Των Γιάννη Μαστρογεωργίου και Γιώργου Παπούλια*
Οι προεκτάσεις του προσφυγικού ζητήματος στην εξέλιξη της ευρωπαϊκής συνοχής και η αναζωπύρωση ενός ισλαμικού εμφυλίου στη Μ. Ανατολή, προσθέτουν μία νέα παράμετρο με σημαντικές γεωπολιτικές συνέπειες.
Η πρόκληση και παράλληλη ασφυκτική ανάγκη της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης σε συνδυασμό με την προετοιμασία για την πρώτη αξιολόγηση του 3ου Μνημονίου, θέτουν σε λειτουργία έντονες διεργασίες στο πολιτικό σκηνικό για το επόμενο τρίμηνο.
Η προσπάθεια προώθησης εκ μέρους της Κυβέρνησης του «παράλληλου προγράμματος» ή κάποιων πτυχών του, παράλληλα με την αέναη συζήτηση περί της κυβερνητικής συνοχής, θα συνεχιστούν, καθώς ευνοούνται από το γενικότερο κλίμα πολιτικών αλλαγών που σηματοδοτεί η εκλογή νέου αρχηγού στη ΝΔ.
Ισλαμικός Εμφύλιος
Η εκτέλεση του Sheikh Nimr al-Nimr, ενός επιφανούς Σιίτη κληρικού από την ηγέτιδα δύναμη του Σουνιτικού Ισλάμ, Σαουδική Αραβία, προκάλεσε αλυσιδωτές αντιδράσεις στην εύφλεκτη περιοχή της Μ. Ανατολής με απροσδιόριστες ακόμα προεκτάσεις. Η περιφερειακή αντιπαλότητα μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν έχει επιδεινωθεί από την προβληματική εξάπλωση του σεχταρισμού στις κοινότητες της Μ. Ανατολής. Η κλιμάκωση της έντασης θυμίζει έντονα τις ημέρες της κρίσης μεταξύ Ιράκ – Ιράν, που ενισχύεται από την μακραίωνο χάσμα ανάμεσα σε σιίτες / σουνίτες σε χώρες σε κρίση , όπως στη Συρία, την Υεμένη και το Μπαχρέιν. Η στάση της Σαουδικής Αραβίας επηρεάζεται από το γεγονός ότι μετά την επανεμφάνιση στο διπλωματικό γίγνεσθαι, αλλά και στην περιφερειακή σκακιέρα του Ιράν, σφίγγει η σιιτική λαβίδα, που περιλαμβάνει θύλακες του Ιράκ, τον Σύρο Πρόεδρο, τη Χεζμπολάχ κλπ, γύρω της.
Η σκληρή στάση της Σαουδικής Αραβίας εκτιμάται ότι αποτελεί και ένα μήνυμα στιβαρής ανελαστικότητας προς το εσωτερικό της χώρας, εν όψει πιθανών κοινωνικών αντιδράσεων από την πτώση της τιμής του πετρελαίου, που έχει φέρει την οικονομία της χώρας σε δύσκολή θέση. Η κυβέρνηση της μεγαλύτερης παγκοσμίως χώρας εξαγωγής πετρελαίου ανακοίνωσε έλλειμμα 367 δισεκ. ριάλ (97,9 δισεκ. δολαρίων) το 2015, σύμφωνα με το Συμβούλιο Οικονομικών και Αναπτυξιακών Υποθέσεων. Το σχέδιο του προϋπολογισμού για το 2016 στοχεύει σε μείωση του ελλείμματος στα 326 δισεκ. ριάλ, μειώνοντας τις πιέσεις προς το Ριάντ για κάλυψη των οικονομικών του υποχρεώσεων μέσω της ρευστοποίησης περιουσιακών στοιχείων που βρίσκονται στο εξωτερικό.
Αξίζει να υπογραμμιστεί ότι για ισοσκελισμένο προϋπολογισμό η Σαουδική Αραβία χρειάζεται το πετρέλαιο στα 106 περίπου δολάρια.
Οι εξελίξεις αυτές προφανώς θα επηρεάσουν τις εξελίξεις στη Συρία, ενώ ενδιαφέρον έχει να παρακολουθήσουμε τη στάση που θα κρατήσει η Τουρκία.
