υπερέβαινε τα όρια της πολιτικής ευπρέπειας και της κοινοβουλευτικής τάξης. Όμως, μετά τις εκλογές του 1961 η αντιπολίτευση έγινε τοξική, το πολιτικό κλίμα στη χώρα σταδιακά εξελίχθηκε σε πολεμικό και η πολιτική ζωή μπήκε στις ράγιες που την οδήγησαν σε εκείνο το μοιραίο πρωινό της 21ης Απριλίου 1967.
Εάν οι σημερινές δυνάμεις της πολιτικής και συνταγματικής ανωμαλίας επιτύχουν την ανατροπή της κυβέρνησης της ΝΔ, οι οικονομικές και πολιτικές συνέπειες είναι πιθανόν να είναι το ίδιο καταστροφικές με τότε, με την εξαίρεση της στρατιωτικής ανάμιξης.
Στο κείμενο που ακολουθεί περιγράφονται οι αιτίες και τα γεγονότα της τοξικής αντιπολίτευσης του 1961-63 σαν προειδοποίηση από το παρελθόν για τα όσα σχεδιάζονται από τις σημερινές αντιπολιτευτικές δυνάμεις με αφορμή την τραγωδία των Τεμπών. Ας θυμηθούμε την ιστορία για να μην την επαναλάβουμε.
Τα κίνητρα της ΕΔΑ
Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 το ΝΑΤΟ αποφάσισε την εγκατάσταση αμερικανικών πυρηνικών πυραύλων ενδιαμέσου βεληνεκούς σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ των οποίων και στην Ελλάδα, για την εξισορρόπηση της απειλής από τους αντίστοιχους εγκατεστημένους σοβιετικούς πυραύλους. Μετά την ανακοίνωση της απόφασης της Συμμαχίας, τα κομμουνιστικά κόμματα των χωρών που θα υποδέχονταν τα νέα οπλικά συστήματα ανέλαβαν να παρεμποδίσουν την εγκατάσταση των πυραύλων.
Την εργολαβία της σοβιετικής πολιτικής για την Ελλάδα ανέλαβε η ΕΔΑ, ο εγχώριος εκπρόσωπος του παράνομου ΚΚΕ. Η ΕΔΑ εκπορευόταν απευθείας από το ΚΚΕ και, με τον τρόπο αυτό, κινείτο οριακά εντός της νομιμότητας, αφού το ΚΚΕ είχε τεθεί εκτός νόμου στις 23 Δεκεμβρίου 1947, δηλαδή την ημέρα που δημιουργήθηκε η «κυβέρνηση του βουνού» με στόχο τον διαμελισμό της χώρας. Η ΕΔΑ όχι μόνο ελάμβανε οδηγίες από το ΚΚΕ σχετικά με κάθε ενέργεια της αλλά οι οδηγίες αυτές είχαν την έγκριση του Σοβιετικού ΚΚ. Έτσι, όλη η πολιτική παρουσία της ΕΔΑ από την ίδρυση της, το 1951, μέχρι το 1967 πρέπει να νοηθεί υπό το πρίσμα της εξυπηρέτησης της σοβιετικής πολιτικής έναντι του ΝΑΤΟ.
Μια από τις εκφάνσεις της πολιτικής αυτής ήταν το «κίνημα ειρήνης» που δημιούργησε η ΕΔΑ, με πρωταγωνιστή τον βουλευτή της Γρηγόρη Λαμπράκη. Οι πορείες από τον Μαραθώνα, οι εκδηλώσεις «για την ειρήνη» και όλη η αναταραχή που δημιουργήθηκε τότε δεν ήταν «αυθόρμητες εκδηλώσεις υπέρ της ειρήνης» αλλά είχαν σαν υποκινητή και χρηματοδότη την KGB.
Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, όταν άνοιξαν τα σοβιετικά αρχεία, αποκαλύφθηκε ότι όλα τα δυτικά «κινήματα ειρήνης», από το 1955 μέχρι το 1985, ήταν οργανωμένα και χρηματοδοτημένα από την KGB και οι συμμετέχοντες σε αυτά ήταν είτε στελέχη κομμουνιστικών κομμάτων που εκτελούσαν διαταγές της Μόσχας ή «χρήσιμοι ηλίθιοι» που νόμιζαν ότι έκαναν πορείες για την ειρήνη (όπως ο χαρακτήρας που έπαιζε η Αλίκη Βουγιουκλάκη στην ταινία της Φίνος Φιλμ «Η Κόρη μου η Σοσιαλίστρια») αλλά, στην πραγματικότητα, ήταν πιόνια στα στρατηγικά παιχνίδια της κομμουνιστικής Ρωσίας. Η ετήσια σοβιετική χρηματοδότηση προς τα δυτικά «κινήματα ειρήνης» ανερχόταν σε τουλάχιστον $100 εκατομμύρια.
