Τα τελευταία χρόνια το Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης – το πιο επιδραστικό, ίσως, στα πολιτιστικά μας πράγματα με απήχηση και στο εξωτερικό – προσφέρει γενναιόδωρο βήμα στην εικαστική κοινότητα Ελλήνων μα και ξένων δημιουργών.
Φετινός πρωταγωνιστής του είναι ο Θεόδωρος Αγγελόπουλος, καθώς συμπληρώνονται δέκα χρόνια από τον θάνατο του εμβληματικού κινηματογραφιστή.
Εκτός από μια έκθεση φωτογραφίας όπου σε πολλά κάδρα αποκαλύπτεται ο ίδιος ο δημιουργός με ηθοποιούς και συνεργάτες του, το φεστιβάλ φέρνει στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης δώδεκα Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες να «επανασυστήσουν» την «Αναπαράσταση».
Πρόκειται για το κινηματογραφικό ντεμπούτο του Αγγελόπουλου, με το οποίο έβαλε γερές βάσεις για μια πορεία διεθνή. Και εδώ το φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης πρόσφερε ώθηση στο ξεκίνημα του σκηνοθέτη, καθώς όταν η ταινία διαγωνίστηκε στην 11η διοργάνωση, απέσπασε πέντε μεγάλα βραβεία (καλύτερης καλλιτεχνικής ταινίας, πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη, φωτογραφίας για τον Γιώργο Αρβανίτη, Β' γυναικείου ρόλου για την Τούλα Σταθοπούλου και το βραβείο των κριτικών για καλύτερη ταινία μεγάλου μήκους). Αξίζει να σημειώσουμε ότι το σενάριο υπογράφει ο Αγγελόπουλος μαζί με τους Στρατή Καρρά και Θανάση Βαλτινό.
Δώδεκα «κάδρα» - ζωγραφικά, χαρακτικά, φωτογραφίες και εγκαταστάσεις - αντλούν έμπνευση από την ταινία, δίνοντας στον επισκέπτη της έκθεσης το έναυσμα προκειμένου να στοχαστεί επάνω στο περιεχόμενο και τις εκφάνσεις αυτού που η κοινή «λογική» ή η φαντασία του καλλιτέχνη ορίζει ως αναπαράσταση. Επιμελητής είναι ο καλλιτεχνικός διευθυντής Ορέστης Ανδρεαδάκης που παρακολουθεί με εγρήγορση τα νέα ταλέντα και φροντίζει να τα κάνει γνωστά στους πολλούς Έλληνες και ξένους επισκέπτες του φεστιβάλ. Από τους έξι Έλληνες συμμετέχοντες, την προσοχή μας στο Momus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών τράβηξαν τρεις συμμετοχές.
Στην είσοδο, την παράσταση κλέβει η εντυπωσιακή σε διάσταση σύνθεση του Αντώνη Ντόνεφ (καταλαμβάνει έναν ολόκληρο τοίχο). Ο μοναδικός εκτελεστής που είναι γνωστός στο ευρύ κοινό από εκθέσεις του στους Καλφαγιάν, αποτυπώνει ένα σύμπαν εντελώς προσωπικό το οποίο παραπέμπει σε παραδοσιακούς μικρογράφους με «όρους», όμως, σύγχρονους.
Με μια πρώτη ματιά, διερωτάται κανείς ποιες είναι άραγε οι προϋποθέσεις ώστε να εκφραστούν οι εικόνες του Ντόνεφ. Θα έλεγε ίσως ότι λειτουργούν ως «παράγωγα» στις λέξεις που χρησιμοποιεί ως κάνναβο. Τι τις εγείρει και τι τις εξωθεί να εμφανιστούν στο προσκήνιο ως πράξεις τελεστικές, ως αναπαραστάσεις στηριγμένες σε μιαν εσωτερική κατάφαση;
Πολλά μπορούν να λεχθούν για το συγκεκριμένο έργο και όλα να μοιάζουν εξίσου σωστά. Το βέβαιο είναι ότι ο μνημειακός «χάρτης» του Ντόνεφ ξετυλίγεται χωρίς να φέρει κάτι συγκεκριμένο που έχει αρχή και τέλος, που έχει αυτούς κι όχι τους άλλους τρόπους. Ακόμη κι από διαφορετικό σημείο θέασης, αποκαλύπτονται στο βλέμμα του θεατή άλλες εικόνες.
Έτσι, ο καλλιτέχνης μας οδηγεί στη σκέψη ότι η ατομική συνείδηση δεν επικάθεται πάνω σε ένα στρώμα στατικό. Με αυτή την προϋπόθεση μπορούμε να φανταστούμε πως η συνείδηση δεν είναι στάσιμη, πως βρίσκεται σε μια ροϊκότητα, ένα ποτάμι που πέφτουν συνεχώς μέσα του εικόνες, όπως αυτές που αλιεύει αδιάκοπα το μελάνι του Ντόνεφ.
