Η ματιά, λέει ο Ηράκλειτος, είναι η σπουδαιότερη απ’ όλες τις αισθήσεις. Και το συμμεριζόμαστε όλοι αυτό, μια και για όλους μας, βλέπω σημαίνει και νιώθω, καταλαβαίνω. Κι όμως, η όραση, η κορυφαία του χορού, δεν είναι μόνη. Για να υπάρξει, χρειάζεται το φως. Το φως, δεν είναι μόνο στήριγμα της ύπαρξης, είναι και ερμηνεία. Ερμηνεία, γιατί μας φανερώνει τις κρυφές σκιές. Γιατί μας δείχνει τη δύναμη της σκιάς μέσα στη διαβάθμιση. Γιατί μας φτιάχνει το χρώμα του κόσμου.
Αυτό έφερε από τα μακρινά ταξίδια του ο Κώστας Πανιάρας (1934 - 2014), αφήνοντας την ασφάλεια της Δύσης για το Ιράν και τις Ινδίες, το Νεπάλ κι άλλους τόπους στην Ανατολή. Στο έργο του ο χρόνος κυλάει πλατύ ποτάμι μέσα σε όσα φτιάχνουμε πηγαίνοντας μακριά από τη χρησιμότητα. Ο χρόνος του λόγου, που περιμένει αρχαίος μάντης διψασμένος για αίμα να σου πει αυτά που έγιναν, αυτά που γίνονται κι αυτά που θα γίνουν, μεταγλωττίζοντας κάθε βεβαιότητα σε φθαρτό προσωπείο.
Κώστας Πανιάρας
«Καλά, εμείς φτύσαμε αίμα να μπούμε στη Σχολή κι εσύ τα παρατάς όλα;» θυμάται ο Σόρογκας από τα χρόνια της σπουδής, για να συμπληρώσει πως «ο Πανιάρας σήκωσε από νωρίς δικό του μπαϊράκι». Αφού παράτησε τη Νομική σχολή, νεαρός στα χρόνια μπήκε στο εργαστήριο του Μόραλη και την επόμενη χρονιά έφυγε για το Παρίσι (1956). Και παρόλο που βρέθηκε στην αιχμή του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, άφηνε κάθε τόσο τη γαλλική πρωτεύουσα για να μπορεί αχόρταγα το βλέμμα του να θηρεύει τα χρώματα του κόσμου. Ένας αλήτης του πνεύματος, όπου το χρώμα πρωταγωνιστεί σε όλες σχεδόν τις φάσεις της δουλειάς του, είτε σε εκρηκτικές μονοχρωμίες είτε σε απροσδόκητους συνδυασμούς. Με αυτήν την πλημμυρίδα των χρωμάτων βλέπω τα έργα του Πανιάρα να μας συνεπαίρνουν, να μας γίνονται λάβαρα.
Έργο του Κώστα Πανιάρα
Καλλιτέχνης του κόσμου είναι κι ο Κώστας Βαρώτσος (1955), ένας δρομέας που σπέρνει το έργο του σε πυκνοκατοικημένα κέντρα ή απάτητα μέρη. Την περίοδο αυτή υψώνει μέσα στην έρημο ένα μνημειακό γλυπτό ανάμεσα στις Πυραμίδες, δίνοντας έτσι τη δική του απάντηση μπροστά στη Σφίγγα του ερωτήματος. Ψηλά, πάνω από την γκαλερί «Σιαντή», σε τυλίγει η αύρα του περίφημου «Δρομέα». Είναι ένα σώμα ερωτευμένο με τον άνεμο. Τα χέρια του με την κίνησή τους κάνουν τον άνεμο να είναι όχι αβρός αλλά παραδομένος, αφημένος στο έλεός τους. Τα πόδια του μετατρέπουν το βάρος σε υπόσχεση, τη διάσταση των πραγμάτων σε φωτιά.
Αυτό είναι το χαρακτηριστικό του Βαρώτσου. Στη γλυπτική του επιδιώκει την αλληλεπίδραση του έργου με τον χώρο, γι’ αυτό συχνά δημιουργεί τα έργα in situ, ως εικαστικές παρεμβάσεις στην πόλη ή στο φυσικό τοπίο. Όποιος έχει αντικρίσει το βουνό της Μόρτζα στα Απέννινα όρη, χωρίς να ξέρει τίποτα γι’ αυτό, έχει μία σπάνια οπτική: θαυμάζει το έργο από απόσταση, ενώ παράλληλα φαντάζει στα μάτια του σαν φυσικό υλικό, πέτρα ή παγωμένο νερό.
Κώστας Βαρώτσος
Το έργο δε «μιλά» για τον εαυτό του, είναι ενσωματωμένο μέρος ενός συνόλου και γίνεται καθρέφτης του κόσμου. Παρόμοια, ο γλύπτης εκφράζει την εποχή του. Ανάμεσα στα μνημειακά γλυπτά του, δεν μπορώ να μην σταθώ στο κουφάρι ενός αλβανικού πλοίου που βούλιαξε το 1997 και πήρε στο βυθό δεκάδες ψυχές με το όνειρο μιας καλύτερης ζωής στη Δύση.