Οι πιέσεις εναντίον της Ελλάδος σχετικά με την εγκατάσταση των ΝΑΤΟϊκών πυρηνικών πυραύλων ασκούνταν από πολλές πλευρές, προεξάρχοντος του ίδιου του Κρεμλίνου. Ο Χρουστσώφ, από καιρού εις καιρόν, εξαπέλυε έντονες φραστικές επιθέσεις εναντίον της Ελλάδος για το θέμα των πυραύλων. Το αποκορύφωμα ήταν τον Αύγουστο 1961, τρεις μήνες πριν από τις ελληνικές εκλογές, όταν ο σοβιετικός ηγέτης δηλώνει στη Μόσχα ότι δε θα διστάσει να βομβαρδίσει τις ΝΑΤΟϊκές βάσεις που βρίσκονται στην Ελλάδα, χωρίς να υπολογίσει «τους ελαιώνες, την Ακρόπολη και τα άλλα ιστορικά μνημεία της Ελλάδος».
Ο Καραμανλής απάντησε αμέσως: «Ο πρωθυπουργός της ΕΣΣΔ κ. Χρουστσόφ συνηθίζει να διατυπώνει κατά καιρούς απειλές κατά της Ελλάδος. [Δ]ύναται, όπως απείλησε, να καταστρέψει την Ακρόπολιν. Δεν δύναται όμως να καταστρέψει τα ιδεώδη τα οποία συμβολίζει ο Ιερός Βράχος και τα οποία είναι ιερώτερα από τους πυραύλους».
Ο Καραμανλής έγινε αποδέκτης συγχαρητηρίων από όλους τους δυτικούς ηγέτες, συμπεριλαμβανομένου του πρόεδρου Κένεντι, κάτι που ενίσχυσε σημαντικά τις προοπτικές της ΕΡΕ στις επερχόμενες εκλογές: ο εμφύλιος πόλεμος είχε τελειώσει μόλις προ 11 ετών και οι πληγές ήταν ακόμη νωπές.
Συγκρίνετε τα παραπάνω με τα όσα διαδραματίζονται στις μέρες μας σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία και τη στάση κομμάτων της αντιπολίτευσης που συμπορεύονται με τη Ρωσία του Πούτιν έναντι της ελληνικής κυβέρνησης που έχει συμπαραταχθεί από την πρώτη μέρα με την αμυνόμενη Ουκρανία, στο πλευρό των δυτικών συμμάχων μας.
Τα κίνητρα του Κέντρου
Ο Ελληνικός Συναγερμός του Αλέξανδρου Παπάγου πέτυχε σαρωτική νίκη στις εκλογές του Νοεμβρίου 1952. Το 1955 πεθαίνει ο Παπάγος και ο βασιλιάς Παύλος δίνει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Κωνσταντίνο Καραμανλή.
Ο Καραμανλής ξεκινάει να εφαρμόζει το σημαντικότερο πρόγραμμα εκσυγχρονισμού και οικονομικής προόδου που γνώρισε ποτέ η Ελλάδα – μέχρι τότε και από τότε. Μέσα σε 8 χρόνια η Ελλάδα μετατράπηκε από μια φτωχή αγροτική χώρα σε δυτική βιομηχανική χώρα με εξαιρετικά ταχείς ρυθμούς ανάπτυξης και σύγκλισης με την πλούσια Δύση. Η Ελλάδα, σχεδόν σε χρόνο μηδέν, απέκτησε δρόμους, γέφυρες, φράγματα, λιμάνια, αεροδρόμια, βιομηχανία, ηλεκτρισμό, τηλέφωνο, ναυπηγεία, διυλιστήρια, νοσοκομεία, σχολεία, τουρισμό, πολιτιστικά φεστιβάλ, κλπ. Άνθησαν οι τέχνες και τα γράμματα. Στην περίοδο αυτή, ο ρυθμός μεγέθυνσης του ελληνικού ΑΕΠ ήταν ο δεύτερος ταχύτερος στον κόσμο, μετά την Ιαπωνία. Ακόμη και την περίοδο του στασιμοπληθωρισμού 1974-80, το ΑΕΠ της Ελλάδος μεγεθύνθηκε ταχύτερα από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και τις ΗΠΑ λόγω της απαρέγκλιτης συνέχισης της οικονομικής πολιτικής της περιόδου 1955-63. Το κατά κεφαλήν εισόδημα της χώρας υπερδεκαπλασιάσθηκε, από τα $300 το 1955 στα $3.500 το 1980.
Όμως, σε όλη την περίοδο 1955-63, η μόνιμη επωδός της αντιπολίτευσης ήταν ότι «ο λαός πεινάει» και ότι η κυβέρνηση είναι «ανάλγητη». Αποκορύφωμα ήταν η απερίγραπτη εκείνη δημαγωγική πομφόλυγα του Γεωργίου Παπανδρέου ότι «όταν οι στατιστικές ευημερούν ο λαός υποφέρει», από βήματος βουλής, σε απάντηση στον Κωνσταντίνο Καραμανλή όταν ο τελευταίος του υπενθύμισε τις επιδόσεις της οικονομίας. Ο Παπανδρέου εγκαλούσε την κυβέρνηση της ΕΡΕ γιατί, 10 χρόνια μετά τη λήξη του εμφυλίου σε μια γκρεμισμένη χώρα, το βιοτικό επίπεδο του ελληνικού λαού δεν ήταν συγκρίσιμο με αυτό της Ελβετίας, της Σουηδίας ή των ΗΠΑ...