Η σύμπλευση της Αιγύπτου με τη Σαουδική Αραβία είναι μία σημαντική εξέλιξη για την Ελλάδα, καθώς επηρεάζει τις ισορροπίες τόσο στο τρίγωνο Ελλάδα-ΚύπροςΑίγυπτος που βρίσκονται σε μία περίοδο αναμόχλευσης, όσο και στο τρίγωνο Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ.
Το κούρεμα των κυπριακών καταθέσεων και η εξέλιξη του ευρωπαϊκού Δικαίου
Με αφορμή την από 1ης Ιανουαρίου έναρξη εφαρμογής της οδηγίας που αφορά στην διαδικασία διάσωσης των τραπεζών μέσω του περιβόητου bail-in και που προβλέπει την εμπλοκή των μετόχων, των "δανειστών” μιας τράπεζας στους οποίους πέραν των ομολογιούχων συμπεριλαμβάνονται και οι καταθέτες, μία υπόθεση θα απασχολήσει το ΔΕΕ (δικαστήριο της ΕΕ). Στις 2 Φεβρουαρίου το τμήμα μείζονος συνθέσεως του ΔΕΕ (τμήμα με ευρεία σύνθεση 15 δικαστών), θα εξετάσει έναν αριθμό προσφυγών που ασκήθηκαν από Κύπριους καταθέτες κατά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, οι οποίοι έχασαν τα χρήματά τους τον Μάρτιο του 2013 στο κούρεμα των καταθέσεων. Η υπόθεση είναι μεγάλης σημασίας για τη νομοθεσία της ΕΕ, αλλά και για την εξέλιξη της ευρύτερης προστασίας αγαθών και περιουσίας των ευρωπαίων πολιτών και ο λόγος για τον οποίο οι προσφυγές θα εκδικαστούν από το τμήμα μείζονος συνθέσεως του ΔΕΕ, υπογραμμίζει αυτή ακριβώς τη σημασία.
Θυμίζουμε ότι τον Ιούνιο του 2012 η Κύπρος υπέβαλε στην ΕΕ αίτημα για οικονομική βοήθεια για την ανακεφαλαιοποίηση της Τράπεζας Κύπρου και της Λαϊκής Τράπεζας που, όπως πολλές τράπεζες στην Ευρώπη, κλονίστηκαν από την κρίση, ενώ στην περίπτωση τους συνέβαλε και το κούρεμα των ελληνικών ομολόγων, με αποτέλεσμα οι δύο τράπεζες να υποστούν τεράστιες απώλειες.
Η ΕΕ συμφώνησε αρχικά να παρέχει βοήθεια στην ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, όπως ήταν αναγκαίο για τη διαφύλαξη της Ευρωζώνης, αλλά τον Μάρτιο του 2013, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα υποχώρησαν και έθεσαν νέους όρους που περιλάμβαναν ακόμα και το κούρεμα των καταθέσεων. Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της ευρωζώνης, που οι καταθέτες καλούνται να «πληρώσουν το μάρμαρο», και να ανακεφαλαιοποιήσουν με τις αποταμιεύσεις τους τις τράπεζες. Η αλλαγή αυτή στην πρακτική της ΕΕ ήταν άνευ προηγουμένου και απρόσμενη, καθώς οι τραπεζικές καταθέσεις θεωρούνται ιερές και απαραβίαστες. Στην τραπεζική κρίση του 2008, η βρετανική κυβέρνηση αύξησε το μετοχικό κεφάλαιο της Royal Bank of Scotland στο ποσό των £ 80 δισεκατομμυρίων για την προστασία των καταθετών. Η ΕΕ δεν ήταν διατεθειμένη να βοηθήσει τους καταθέτες στην Κύπρο με 7 δισεκατομμύρια €, διότι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δεν ήταν πεπεισμένο ότι η Κύπρος θα μπορούσε να στηρίξει ένα τέτοιο χρέος.
