«Δεν είμαστε μόνοι μας εδώ έξω. Το πρόσωπο της πειρατείας έχει αλλάξει. Δεν πρόκειται πια για το συμβατικό πειρατή της Σομαλίας που θέλει να καταλάβει το πλοίο για λύτρα. Αυτοί οι τύποι έχουν υιοθετήσει τρομοκρατική ατζέντα. […] Την Κυριακή το πρωί μπαίνουμε στην Περιοχή Υψηλού Κινδύνου. Μην ξεχνάτε ότι έχουμε μόνο μια ευκαιρία να το κάνουμε αυτό».
Τα λεγόμενα απευθύνονται στο πλήρωμα πλοίου που διασχίζει τη θαλάσσια περιοχή ανοικτά της Σομαλίας, ώστε να είναι σε εγρήγορση για τυχόν πειρατική επίθεση σαν το πλοίο διέλθει στα στενά της περιοχής. Όσο για τη νέα τρομοκρατική ατζέντα των πειρατών, είναι μία αυτοσχέδια έκρηξη συσκευής σκάφους, που αποδίδεται συνοπτικά ως VBIED.
Τα πληροφορούμαστε στο βραβευμένο με Αργυρό Αλέξανδρο (Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης) ντοκιμαντέρ «Βάρδια» (Godwatch, 2022) του Γρηγόρη Ρέντη, η σκηνοθετική ματιά του οποίου εστιάζει στους μισθοφόρους που προσλαμβάνονται για την προστασία των πλοίων από τους πειρατές, αλλά και την έλλειψη δράσης λόγω της –τότε (σ.σ την περίοδο των γυρισμάτων)– μείωσης της πειρατείας που επήλθε με την παρουσία των μισθοφόρων στα εμπορικά πλοία.
Ο κίνδυνος της πειρατείας, σήμερα, έχει επανέλθει, όπως διαφαίνεται από τις επιθέσεις αλλά και τις απειλές των Χούθι της Υεμένης για τα εμπορικά πλοία που διασχίζουν την Ερυθρά Θάλασσα. Η σημερινή, νέα τάξη πραγμάτων με την επάνοδο του κινδύνου, δίνει στην πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Ρέντη μεγαλύτερη βαρύτητα, καθότι μέσω της τέχνης έχει καταγραφεί και γίνεται γνωστό προς το ευρύ κοινό πώς δρουν οι μισθοφόροι.
Διακριτή, επίσης, η ρευστότητα των καταστάσεων, αντίστοιχη της απρόβλεπτης θάλασσας. Μία νηφάλια ρουτίνα μπορεί άμεσα να μετατραπεί από απειλή αλλά κι η νηνεμία μπορεί επίσης να επιφέρει μία κάποια κούραση για εκείνους που έχουν εκπαιδευθεί, «περιμένοντας τους πειρατές, περιμένοντας κάτι που να σε κάνει να νιώσεις δυνατός ξανά». Διότι, το να αντιμετωπίζουν οι μισθοφόροι τους πειρατές, εκτός από μέρος της εκπαίδευσής τους, «είναι και απόδειξη του στρατιωτικού τους ήθους» όπως υπογραμμίζει ο Γρηγόρης Ρέντης στο σκηνοθετικό του σημείωμα.
Από το ντοκιμαντέρ «Βάρδια». Πηγή φωτ.: CineDoc
Ο άνθρωπος βρίσκεται στο επίκεντρο της ματιάς του Ρέντη κι αυτό επιτυγχάνεται τόσο με την επιλογή των πλάνων και των κεφαλαίων που έχει χωριστεί η ταινία, όσο και στο είδος της· παρότι ντοκιμαντέρ απουσιάσει το voice over και οι συνεντεύξεις, οι πληροφορίες δίνονται στο πλαίσιο εκτύλιξης της ταινίας η οποία ενέχει χαρακτηριστικά μυθοπλασίας.
«Δεν ήθελα η ταινία να έχει voice over και συνεντεύξεις με επεξηγήσεις, ήθελα να αποφύγω μία δημοσιογραφική προσέγγιση. Η ταινία έχει γίνει από συμμετέχοντες και κινηματογραφιστές, και το αποτέλεσμα δημιουργεί μία νέα εμπειρία θέασης, προτρέποντας το κοινό να δει το θέμα διαφορετικά», όπως υπογράμμισε ο σκηνοθέτης Γρηγόρης Ρέντης με το πέρας της προβολής της «Βάρδιας», την Τετάρτη (18/1) στον κινηματογράφο «Δαναό» – εκεί, το ντοκιμαντέρ θα προβληθεί ξανά στις 20 και 21 Ιανουαρίου (16:00) παρουσία σκηνοθέτη.
Η «Βάρδια» ξεδιπλώνεται σε τρία κεφάλαια καθένα από τα οποία φέρει ένα ανδρικό όνομα: Γιώργος, Κώστας και Βίκτωρ· ευρισκόμενοι σε διαφορετικές μεταξύ τους ηλικίες, μοιράζονται την ίδια ιδιότητα: ενός ένοπλου φρουρού που περνά τη ζωή του σε βάρδιες, αναμένοντας να αντιμετωπίσει κάποια πειρατική επίθεση καθώς το πλοίο θα διαπερνά τα στενά στα ανοικτά της Σομαλίας.