Η αντιπολίτευση που αντιμετώπισε ο Καραμανλής από το κέντρο ήταν πέρα από κάθε μέτρο. Όμως, υπήρχαν λόγοι γι’ αυτό και οι λόγοι δεν ήταν η υπεράσπιση των συμφερόντων της εκλογικής βάσης των κεντρώων κομμάτων.
Ο πρώτος λόγος ήταν η μετεωρική ανάδειξη του Καραμανλή, οποίος με τις ικανότητες του και το έργο του στα υπουργεία που πέρασε μέχρι να γίνει πρωθυπουργός κατάφερε να επισκιάσει και να υποσκελίσει όλους τους διεκδικητές της ηγεσίας του Ελληνικού Συναγερμού, αλλά και τους μνηστήρες της πρωθυπουργίας από το στρατόπεδο της αντιπολίτευσης.
Ο άλλος λόγος, φυσικά, ήταν η επαγγελματική επιβίωση των κεντρώων πολιτικών.
Στη δεκαετία του ’50 δεν υπήρχε ένα αμιγές και ενωμένο «κέντρο». Οι Φιλελεύθεροι του Ελευθέριου Βενιζέλου είχαν διασπαστεί σε διάφορα κόμματα και διεκδικούσαν την ηγεσία του χώρου αυτού με βάση πελατειακά δίκτυα και εφήμερες συμμαχίες. Μετά τον θάνατο του Πλαστήρα και του Γεωργίου Καρτάλη, διαγκωνίζονταν για την ηγεσία του κεντρώου χώρου ο Γεώργιος Παπανδρέου, πρωθυπουργός της απελευθέρωσης και των Δεκεμβριανών, και ο Σοφοκλής Βενιζέλος, γιός του Ελευθερίου. Και οι δύο ήταν εξαιρετικά ισχυρές προσωπικότητες, με σημαντικά ερείσματα στη βάση του χώρου τους, με υπερμεγέθεις φιλοδοξίες και αδιαμφισβήτητες ναρκισσιστικές τάσεις.
Ο Καραμανλής ήταν «κόκκινο πανί» για τους ηγέτες του κέντρου γιατί ήταν λιγομίλητος, εξαιρετικά αποτελεσματικός, έκανε ό,τι υποσχόταν και η πολιτική του είχε απτά αποτελέσματα στην ανάπτυξη της χώρας και το βιοτικό επίπεδο του λαού, κάτι που έκανε το έργο της αντιπολίτευσης δυσχερές. Κάτι παρόμοιο, δηλαδή, με ό,τι συμβαίνει και σήμερα.
Έτσι, από τις αρχές του 1958, ο Σοφοκλής Βενιζέλος άρχισε να προσεγγίζει στελέχη της ΕΡΕ και να συνωμοτεί, με γνώση των ανακτόρων, για την ανατροπή του Καραμανλή. Ο Βενιζέλος και ο Παπανδρέου, εν όψει εκλογών, εξαπέλυσαν εκστρατεία έντονης αντιπαράθεσης με την κυβέρνηση, την οποία κατηγορούσαν, μεταξύ άλλων, για «φορολογική πολιτική εξόντωσης της μεσαίας τάξης» και για «μειοδοτική εξωτερική πολιτική» στο Κυπριακό.
Την άνοιξη του 1958 δεκαπέντε βουλευτές της ΕΡΕ αποχωρούν από το κόμμα και ανατρέπουν την κυβέρνηση με αφορμή τον νέο εκλογικό νόμο, που ήρθε στη Βουλή για ψήφιση ύστερα από συμφωνία με την Ένωση Κέντρου. «Αποστασία»; Φυσικά. Σήκωσε τον κόσμο στο πόδι ο Καραμανλής; Βγήκαν οι ψηφοφόροι της ΕΡΕ στους δρόμους και έκαναν το κέντρο της Αθήνας πεδίο μάχης για εβδομάδες; Όχι, βέβαια.
Ήταν τέτοια η απειλή που αποτελούσε ο Καραμανλής για τους πολιτικούς αντιπάλους του, οι οποίοι ωχριούσαν σε κάθε σύγκριση μαζί του, και τόση η μανία της αντιπολίτευσης να τον ανατρέψει που συνέβη το απίστευτο, ο Σπύρος Μαρκεζίνης, το Νο 2 του Παπάγου στον Ελληνικό Συναγερμό, να αρχίσει διαπραγματεύσεις με την ΕΔΑ για να κατέβουν μαζί στις εκλογές. Ο Μαρκεζίνης στη διάρκεια της κατοχής, θυμίζω, ήταν ο ιδεολογικός καθοδηγητής της αστικής αντιστασιακής οργάνωσης Ελληνικό Αίμα, που πρέσβευε την παλινόστηση του βασιλιά Γεωργίου Β΄ μετά την απελευθέρωση...