Το ΔΝΤ, όμως, δεν είναι με την αυστηρή έννοια μέλος του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθεροποίησης (ESM) - το όργανο που είναι υπεύθυνο για την παροχή οικονομικής βοήθειας στην ευρωζώνη - και ο ρόλος του στην υπόθεση αυτή ήταν ιδιαίτερος.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η ΕΚΤ από την πλευρά τους υποστηρίζουν ότι οι ενέργειές τους είναι πέρα από την αυστηρή εφαρμογή του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γιατί ο ΕΜΣ είναι μια ξεχωριστή οντότητα από την ΕΕ στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου και αυτό ακριβώς το σημείο χρήζει ιδιαίτερης σημασίας καθώς όπως ο ίδιος ο Επικεφαλής του Μηχανισμού Κλ. Ρέγκλιν έχει υπογραμμίσει, παρόλο που ο ΕΜΣ είναι ευρωπαϊκός θεσμός, δεν βρίσκεται ενσωματωμένος στις Συνθήκες. Σε κάθε περίπτωση η εξέλιξη της υπόθεσης αυτής και το σκεπτικό της απόφασης του Δικαστηρίου θα σηματοδοτήσει ένα νέο κεφάλαιο στην συνεχή διαμόρφωση ενός ζωντανού Δικαίου, όπως είναι το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Δέστε τις ζώνες…ασφαλιστικού σας
Η ελληνική οικονομία διαθέτει δύο όψεις σε ένα νόμισμα. Η μία όψη είναι η οικονομία εξωτερικού. Οι ιδιωτικοποιήσεις προχωρούν, τα μέτρα ψηφίζονται, οι τράπεζες ανακεφαλαιοποιήθηκαν και η ΕΚΤ ετοιμάζεται για υποδοχή της Ελλάδος μετά το καλοκαίρι και αν όλα πάνε καλά, στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης. Η άλλη όψη έχει να κάνει με την οικονομία εσωτερικού. Η φορολογία αφαιμάσσει και άλλες καταθέσεις και εξωτραπεζικό ρευστό, οδηγώντας παράλληλα χιλιάδες ελληνικές επιχειρήσεις σε αλλαγή της φορολογικής τους έδρας και μάλιστα σε γειτονικές βαλκανικές χώρες-μέλη της ΕΕ, η ανεργία καθηλώνεται ψηλά, η παροχή ρευστότητας από τις τράπεζες συνεχίζεται με τη μορφή του στάγδην βραδέως.
Οι δύο αυτές παράλληλες εικόνες πρέπει να βρεθούν σε σημείο τομής, κάτι όμως που δεν φαίνεται αυτή τη στιγμή ως πιθανή εξέλιξη, τουλάχιστον για το πρώτο εξάμηνο του 2016.
Μέσα σε αυτό το κλίμα η ελληνική οικονομία και η Κυβέρνηση θα δοκιμαστούν στο μέτωπο του ασφαλιστικού και της πρώτης αξιολόγησης.
Η πλέον ισχυρή και συμπαγής ομάδα ψηφοφόρων στην Ελλάδα είναι οι συνταξιούχοι. Ανεξαρτήτως ύψους σύνταξης ή ηλικίας, συνιστούν την πιο συγκροτημένη ως προς το κριτήριο της πολιτικής τους συμπάθειας, ομάδα. Το κριτήριο είναι συνήθως ένα και απτό. Ο περιορισμός ή όχι της σύνταξής τους. Καλώς ή κακώς όμως, πολλά θα κριθούν από τον τρόπο που οι ίδιοι οι δανειστές θέλουν να αντιμετωπίσουν την Κυβέρνηση Τσίπρα. Το σχέδιο του νέου ασφαλιστικού περιέχει αλλαγές για τις οποίες οι δανειστές πιέζουν χρόνια, όπως το ενιαίο ταμείο και αυτό είναι υπέρ της Κυβέρνησης. Από την άλλη η Κυβέρνηση γνωρίζει ότι δεν υπάρχουν περιθώρια σύγκρουσης με τους δανειστές. Η οικονομία γύρισε σε ύφεση και η εξέλιξη αυτή από μόνη της συνιστά επιβάρυνση για το ασφαλιστικό. Το ναρκοπέδιο του ασφαλιστικού, όμως, έχει δύο νάρκες. Την «προσωπική διαφορά», που με άλλα λόγια είναι μία προσωπική υπόσχεση περικοπής της ήδη καταβαλλόμενης σύνταξης σε 3 χρόνια και την πλησίστια είσοδο χιλιάδων αγροτών στη χορεία των εισφορών.