Από το ντοκιμαντέρ «Βάρδια». Πηγή φωτ.: CineDoc
Η κάμερα δεν εστιάζει τόσο στο πρόσωπο των μισθοφόρων όσο στη λεπτομέρεια γι' αυτούς με κοντινά έως πολύ κοντινά πλάνα θέτοντας ζητήματα αρρενωπότητας: η μηχανή με την οποία τους ξυρίζουν το κεφάλι, το νερό που τρέχει στα σώματά τους όταν βρίσκονται στη ντουζιέρα, στιγμές κατά τις οποίες γυμνάζονται, τα τατουάζ τους με ένα από αυτά να αναγράφει «ανδρών επιφανών πάσα γης τάφος». Έκδηλο το στοιχεία της απουσίας όπως καταγράφεται κατά την επικοινωνία με τα κοντινά τους πρόσωπα μέσω τηλεφώνου όταν βρίσκονται εν πλω, όπως και του νόστου καθώς, η οικογένεια τους δίνει την υπόσχεση της συνέχειας.
Η επικινδυνότητα της πειρατείας αποτυπώνεται, μεταξύ άλλων, στις ασκήσεις με πραγματικά πυρά εν πλω αλλά και σε ειδικά εκπαιδευτήρια εκτός πλοίου, όπως και στην τοποθέτηση συρματοπλεγμάτων στα κάγκελα του καταστρώματος.
«Υπήρχε ο κίνδυνος πειρατείας ο οποίος ήταν ελεγχόμενος και κατά κάποιο τρόπο ήμασταν προστατευμένοι» όπως σημείωσε ο Γρηγόρης Ρέντης για τα γυρίσματα τα οποία πραγματοποιήθηκαν εν πλω. Χρειάστηκαν περίπου επτά χρόνια να ολοκληρωθεί η ταινία και ένας από τους βασικούς λόγους ήταν η δυσκολία να αποκτηθεί πρόσβαση σε ένα πλοίο το οποίο θα διέσχιζε την ακτογραμμή της Σομαλίας. Αφότου το πλοίο βρέθηκε χάρη σε ναυτιλιακή εταιρεία που πίστεψε στην ταινία, χρειάστηκε να προσπεραστούν οι δυσκολίες ενός γυρίσματος υπό αληθινά πυρά, η επιβίβαση στο πλοίο εν πλω, η κινηματογράφηση σε μέρη όπου οι κινηματογραφιστές δεν ήταν ευπρόσδεκτοι.
Για τις ανάγκες της έρευνας, οι κινηματογραφιστές ταξίδεψαν σε πέντε χώρες ακολουθώντας τους χαρακτήρες. Εκτός του ότι υπήρξε η πανδημία, μία ακόμη δυσκολία ήταν ότι οι περισσότερες περιοχές δεν ήταν εύκολα προσβάσιμες ή θεωρούνται στρατιωτικές ζώνες. Όπως ο Γρηγόρης Ρέντης διευκρίνισε, μεταξύ άλλων, ταξίδεψαν στο Γκάλε της Σρι Λάνκα και σε ένα πλοίο που διέσχιζε ανοικτά της Σομαλίας.
Από το ντοκιμαντέρ «Βάρδια». Πηγή φωτ.: CineDoc
Η ταινία «Βάρδια» έκανε διεθνή πρεμιέρα την περασμένη άνοιξη στο Διεθνές Διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Visions du Réel και στη συνέχεια ταξίδεψε και σε άλλα διεθνή φεστιβάλ, όπως τα True/False, Raindance, Brooklyn International Film Festival, Transylvania International Film Festival, DocPoint Helsinki, Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Λεμεσσού, Βergamo Film Meetings, ενώ απέσπασε το Βραβείο Καλύτερης Φωτογραφίας στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Μόσχας και τον Αργυρό Αλέξανδρο στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης 2023.
Η «Βάρδια» έκανε την αθηναϊκή της πρεμιέρα την Τετάρτη (18/1) στον «Δαναό», από το CineDoc. Το ντοκιμαντέρ θα προβληθεί ξανά στον ίδιο κινηματογράφο στις 20 και 21/1 (16:00) καθώς και στις 27 και 28/1 (16:00) και με το πέρας των προβολών θα ακολουθήσει συζήτηση με τον σκηνοθέτη. Παράλληλα με τις προβολές παρουσιάζεται στο φουαγιέ του κινηματογράφου η φωτογραφική έκθεση «Hurry Up and Wait», με υλικό από τα γυρίσματα της ταινίας.
Φωτογραφία από την έκθεση «Hurry Up and Wait»
Της προβολής της «Βάρδιας» στις 18/1 προηγήθηκε εκείνη του ντοκιμαντέρ μικρού μήκους «Salted Lake» του Αλέξανδρου Σολτς, παρουσία επίσης του σκηνοθέτη, η κινηματογραφική βραδιά διανθίστηκε με οίνο που προσέφερε η Open Farm.
Κεντρική φωτ.: Φωτογραφία από την έκθεση «Hurry Up and Wait» που αποτελείται από υλικό από τα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ «Βάρδια»