Μια καλλιτέχνιδα που επίσης μας κάνει να αναρωτιόμαστε για την αλήθεια και τις κρυφές όψεις της είναι η Παρασκευή Παπαδημητρίου. Η χαράκτρια έχει εμφανίσει ξανά έργο της στο κινηματογραφόφιλο φεστιβάλ και έχει δείξει για το τι είναι ικανή να παρουσιάσει.
Προσωπικά, θεωρώ ότι είναι από τις πιο σημαντικές φωνές της σύγχρονης ελληνικής χαρακτικής που μπορεί να σταθεί με αξιώσεις σε οποιοδήποτε μεγάλο μουσείο του κόσμου. Η Παπαδημητρίου έχει πάρει την τραχύτητα των μορφών της από Γερμανούς εξπρεσιονιστές, αλλά διαθέτει έμφυτα το χέρι ενός μάστορα και τη φαντασία δημιουργού πρώτης γραμμής. Οι μορφές της μας βεβαιώνουν για το «πέραν» της πραγματικότητας, για έναν κόσμο μυστηριακό, γερά δομημένο στο πειστικό σχέδιό της.
Για το στιβαρό του σχέδιο είναι γνωστός στο πλατύ κοινό και ο Δημήτρης Αναστασίου. Οι «Τρεις Φόνοι (ή μπορεί και κανένας)» διαδραματίζονται μπροστά στα μάτια του θεατή με μολύβι, αποδεικνύοντας ότι το μεγάλο έργο γίνεται και με τα πιο ταπεινά υλικά.
Ο Αναστασίου απαντά στη ρίζα της έκθεσης, θέτοντας το ζήτημα της αναπαράστασης ακόμη κι ως προς τον δημιουργό. Το «χέρι» δηλαδή του δημιουργού μοιάζει να αυτενεργεί και, πάντως, να θέτει υπό αμφισβήτηση το όποιο ακλόνητο στοιχείο παρέχει η αφήγηση.
Σε σχέση με την αφήγηση ενός έργου, ας επιτραπεί και τούτη η παρατήρηση. Υπάρχουν έργα στην έκθεση με εννοιολογικό περιεχόμενο, που σημαίνει αποσπασματικό, χωρίς φανερές ενδείξεις και ρητή αναφορά. Εδώ, η αναπαράσταση του καλλιτέχνη αναδομείται με εικόνες ακατανόητες, μη θέλοντας να δείξει τι ακριβώς σημαίνει, σαν ένα είδος προσωπικού ημερολογίου. Αν υπάρξει κάποιους είδους πρόσληψη, κρυφή ή φανερή, μπορεί να συμβεί αργότερα στον θεατή, αν ποτέ συμβεί.
Τα έργα αυτά υστερούν μάλλον, καθώς δεν συνδέονται, έστω υπόγεια, με την ταινία του Αγγελόπουλου κι εμφανίζονται ως ερωτήματα. Υπάρχει η ευχαρίστηση της περιπλάνησης, ειδικά στο ασκημένο βλέμμα του φιλότεχνου που αποδέχεται τον κίνδυνο της πλάνης τόσο με την έννοια του λάθους όσο και με την έννοια της ατέλειωτης πορείας.
Αυτά τα επισημαίνουμε γιατί αξίζει μια επίσκεψη και στον απέναντι χώρο, όπου το Μουσείο Φωτογραφίας φιλοξενεί αφιέρωμα στον μεγάλο δάσκαλο Φρεντερίκ Μπουασονά. Εκεί, η φωτογραφία δεν υπαινίσσεται, αλλά φανερώνει, δεν υποκρύπτει, αλλ’ αποκαλύπτει.
Στον χώρο της έκθεσης θα βρείτε και το πρωτότυπο έργο που ζωγράφισε ο εικαστικός και visual artist Δημήτρης Τριμίτζιος (Taxis) για τo πόστερ του 63ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, κατά τη γνώμη μας, ένα από τα καλύτερα του ιστορικού θεσμού. Ο καλλιτέχνης θα παραχωρήσει το έργο του στη διοργάνωση, προκειμένου να βγει σε δημοπρασία, τα έσοδα της οποίας θα διατεθούν για την υποστήριξη κακοποιημένων γυναικών. Είναι μια εξαιρετική πρόταση για τους ψαγμένους συλλέκτες.
Στην «Αναπαράσταση» συμμετέχουν οι καλλιτέχνες Δημήτρης Αναστασίου, Ειρήνη Ευσταθίου, Αντώνης Θεοδωρίδης, Ναταλία Μαντά, Αντώνης Ντόνεφ, Βιβή Παπαδημητρίου, Larry Amponsah, Andrew Pierre Hart, το καλλιτεχνικό δίδυμο Hippolyte Hentgen (Lina Hentgen και Gaëlle Hippolyte), Magdalena Karpinska και Asako Masunouchi.
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 27 Νοεμβρίου, ενώ λίγο μετά την ολοκλήρωσή της στη Θεσσαλονίκη, θα μεταφερθεί και στην Αθήνα, στο The Project Gallery (Νορμανού 3), από τις 20 Δεκεμβρίου έως τις 28 Ιανουαρίου. Την άρτια σχεδιασμένη παραγωγή υπογράφει ο Θάνος Σταυρόπουλος.