Υπ αυτή την έννοια η Κυβέρνηση τεχνηέντως μεταθέτει – με τη σύμφωνη γνώμη των δανειστών ή όχι μένει να φανεί – σε βάθος 3ετίας τις περικοπές για τους παλαιούς συνταξιούχους. Πρόκειται για μία πολιτικοποίηση της λογιστικής – τεχνοκρατικής συζήτησης του ασφαλιστικού, που δίνει «αέρα» στην Κυβέρνηση.
Αν η διαπραγμάτευση εξελιχθεί σε ένα deja vu των καλοκαιρινών αναταράξεων, είναι πολύ πιθανό η Κυβέρνηση να προσπαθήσει εκ νέου να αναβιβάσει το πλαίσιο της συζήτησης ένα επίπεδο, φτάνοντας πάλι στο αίτημα για πολιτική διαπραγμάτευση. Κατά πόσο αυτό το ενδεχόμενο θα αποτελέσει δις εξαμαρτείν ή άσο στο μανίκι της Κυβέρνησης μένει να φανεί το προσεχές διάστημα. Η εμπειρία της προηγούμενης όμως, πολιτικής συζήτησης δεν συνιστά απαραιτήτως ασφαλή οδηγό για το μέλλον. Το καλοκαίρι η συζήτηση απέκτησε αμιγώς πολιτικά χαρακτηριστικά γιατί και τα 2 μέρη (ελληνική κυβέρνηση – εταίροι) οδήγησαν εκεί τα πράγματα, καθώς δεν υπήρχε σαφές πλαίσιο δεσμεύσεων της Ελλάδας (το Μνημόνιο είχε λήξει) και το δημοψήφισμα άλλαξε άρδην το πλαίσιο. Από τον Αύγουστο όμως, η χώρα διαθέτει καθορισμένο περίγραμμα δεσμεύσεων και ακόμα πιο προκαθορισμένο χρονοδιάγραμμα. Μία εκ νέου πολιτικοποίηση της ασφαλιστικής εκκρεμότητας, θα πυροδοτήσει αντιδράσεις από μερίδα εταίρων που θα εκλάβουν την προσπάθεια αυτή ως μία ακόμα ένδειξη διάθεσης υπεκφυγής.
Ακόμα και αν η Κυβέρνηση καταφέρει να προχωρήσει σε μία ουσιαστική αλλαγή στο ασφαλιστικό σύστημα - που είναι το εθνικά ωφέλιμο- θα δυσκολευθεί να πείσει τους δανειστές για το δημοσιονομικό κενό που ήδη διαρρέεται ότι υπάρχει και που θα πιέσει τη συζήτηση και για το ασφαλιστικό, καθώς η μεταρρύθμιση συνδέεται και με περικοπές στον προϋπολογισμό.
Η επισήμανση αυτή δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας για ανέφελη πορεία το πρώτο, κυρίως, τρίμηνο του νέου έτους, με τον Μάρτιο να αναδεικνύεται σε κομβικό μήνα καθώς η αξιολόγηση και η παραμονή ή όχι του ΔΝΤ στο ελληνικό πρόγραμμα θα προχωρούν παράλληλα.
Σε κάθε περίπτωση είναι σαφές ότι η προσπάθεια της Κυβέρνησης αφορά αντιμετώπιση προβλημάτων και όχι μία αρχιτεκτονική του Ασφαλιστικού συστήματος της χώρας. Η προσπάθεια δε αυτή δεν έχει ίχνος σοβαρού και οργανωμένου κοινωνικού και πολιτικού διαλόγου πίσω της παρά μόνο επικοινωνιακή διαχείριση.
Σύμφωνο... κυβερνητικής συμβίωσης
Η Κυβέρνηση αγωνιά και προσπαθεί διαρκώς να βρει αντισταθμίσματα και αναχώματα στην μνημονιακές δεσμεύσεις. Η εκπόνηση και εκδίπλωση πτυχών του λεγόμενου παράλληλου προγράμματος εντάσσεται στην προσπάθεια αυτή. Άλλο πράγμα ο μνημονιακός ρεαλισμός και άλλο πράγμα ο παράλληλος προγραμματικός βολονταρισμός της Κυβέρνησης. Η αλήθεια είναι ότι το σύμφωνο συμβίωσης αποτελεί μία απαραίτητη εκσυγχρονιστική τομή που η χώρα άργησε να υιοθετήσει. Αλλά και σε επίπεδο τακτικής η κίνηση αυτή από την Κυβέρνηση της έδωσε αέρα προοδευτικής μεταρρύθμισης και συσπείρωσης γύρω από το ΣΥΡΙΖΑ μίας μεγάλης μερίδας πολιτών που ευνοούνται από τη μεταρρύθμιση, αναδεικνύοντας παράλληλα τις …αδυναμίες και την ατολμία –ακόμα και παρουσίας στο κοινοβούλιο- ενός σημαντικού μέρους κοινοβουλευτικών μονάδων, διαφόρων κομμάτων, που επέλεξαν τον εύκολο ρόλο του «Ποντίου Πιλάτου».