Σήμερα, το έργο του με τίτλο «L’Approdo, Opera all’Umanita Migrante» (Άφιξη, έργο για τη μεταναστεύουσα ανθρωπότητα») στέκει στο Ότραντο της Απουλίας (λιμάνι νοτιοανατολικά της Ιταλίας), συνεχίζοντας το ταξίδι του με ισχυρό πολιτικό συμβολισμό.
Αλλά και στα μικρά σε διάσταση έργα του ο Βαρώτσος νιώθει εραστής της στιγμής, κοιτάζει μέσα στα μάτια της∙ εκεί όπου φτερουγίζει το φευγαλέο. Στη στιγμή βλέπεις αυτό που δεν παρίσταται, παρατηρείς αυτό που θέλει να κρύβεται – κρύπτεσθαι φιλεί. Χειρονομίες που δεν αρχίζουν και δεν τελειώνουν, εκφράσεις που δεν βγαίνουν στην προφάνεια.
Έργο του Κώστα Βαρώτσου
Μεγάλοι καλλιτέχνες είναι αυτοί που δεν μας δείχνουν κάτι που δεν ξέραμε, αλλά αυτοί που μας λένε «μην το προσπερνάς! Σκύψε και δες το!». Τέτοιος είναι ο Σωτήρης Σόρρογκας (1936). Η ποίηση του ζωγράφου δεν οδηγεί σε λέξεις και κρίσεις, σε σχόλια. Οδηγεί μάλλον σε σιωπή και απόπειρα ενόρασης.
Ο Σόρογκας εξεγείρεται απέναντι στον χρόνο. Τα έργα του – για περισσότερο από μισό αιώνα – διακρίνονται από μια σταθερή διέπουσα: τη συνεχή και αξεπέραστη εμμονή του να ακινητοποιήσει μια χρονική στιγμή, κάτι ακατόρθωτο αφού ο χρόνος συνδέεται με την σκληρή γνώση της απώλειας.
Σωτήρης Σόρογκας
«Από τότε που ξεκίνησα να ζωγραφίζω, έπιανα τον εαυτό μου να γοητεύεται από συγκεκριμένα πράγματα: τα ερείπια ενός γκρεμισμένου σπιτιού, το χαλασμένο παράθυρο, τον πεσμένο τοίχο. Αργότερα περιδιάβαινα σε αρχαιολογικούς χώρους και είχα την αίσθηση μιας ζωής που υπήρχε «κάποτε» και απουσιάζει «τώρα», γράφει ο ίδιος. Όλα σχεδόν τα έργα του φέρουν το ίχνος της αλλοτινής χρήσης των πραγμάτων, του ανθρώπινου μόχθου, του χρόνου αυτοπροσώπως.
Σαν γύρισμα του χρόνου, ο Σόρογκας «επιστρέφει» εκεί όπου πραγματοποίησε την πρώτη του έκθεση (Αίθουσα Τέχνης Αθηνών Χίλτον, 1972). Είναι στ’ αλήθεια εντυπωσιακό πως από την αρχή της πορείας του, ο υψιπετής δημιουργός δεν αρκέστηκε στην πλαστική περιγραφή των στοιχείων ενός τοπίου, αλλά στη μετατροπή στοιχείων, όπως η πέτρα και η ξερολιθιά, σε σύμβολα. Οι μυθολογικές επινοήσεις του Σόρογκα επαναδιατυπώνουν την πραγματικότητα μέσα από τη σφαίρα των αρχετύπων. Σύμβολα τα ίδια μιας απουσίας ζωής, παράγουν με τη σειρά τους την άλλη ζωή, το επέκεινα και γίνονται οδηγοί μιας ευρύτερης αφαίρεσης που επεκτείνει τη λογική της όρασης.
Έργο του Σωτήρη Σόρογκα
Αναμφίβολα, η παρέα των εικαστικών συγκροτεί μια έκθεση που επηρεάζει την καλλιτεχνική μας παιδεία, ευρύνει τη ματιά μας. Και οι τρεις τους – Βαρώτσος, Πανιάρας και Σόρογκας – έχουν γράψει χρυσές σελίδες στη σύγχρονη εικαστική ιστορία και είναι πια Δάσκαλοι στον τόπο μας. Μερικοί άνθρωποι δεν αντικαθίστανται.
Ζούμε στον ίσκιο των σπουδαίων, και προσπαθούμε να δομηθούμε ανεβαίνοντας με ματωμένα νύχια. Καθένας μας έχει στη ζωή του γνωρίσει ιερά τέρατα. Το ζήτημα είναι να νιώθεις και να τιμάς το μέγεθος. Και η μόνη τιμή είναι να φτιάχνεις τον δικό σου κόσμο με τη διδαχή του.
Εγκαίνια: Παρασκευή 20 Οκτωβρίου 2023, ώρα : 20.00 «Sianti Gallery» (Βασ. Αλεξάνδρου 2, πίσω από Εθνική Πινακοθήκη). Διάρκεια Έκθεσης έως Σάββατο 18 Νοεμβρίου 2023.