Στις εκλογές του 1958 το κέντρο καταποντίζεται και αναδεικνύεται τρίτο κόμμα στο κοινοβούλιο λόγω της διαρκούς διαμάχης για την πρωτοκαθεδρία μεταξύ του Γεωργίου Παπανδρέου και του Σοφοκλή Βενιζέλου, οι οποίοι συν-προεδρεύουν του κόμματος.
Από το 1958 έως το 1961, τα κόμματα του κέντρου αναλώθηκαν στην εσωστρέφεια της διαμάχης Παπανδρέου-Βενιζέλου για την ηγεσία του χώρου. Το 1959 και οι δύο, χωριστά, ζήτησαν από τον Καραμανλή να προσχωρήσουν στην ΕΡΕ, γιατί έβλεπαν ότι η παντοδυναμία Καραμανλή, εάν δεν αλλάξει κάτι δραστικά, θα συνεχιζόταν για πολλά χρόνια και οι ίδιοι δε θα αποκτούσαν ποτέ ξανά υπουργικό θώκο.
Ο Καραμανλής αρνήθηκε τις προτάσεις τους με το επιχείρημα ότι κάτι τέτοιο θα εξαφάνιζε τον κεντρώο χώρο και η χώρα δε μπορεί να έχει ομαλό κοινοβουλευτικό βίο με αξιωματική αντιπολίτευση την ΕΔΑ. Στην πραγματικότητα, ο Καραμανλής δεν ήθελε τους Παπανδρέου και Βενιζέλο στην ΕΡΕ γιατί πίστευε ότι θα προκαλούσαν ανακατωσούρα και αναταραχή, όπως έκαναν στους Φιλελευθέρους, με τις μηχανορραφίες, τις συνομωσίες και το παρασκήνιο στα οποία πάντα αρίστευαν.
Μετά την άρνηση Καραμανλή, σε μια τελευταία προσπάθεια να ενώσουν το κέντρο και να έχουν ανταγωνιστική εκλογική παρουσία, το 1960 οι ηγέτες του κεντρώου χώρου προσέγγισαν τον Γεώργιο Γρίβα, που επέστρεψε στην Ελλάδα μετά την ανεξαρτητοποίηση της Κύπρου, και του πρόσφεραν την ηγεσία του κέντρου, ελπίζοντας ότι έτσι θα ενωθούν οι αντιμαχόμενες φατρίες και θα μπορέσουν να παρουσιάσουν εναλλακτική πρόταση στην κυριαρχία Καραμανλή.
Υπενθυμίζω ότι ο Γεώργιος Γρίβας ήταν ο ακροδεξιός ηγέτης της κατοχικής αντιστασιακής οργάνωσης Χ, που αποτέλεσε το κύριο αντίπαλο δέος του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ στο κέντρο της Αθήνας το 1943-44 και στα Δεκεμβριανά.
Τέτοια ήταν η απόγνωση των ηγετών του κέντρου για τις εκλογικές προοπτικές του χώρου τους και η δίψα τους για εξουσία άνευ όρων και αρχών.
Στις εκλογές του 1961 τα κόμματα του κέντρου κατέβηκαν ανοργάνωτα, με μια διευθέτηση κυριολεκτικά της τελευταίας στιγμής, υπό το όνομα «Ένωση Κέντρου» (ΕΚ). Η ΕΚ σχηματίσθηκε την ημέρα που ορκίσθηκε η υπηρεσιακή κυβέρνηση Δόβα, που οργάνωσε τις εκλογές. Στην ΕΚ συμμετείχαν 7 κόμματα (Κόμμα Φιλελευθέρων του Σοφοκλή Βενιζέλου, Λαϊκόν Κοινωνικόν Κόμμα του Στέφανου Στεφανόπουλου, Κόμμα Προοδευτικών του Σπύρου Μαρκεζίνη, Προοδευτικόν Εργατοτεχνικόν Κόμμα του Παυσανία Κατσώτα, Εθνική Προοδευτική Ένωσις Κέντρου του Σάββα Παπαπολίτη, Δημοκρατική Ένωσις και ένα μικρό δεξιό κόμμα του Θ. Τουρκοβασίλη). Την ηγεσία της ΕΚ ανέλαβε οκταμελής επιτροπή της οποίας προέδρευε ο Γεώργιος Παπανδρέου.
Οι εκλογές του 1961 και ο «Ανένδοτος»
Στις εκλογές του 1961 η ΕΡΕ πήρε σχεδόν 2,4 εκατομμύρια ψήφους (41,2%) και η ΕΚ σχεδόν 1,6 εκατομμύρια ψήφους (33,7%).
Δύο ολόκληρες εβδομάδες μετά τις εκλογές ο Γεώργιος Παπανδρέου κατηγόρησε την κυβέρνηση για «βία και νοθεία» και κατήγγειλε ότι «ψήφισαν και τα δέντρα» και ότι οι ψηφοφόροι προσήλθαν στις κάλπες υπό την απειλή βίας από το «κράτος της Δεξιάς» και από παρακρατικά στοιχεία. Ένα μήνα μετά τις εκλογές, ο αρχηγός της ΕΚ κήρυξε τον «Ανένδοτο Αγώνα», που δηλητηρίασε την ελληνική πολιτική ζωή για τα επόμενα 6 χρόνια.