Αυτό, όμως, προκάλεσε κυβερνητικές ρωγμές μέσα από τις δηλώσεις του συγκυβερνήτη Προέδρου των ΑΝΕΛ, οποίος σπεύδει να εδραιώσει ή να καταλάβει πολιτικό χώρο στο ρευστό –όσο διαρκούν οι εσωτερικές εξελίξεις στη ΝΔ- περιβάλλον της ευρύτερης συντηρητικής παράταξης. Οι δε προτάσεις του Υπουργού Εθνικής Άμυνας για στράτευση γυναικών και στρατιωτικά λύκεια, προκάλεσαν εκ νέου ενδοκυβερνητική αναταραχή την οποία έσπευσε έμμεσα να καταλαγιάσει η δήλωση του κ. Καμμένου περί στήριξης «ως το τέλος» του Πρωθυπουργού.
Η συζήτηση αυτή εμπλουτίζεται από το γεγονός ότι το κυβερνητικό επιτελείο μοιάζει να έχει αντιληφθεί ότι οι διαρροές για στήριξη από την Ένωση Κεντρώων δεν προκαλούν θετικές αντιδράσεις. Δημιουργείται ακουσίως μία εικόνα αποσυσπείρωσης της κοινοβουλευτικής συμπολίτευσης, καθώς το μήνυμα που περνά είναι ότι τα υπό ψήφιση μέτρα συνιστούν ναρκοπέδιο για την Κυβέρνηση και επειδή είναι αμφίβολη η στήριξη τους, χρειάζεται ενίσχυση και με άλλους βουλευτές. Ακόμα όμως κι αν επιτύχει η κυβέρνηση τελικά, είτε μέσα από επιδέξιους τακτικισμούς είτε από την ρεαλιστική συνεννόηση με τους θεσμούς, την διατήρηση της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας στο ζήτημα π.χ. του ασφαλιστικού, είναι δεδομένο πως θα διεκδικήσει στρατηγικά, ευρύτερη ψήφο στήριξης από την δικομματική, προκειμένου να επιμερίσει την ευθύνη της «διαγενεακής ρήξης» την οποία φαίνεται να προτάσσει ως στοιχείο «δικαιοσύνης» στις τελικές αποφάσεις στο συγκεκριμένο θέμα. Και αυτό είναι ίσως το πλέον ιδιαίτερο στοιχείο του σχεδίου του ασφαλιστικού, καθώς η Κυβέρνηση με την πρόταση της ρίχνει το βάρος σε εκείνους που ήταν οι βασικοί της υποστηρικτές, δηλαδή, οι νέοι!
* Ο κ. Γιάννης Μαστρογεωργίου είναι Διευθυντής του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Ο κ. Γιώργος Παπούλιας είναι Πολιτικός Επιστήμονας – Συνεργάτης του Δικτύου.
** Το liberal.gr εγκαινιάζει τη συνεργασία του με το ΔΙΚΤΥΟ, με τη δημοσίευση του "Δελτίου Πολιτικής Ανάλυσης και Εκτίμησης" (Αρ. 11). Το Δελτίο Πολιτικής Ανάλυσης είναι μία από τις νέες δράσεις του ΔΙΚΤΥΟΥ είναι η προσπάθεια ανάλυσης της τρέχουσας πολιτικής κατάστασης σε Ελλάδα και Ευρώπη, σε τακτά διαστήματα. Μία προσπάθεια προσέγγισης στις πολιτικές εξελίξεις, αναλύοντας με αντικειμενικό τρόπο τα γεγονότα και τις προεκτάσεις τους.
