Όπως συμβαίνει με τις περισσότερες σημαντικές προσωπικότητες του εθνικού δημόσιου βίου, έτσι και ο μόλις εκλιπών χώρισε απόλυτα πολωτικά τους σχολιαστές του πολιτικού έργου του: Στους χειροκροτητές/εκθειαστές/αταλαντεύτως απολογητές… Και στους -ας μου συγχωρεθεί ο νεολογισμός- «λοιδορητές»/κατεδαφιστές/«δακτυλοϋψωτές»/άνευ ελαφρυντικών μονοδιάστατα καταγγέλλοντες.
Ωστόσο, ο πρωθυπουργός του εκσυγχρονισμού, ο οποίος πρώτος αποτόλμησε τη στροφή του ΠΑΣΟΚ προς τον φιλοευρωπαϊσμό, με αποτέλεσμα να αποκλειστεί από τους κομματικούς συνδυασμούς το 1981, είναι αδύνατον να προσδιοριστεί μόνο με θετικό ή μόνο με αρνητικό πρόσημο. Και για την περίπτωσή του, αντίθετα, ισχύει το καζατζάκειο «το καλό και το κακό συγχωνεύτηκαν σε ένα». Ειδικότερα…
Ανάμεσα σε όσα θα μπορούσαν να του καταλογιστούν πιστεύω πως πρέπει με έμφαση να αναδειχτούν τα εξής:
Πρώτον, ως άνθρωπος -που διέθετε ασφαλώς και στιγμές μεγαλείου- είχε στοιχεία πικρόχολης και εμπαθούς προσωπικότητας. Για παράδειγμα, «λύσσαξε» με τη Μαλβίνα Κάραλη, που τον αποκάλεσε «κοντό», μπήκε ωστόσο και αυτός -κατά τρόπο μη προσιδιάζοντα με μεγάλο ηγέτη- στη λογική των σωματομορφικών χαρακτηρισμών αντιπάλων, αναφερόμενος στον Έβερτ ως «Ο χοντρός»…
Δεύτερον, το πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης υπήρξε και αυτός συμπαραγωγός του ακραίου, άκριτου και άκρατου πασοκικού ριζοσπαστισμού. Ειδικά, μάλιστα, το βιβλίο του 1976 νομίζω «Δομική αντιπολίτευση» -το οποίο αργότερα εξαφανίστηκε και παρασιωπήθηκε ολοσχερώς- θα μπορούσε άνετα να χαρακτηριστεί ως το ευαγγέλιο του πρωτόγονου κομματικού φανατισμού. Ανάμεσα σε άλλα διαβάζει εκεί κανείς «θα απαντάμε με ‘όχι’ σε κάθε ‘ναι’ που θα βάζει η κυβέρνηση [Καραμανλή]».
Τρίτον, ως πρωθυπουργός ανέχτηκε, ακόμη και στο στενό του περιβάλλον, τη δομική διαφθορά του βαθέος ΠΑΣΟΚ, την ανεξέλεγκτη δράση της «ληστοπαρεοκρατίας».
Τέταρτον, εγκατέλειψε, «χωρίς ντουφεκιά αντίστασης στον λαϊκισμό», την ασφαλιστική μεταρρύθμιση Γιαννίτση, καθιστάμενος έτσι ατομικά συνένοχος για τη μεταγενέστερη ουσιαστική πτώχευση της χώρας… (η οποία μάλιστα ανάγκασε το κόμμα του, υπό την ηγεσία του Ευάγγελου Βενιζέλου, να αναλάβει αυτοβούλως ρόλο πολιτικής Ιφιγένειας, για να σωθεί ό,τι ήταν δυνατόν).
Πέμπτον, ώθησε μαζικά την κοινωνία στην αφροσύνη του χρηματιστηριακού τζόγου.