Να η αλήθεια.
Οι εκλογές έγιναν με υπηρεσιακή κυβέρνηση. Ο Καραμανλής ζήτησε από τον βασιλιά Παύλο να διορίσει υπηρεσιακό πρωθυπουργό τον κεντρώο στρατηγό Παυσανία Κατσώτα. Ο Παύλος, παραβιάζοντας το γράμμα και το πνεύμα του συντάγματος του 1952, αγνόησε τον Καραμανλή και διόρισε υπηρεσιακό πρωθυπουργό τον αρχηγό του στρατιωτικού οίκου του στέμματος, πρώην Α/ΓΕΕΘΑ αντιστράτηγο Κωνσταντίνο Δόβα. Ο Παύλος, ύστερα από συνεννόηση με τον Σοφοκλή Βενιζέλο και παρά την αρνητική εισήγηση του Καραμανλή, διόρισε υπηρεσιακό υπουργό εθνικής άμυνας τον απόστρατο υποπτέραρχο Χαράλαμπο Ποταμιάνο. Ο Ποταμιάνος αντιπαθούσε με πάθος τον Καραμανλή και είχε εγκάρδιες σχέσεις με τον Βενιζέλο.
Ο Βενιζέλος ζήτησε από τον Ποταμιάνο να διατάξει εκστρατεία διαφώτισης των στρατευμένων, στα στρατόπεδα όλης της χώρας, για τους κινδύνους του κομμουνισμού και να τους συσταθεί να ψηφίσουν ΕΚ και όχι ΕΔΑ. Με άλλα λόγια, η ΕΚ ζήτησε από τις ένοπλες δυνάμεις να αναμιχθούν ενεργά στην εκλογική διαδικασία.
Όσον αφορά στους εκλογικούς καταλόγους, στις δήθεν διπλοψηφίες, κλπ, το 1951 η κυβέρνηση Πλαστήρα είχε περάσει νόμο με τον οποίο για να ψηφίσει κανείς στην Αθήνα έπρεπε να ήταν κάτοικος Αθηνών προ του 1948. Στόχος ήταν να μην ερημώσει η επαρχία και, έμμεσα, να εμποδιστούν να ψηφίσουν κομμουνιστές που είχαν καταφύγει στην Αθήνα από την επαρχία, οι οποίοι, σύμφωνα με το σκεπτικό, θα φοβόντουσαν να πάνε να ψηφίσουν στον τόπο καταγωγής τους από το φόβο αντιποίνων από τους συγγενείς των θυμάτων τους.
Το 1961, όμως, η κυβέρνηση Καραμανλή επέτρεψε να εγγραφούν ψηφοφόροι στους εκλογικούς καταλόγους Αθηνών με υπεύθυνες δηλώσεις δύο μαρτύρων που πιστοποιούσαν ότι όντως ο αιτών κατοικούσε στην Αθήνα προ του 1948. Υποβλήθηκαν περίπου 100 χιλιάδες αιτήσεις και έγιναν όλες δεκτές γιατί η αστυνομία δεν είχε ούτε τα μέσα αλλά ούτε και το χρόνο να τις επαληθεύσει. Άρα, η ΕΡΕ «άνοιξε» την εκλογική διαδικασία για να συμπεριλάβει τους κομμουνιστές, που προσπάθησε να αποκλείσει η ΕΚ, και όχι το ανάποδο.
Στις εκλογές, η ΕΡΕ έλαβε παρόμοιο αριθμό ψήφων με αυτόν που έλαβε το 1958 ενώ αυξήθηκε ο αριθμός ψήφων της ΕΚ εις βάρος των ψήφων που έλαβε η ΕΔΑ. Επιπλέον, οι παρατυπίες που σημειώθηκαν ήταν ανάλογες με αυτές που σημειώνονταν παραδοσιακά στις ελληνικές εκλογές.
Αυτό πιστοποίησε και η επιτροπή του ΟΗΕ που ήρθε στην Ελλάδα για την παρακολούθηση των εκλογών του 1961 και απεφάνθη ότι οι εκλογές ήταν ελεύθερες και τίμιες, παρά τα μεμονωμένα επεισόδια βίας που σημειώθηκαν, κυρίως στην επαρχία.
Το 1962 ολοκληρώθηκε και κατατέθηκε στον προϊστάμενο της Εισαγγελίας Αθηνών έκθεση ειδικού ανακριτή σχετικά με τις καταγγελίες περί διπλοψηφισάντων στην οποία αποδεικνύεται ότι όλοι οι ψήφοι των εκλογών του 1961 ήταν κανονικές και νόμιμες. Η ΕΚ προσέφυγε στη δικαιοσύνη καταγγέλλοντας χιλιάδες περιπτώσεις νοθείας και παράνομων ψήφων. Επί περίπου 9,700 εκλογικών τμημάτων, οι εκλογές κηρύχθηκαν άκυρες λόγω παρατυπιών σε 8 εκλογικά τμήματα. Σε λιγότερο από ένα τοις χιλίοις. Ο αριθμός αυτός είναι παρόμοιος ή και χαμηλότερος από ακυρώσεις αποτελεσμάτων σε εκλογικά τμήματα σε εκλογές που είχαν γίνει στην Ελλάδα από το 1844 μέχρι τότε.
Την άνοιξη 1965, εν μέσω του διογκούμενου σκανδάλου ΑΣΠΙΔΑ, σε μια κίνηση αντιπερισπασμού - για να βάλει στο εδώλιο του κατηγορουμένου τις ένοπλες δυνάμεις και το Παλάτι και να βγάλει τον γιό του - ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου «αποκάλυψε» από βήματος της Βουλής ότι το 1961 τέθηκε σε εφαρμογή από τις ένοπλες δυνάμεις το «Σχέδιο Περικλής», βάσει του οποίου έγινε η «βία και νοθεία» των εκλογών του 1961.
Όμως, το Σχέδιο Περικλής δεν ήταν τίποτε περισσότερο από το σχέδιο αντιμετώπισης εθνικών κρίσεων (φυσικών καταστροφών, ξένης εισβολής, εσωτερικής αναταραχής, κλπ.) που είχε καταστρώσει το γενικό επιτελείο ενόπλων δυνάμεων – όπως έχουν καταστρώσει όλα τα γενικά επιτελεία όλων των ενόπλων δυνάμεων όλων των χωρών του κόσμου. Ποτέ δεν ενεργοποιήθηκε το Σχέδιο Περικλής. Όποια ανάμιξη των ενόπλων δυνάμεων σημειώθηκε έγινε ύστερα από παρότρυνση των Σοφοκλή Βενιζέλου και Γεωργίου Παπανδρέου για να ενισχυθεί η ΕΚ εις βάρος της ΕΔΑ. Εξάλλου, ακόμη και εάν είχε υπάρξει τέτοιο οργανωμένο σχέδιο, την ευθύνη θα είχε η υπηρεσιακή κυβέρνηση και το Παλάτι, όχι η ΕΡΕ και ο Καραμανλής, που δεν ήταν στην κυβέρνηση τις εβδομάδες πριν από τις εκλογές.
Στην πραγματικότητα, οι μυστικές υπηρεσίες και ο στρατός, μετά τις εκλογές του 1958, είχαν ετοιμάσει σχέδιο περιορισμού της εκλογικής απήχησης της ΕΔΑ, το οποίο, όμως, δε γνώριζε ο Καραμανλής. Ο Ποταμιάνος, μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, έθεσε σε ισχύ μέρος του σχεδίου και ειδοποίησε σχετικά τον Γεώργιο Παπανδρέου, συστήνοντας του να εκμεταλλευθεί τις ενέργειες στις οποίες θα προέβαιναν στρατιωτικοί προ των εκλογών. Αυτό δεν αποτελεί εικασία. Η κεντρώα εφημερίδα Ελευθερία αποκάλυψε τη συμπαιγνία Ποταμιάνου-Παπανδρέου στις 7 Σεπτεμβρίου 1965, εν μέσω των «Ιουλιανών», λίγους μήνες μετά τις «καταγγελίες» Παπανδρέου για εφαρμογή του Σχεδίου Περικλής στις εκλογές του 1961. Ο Παπανδρέου δεν αντέκρουσε τις αποκαλύψεις της Ελευθερίας.
Την ημέρα της έκδοσης των αποτελεσμάτων των εκλογών του 1961, ο Γεώργιος Παπανδρέου αποδέχθηκε την ετυμηγορία του λαού και την ήττα της ΕΚ. Όμως, μετά ένα μήνα κήρυξε «Ανένδοτο Αγώνα», χαρακτήρισε την κυβέρνηση «παράνομη» και εξαπέλυσε την περίοδο πολιτικής τοξικότητας που κατέληξε, μερικά χρόνια αργότερα στο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967.
Τι μεσολάβησε και άλλαξε στάση ο Παπανδρέου; Εικάζω, τρία πράγματα.
Πρώτον, και κατά τη γνώμη μου σημαντικότερο, φοβήθηκε ότι ο γιός του θα επέστρεφε στις ΗΠΑ και στην καθηγητική καριέρα του αφού η προοπτική ανόδου στην εξουσία απομακρύνθηκε μετά τις εκλογές. Ο «Ανένδοτος» ήταν, εν μέρει, ο αγώνας ενός πατέρα να κρατήσει το παιδί του κοντά του και να τον χρίσει διάδοχο του – στην πολιτική δυναστεία που ήλπιζε να δημιουργήσει.