Έκτον, μαζί με τον Δημήτριο Γούναρη υπήρξαν οι μόνοι πρωθυπουργοί της χώρας που χειροκροτήθηκαν φρενιτιωδώς από την -αείποτε υπερθεματίζουσα σε εθνικιστική αφροσύνη- αντιπολίτευση. Αυτός μεν για τη δήλωσή του πως ουδέποτε θα κατέβαινε η ελληνική σημαία στα Ίμια. Ο δε Πατρινός πολιτικός για την ενημέρωσή του προς την εθνική αντιπροσωπεία πως είχε αποφασιστεί η πορεία του ελληνικού στρατού προς Άγκυρα.
Ενώ στα αρνητικά της παλαιότερης, της προ ΠΑΣΟΚ, πολιτικής δράσης του θα μπορούσε να καταγραφεί και ο απόλυτος εξωραϊσμός της πολιτικής εικόνας του Αλέξανδρου Παπαναστασίου -αυτό έγινε τη συμβολή και μεγάλου μέρους της σοσιαλίζουσας χρυσής νεολαίας των προδικτατορικών χρόνων- με εστίαση μόνο στον κοινωνικό προοδευτικό μεταρρυθμισμό του Αρκάδα πολιτικού, παντελή ωστόσο παρασιώπηση των απαράδεκτων μεθόδων των οποίων αυτός είχε μετέλθει για την εγκαθίδρυση Αβασιλεύτου Δημοκρατίας, ενός πολιτεύματος ως εκ τούτου από τα γεννοφάσκια του θνησιγενούς, όπως είχε έκτοτε προειδοποιήσει ο Ελευθέριος Βενιζέλος.*
Ωστόσο…
Όσα και αν είναι τα προσάψιμα ή καταλογιστέα στον πρωθυπουργό του εκσυγχρονισμού και πρωτεργάτη από το 1981 της πλήρους μεταστροφής του ΠΑΣΟΚ σε κόμμα του ευρωπαϊσμού…
Θα χρειάζονταν τόνοι μικροψυχίας και πολιτικής εμπάθειας για να εκμηδενιστούν οι πάμπολλες θετικές όψεις του ιστορικού αποτυπώματός του: Η αναβάθμιση επί των ημερών του διεθνούς κύρους και ρόλου της χώρας… Η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ… Τα τεράστια δημόσια έργα που τότε προωθήθηκαν, δρομολογήθηκαν ή/και ολοκληρώθηκαν… Και άλλες εθνοευεργετικές πτυχές της δράσης του, χωρίς να αναφερθούμε στο για πολλούς αμφιλεγόμενο ζήτημα των ταυτοτήτων…
Τέλος, όσον αφορά τους μαυρόψυχους του διαδικτύου που με τη γνώση του θανάτου του έσπευσαν να πανηγυρίσουν γιατί … «ψόφησε η σαύρα του Κολωνακίου» και άλλα ανάλογα, αυτοί θεωρώ πως προσφέρουν και κάτι θετικό: επιτρέπουν στον πάντες να κατανοήσουν πόση ψυχική μαυρίλα έχουν σωρεύσει οι σύγχρονες κοινωνίες. Μαυρίλα η οποία, χάρη στο διαδίκτυο, εκδηλώνεται με σχετικώς ήπιους τρόπους, ενώ στο παρελθόν ευρύτατες μάζες συγκεντρώνονταν με εορταστική διάθεση και λογική πιν-νικ στους τόπους δημόσιων εκτελέσεων των εκάστοτε θανατοποινιτών…
*Στο τελευταίο Κυριακάτικο Βήμα (τελευταία σελίδα, στήλη του Βηματοδότη) αναφέρεται πως το βιβλίο μου «Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως πλαστουργός ιστορίας» είναι αυτό που διαβάζει την παρούσα στιγμή ο πρωθυπουργός της χώρας μας. Ελπίζω από τα εκεί αναφερόμενα να εστιάσει στην προσοχή -ενδεχομένως και στο μεγαλείο και στην υπέρβαση- που απαιτεί η επιλογή του φορέα του ανώτατου πολιτειακού αξιώματος στην αβασίλευτη δημοκρατία.