Δεύτερον, παρόμοιες πιέσεις σίγουρα αισθανόταν και από τα άλλα σημαντικά στελέχη της ΕΚ, όπως ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο Γεώργιος Μαύρος και, κυρίως, ο Σοφοκλής Βενιζέλος, που ανυπομονούσαν να ανέβουν στην εξουσία και αμφισβητούσαν την εκλογική αποτελεσματικότητα του Παπανδρέου. Τέλος, στα πλαίσια της διαρκούς διαμάχης του με τον Σοφοκλή Βενιζέλο, ο Παπανδρέου, με τον «Ανένδοτο», διαφοροποιήθηκε από τον εσωκομματικό αντίπαλο του και έχτισε προφίλ δυναμικού και αποφασιστικού ηγέτη που μπορεί να γίνει το αντίπαλο δέος στον Καραμανλή.
Αυτή ήταν η ουσία του «Ανένδοτου Αγώνα».
Όπως και σήμερα, με την υπόθεση των Τεμπών, μια αντιπολίτευση που δε μπορεί να προσφέρει εναλλακτική πολιτική πρόταση στο εκλογικό σώμα, αντιμέτωπη με έναν παντοδύναμο πρωθυπουργό, που βασίζει την κυριαρχία του σε χειροπιαστά αποτελέσματα και έργο, επιλέγει να πολώσει το πολιτικό κλίμα προτείνοντας ένα τοξικό αφήγημα που δε βασίζεται στην πραγματικότητα αλλά προσφέρεται για κινητοποίηση της εκλογικής της βάσης μέχρι τις επόμενες εκλογές.
Στόχος; Η επαγγελματική επιβίωση των ηγετών και η αδρανοποίηση πιθανών διεκδικητών της ηγεσίας του κόμματος (ή κομμάτων) της αντιπολίτευσης, και τίποτε άλλο.
Περιττό να αναφερθεί ότι η ΕΔΑ υιοθέτησε το αφήγημα της ΕΚ με ενθουσιασμό, παρ΄ όλο που η συμπαιγνία Βενιζέλου-Παπανδρέου-Ποταμιάνου είχε σαν στόχο την ΕΔΑ και όχι την ΕΡΕ...
Η δολοφονία Λαμπράκη
Στις 22 Μαΐου 1963 ο βουλευτής της ΕΔΑ Γρηγόρης Λαμπράκης επισκέπτεται τη Θεσσαλονίκη για να δώσει ομιλία σε αίθουσα στο κέντρο της πόλης. Ο Λαμπράκης ήταν κόκκινο πανί για την ακροδεξιά γιατί είχε παρευρεθεί στα επεισόδια που έγιναν προ μερικών μηνών στο Λονδίνο εναντίον της βασίλισσας Φρειδερίκης, είχε υποστηρίξει την αποχώρηση της Ελλάδος από το ΝΑΤΟ, κλπ. Μόλις βγήκε από το κτίριο όπου έδωσε την ομιλία του χτυπήθηκε από τρίκυκλο που οδηγούσαν τρεις ακροδεξιοί τραμπούκοι με πλούσιο ποινικό μητρώο και τραυματίσθηκε θανάσιμα στο κεφάλι.
Οι τρεις συνελήφθησαν σχεδόν αμέσως λίγα μέτρα παρακάτω και οδηγήθηκαν σε αστυνομικό τμήμα. Ο Λαμπράκης εξέπνευσε μετά 4 μέρες νοσηλείας στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ.
Ο Καραμανλής έμαθε για το επεισόδιο την άλλη μέρα το πρωί, 23 Μαΐου. Ο υπουργός Εσωτερικών Γεώργιος Ράλλης υπέβαλε αμέσως την παραίτηση του αλλά δεν έγινε δεκτή. Ο πρωθυπουργός τον έστειλε αυθημερόν στη Θεσσαλονίκη με εντολή να κάνει ό,τι απαιτείται για να ερευνηθεί η υπόθεση εις βάθος και να αποτραπεί ο θάνατος του Λαμπράκη.
Ενώ η ΕΔΑ αντέδρασε συγκρατημένα όσον αφορά στην απόδοση ευθυνών, ο Γεώργιος Παπανδρέου εξέδωσε αμέσως ανακοίνωση στην οποία ανέφερε:
«Η Ε.Κ. καταγγέλλει και ενώπιον του έθνους και ενώπιον της διεθνούς κοινής γνώμης τον αρχηγό της ΕΡΕ κ. Καραμανλή ως ηθικόν αυτουργόν της πολιτικής δολοφονίας του βουλευτού Γρ. Λαμπράκη».
Αυτό, δε, σε λιγότερο από 24 ώρες μετά το συμβάν, ενώ ο Λαμπράκης ζούσε ακόμη και κανείς δε γνώριζε ποιοι είναι οι κατηγορούμενοι για την επίθεση εναντίον του. Οποιαδήποτε ομοιότητα με καταστάσεις και πρόσωπα του πρόσφατου παρελθόντος μάλλον δεν είναι τυχαία...
Η απάντηση του Καραμανλή έχει μείνει στην πολιτική ιστορία της Ελλάδος:
«Το πάθος από το οποίο κατέχεται ο κ. Παπανδρέου τον οδηγεί όχι μόνο εις πολιτικάς αλλά και εις εθνικάς απρεπείας. Δια την σημερινή του δήλωσιν θα εντρέπεται εις όλην του την ζωή».
Μετά το θάνατο του Λαμπράκη, η ΕΚ εκδίδει άλλη μια κατάπτυστη ανακοίνωση όξυνσης των πολιτικών παθών:
«Η κυβέρνησις της ΕΡΕ και ο αρχηγός της είναι ασυνείδητοι εγκληματίες ή έχουν χάσει τον έλεγχο της καταστάσεως και άλλοι σχεδιάζουν δολοφονίας προς επιδίωξιν ανοσίων σκοπών. Και εις τας δύο περιπτώσεις η παράνομος και εγκληματική κυβέρνησις πρέπει να εξαφανισθεί από προσώπου Γης».
Μετά 15 μέρες η κυβέρνηση Καραμανλή παραιτείται ύστερα από διαφωνία με το Παλάτι σχετικά με το προγραμματισμένο ταξίδι του βασιλικού ζεύγους στο Λονδίνο. Ο Καραμανλής ζητούσε από τον Παύλο ήδη από τις αρχές Μαΐου, πριν σκοτωθεί ο Λαμπράκης, να αναβάλλει το ταξίδι του για να μην επαναληφθούν τα επεισόδια που είχαν ξεσπάσει εναντίον της Φρειδερίκης όταν επισκέφτηκε τη βρετανική πρωτεύουσα. Ο Παύλος ανέβαλε τη λήψη απόφασης, αλλά στις αρχές Ιουνίου αποφάσισε να αψηφήσει τη συμβουλή του πρωθυπουργού του, εξαναγκάζοντας τον σε παραίτηση. Ο Καραμανλής μετά από αυτό, ουσιαστικά, αποχωρεί της πολιτικής και φεύγει από την Ελλάδα.
Μετά την ολοκλήρωση της προανάκρισης, ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, και μετέπειτα πρώτος πρωθυπουργός της χούντας, Κωνσταντίνος Κόλλιας αναθέτει την υπόθεση Λαμπράκη στον πρωτοδίκη ανακριτή, και μετέπειτα Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Χρήστο Σαρτζετάκη.
Οι ανακρίσεις, οι έρευνες και η δίκη των θυτών της δολοφονικής επίθεσης εναντίον του Γρηγόρη Λαμπράκη έγιναν επί κυβερνήσεων ΕΚ και Γεωργίου Παπανδρέου.
Ο ανακριτής Σαρτζετάκης και ο εισαγγελέας Μπούτης αποφάνθηκαν ότι δεν υπήρχε πολιτική ανάμιξη και πολιτικές ευθύνες στο έγκλημα. Το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών (αριθμός βουλεύματος 1126/64) και το Συμβούλιο Εφετών (αριθμός βουλεύματος 133/65) επίσης απέρριψαν τις κατηγορίες για ανάμιξη πολιτικών προσώπων στην υπόθεση.
Όλοι οι φυσικοί και ηθικοί αυτουργοί του εγκλήματος («πρόκληση θανατηφόρων τραυμάτων») καταδικάσθηκαν και οδηγήθηκαν στη φυλακή.
Αυτή ήταν η υπόθεση Λαμπράκη που εργαλειοποίησε ο Γεώργιος Παπανδρέου για να πετύχει τον στόχο του να ανέβει στην εξουσία. Εκτός από μια θύελλα αυξήσεων αποδοχών που έδωσε πριν από τις εκλογές του Φεβρουαρίου 1964 για να τις κερδίσει, η πολιτική της ΕΚ στον ενάμιση χρόνο που έμεινε στην κυβέρνηση δε διέφερε σε τίποτε ουσιώδες από τους άξονες πολιτικής της ΕΡΕ. Το υπουργικό συμβούλιο αποτελείτο, δε, από «κομμουνιστοφάγους» του εμφυλίου και από συντηρητικούς κεντρώους που, το 1974-80 προσχώρησαν στη ΝΔ.
Όλη η ένταση, η τοξικότητα και ο διχασμός είχαν σαν αφετηρία και αιτία τον διακαή πόθο του Γεωργίου Παπανδρέου να (ξανα)γίνει πρωθυπουργός. Τίποτε άλλο.
Αυτή είναι η ιστορία και αυτοί είναι οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουμε από το τοξικό πολιτικό κλίμα που θέλει να επιβάλει η αντιπολίτευση.
Ας ελπίσουμε ότι ο πρωθυπουργός και η ομάδα πολιτικού και επικοινωνιακού σχεδιασμού του Μαξίμου γνωρίζουν ιστορία και θα αντιμετωπίσουν την επίθεση που δέχεται η κυβέρνηση από τους νέους βαρβάρους αντλώντας μαθήματα από το παρελθόν για να μη βρεθεί πάλι η χώρα σε παρόμοια περιδίνηση όπως αυτή του 1965-74.
*Ο Περικλής Φ. Κωνσταντινίδης είναι διδάκτορας χρηματοοικονομικών του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας, έχει διατελέσει στέλεχος σε τράπεζες και χρηματιστηριακές εταιρίες στις ΗΠΑ και την Ελλάδα και είναι ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Καναδικής επενδυτικής εταιρίας Syracuse Main, Inc.
