Δεν είναι λίγες οι φορές που η ζωή μεγάλων προσωπικοτήτων, ηρωϊκών προσώπων, ηγετών και βασιλέων έχει περάσει στην 7η τέχνη, με πιο σύνηθη τα κινηματογραφικά είδη «μυθοπλασία» και «ντοκιμαντέρ». Στην περίπτωση της μυθοπλασίας ο προσδιορισμός δίνεται –συν τοις άλλοις– ώστε η ταινία να απεκδυθεί από την πιστή τεκμηρίωση των γεγονότων, δεδομένου ότι η οπτική με την οποία θα γυριστεί εκάστοτε ταινία εξαρτάται –μεταξύ άλλων– από την παραγωγή και το άτομο που υπογράφει τη σκηνοθεσία.
Ο προσδιορισμός που έχει δοθεί για τη σειρά «Βασίλισσα Κλεοπάτρα» (σκην. Τίνα Γκαράνι) που θα κάνει πρεμιέρα στο Netflix, στις 10 Μαΐου, είναι «ντοκιμαντέρ». Ήταν αυτός ο προσδιορισμός που μας έκανε να ανατρέξουμε και να γράψουμε το παρόν κείμενο, δεδομένου και του κύματος αντιδράσεων που έχει προκύψει με την επιλογή της παραγωγής και της σκηνοθέτη η Κλεοπάτρα να παρουσιάζεται μελαμψή –την υποδύεται η Βρετανίδα ηθοποιός Αντέλ Τζέιμς.
Η Αίγυπτος αντιδρά και απαντά στο Netflix. Σημειώνει ότι τα χαρακτηριστικά της τελευταίας φαραώ της Αιγύπτου ήταν ελληνικά, είχε δηλαδή λευκό χρώμα δέρματος, λεπτά χείλη και τραβηγμένη μύτη· χαρακτηριστικά που, σύμφωνα με το υπουργείο Τουρισμού και Μνημείων της Αιγύπτου, έχουν αποδοθεί σε έργα και αγάλματα που αναπαριστούν την Κλεοπάτρα και θεωρούνται «μάρτυρες» της εμφάνισής της. Μεταξύ άλλων, και σε νομίσματα.
Γι’ αυτό και η επιλογή απεικόνισης της Κλεοπάτρας στη σειρά του Netflix έχει χαρακτηριστεί από τον γενικό γραμματέα του Ανώτατου Αρχαιολογικού Συμβουλίου, Μοστάφα Γουαζίρι, ως «παραποίηση της Αιγυπτιακής Ιστορίας» και «κραυγαλέα ιστορική παρανόηση». Επισημαίνοντας στους συντελεστές ότι πρέπει να στηρίζονται σε πραγματικά γεγονότα, διότι το ντοκιμαντέρ έχει βαρύνουσα σημασία ως κινηματογραφικό είδος.
Πηγή φωτ.: Facebook / Suhaila El-Khateeb
«Ντοκιμαντέρ ορίζεται ο κινηματογράφος που βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα και δε χρησιμοποιεί παραδοσιακά στοιχεία μυθοπλασίας όπως σενάριο ηθοποιούς, κοστούμια. […] Καταγράφει την υπάρχουσα πραγματικότητα», όπως αναφέρει η Εύα Στεφανή στο βιβλίο της «10 κείμενα για το ντοκιμαντέρ» (εκδ. «Πατάκη», 4η έκδοση: 2017).
«Ακόμη και η ετυμολογική καταγωγή του όρου ''ντοκιμαντέρ'', προερχόμενου από το λατινικό ''documentum'', που μεταφράζεται ως ''μάθημα'' ή ''τεκμήριο'', το τοποθετεί κοντά στην εμπειρική πραγματικότητα» σημειώνει σε άλλο της βιβλίο με τίτλο «Ντοκιμαντέρ. Το παιχνίδι της παρατήρησης» (εκδ. «Πατάκη», 2016).
Βάσει, λοιπόν, του προσδιορισμού που έχει δοθεί από την παραγωγή, θα αναμενόταν πιστή τεκμηρίωση. Η παραγωγή αναφέρει στην περιγραφή της: «Η τελευταία φαραώ της Αιγύπτου Κλεοπάτρα αγωνίζεται για τον θρόνο, την οικογένεια και την κληρονομιά της. Δραματικό ντοκιμαντέρ με αναπαραστάσεις και συνεντεύξεις».
Στο τρέιλερ που έχει δοθεί στη δημοσιότητα υπάρχουν φράσεις συνεντευξιαζόμενων που τάσσονται υπέρ της άποψης των αφρικανικών χαρακτηριστικών της Κλεοπάτρας, όπως «πιθανόν να ήταν Αιγύπτια», «τη φαντάζομαι με σγουρά μαλλιά και παρόμοιο χρώμα δέρματος (σ.σ με το δικό μου)», «θυμάμαι τη γιαγιά μου που έλεγε ''Δεν με νοιάζει τι σου λένε στο σχολείο, η Κλεοπάτρα ήταν μαύρη''» τις οποίες μπορείτε να ακούσετε στο παρακάτω τρέιλερ. Ενώ, εάν μεταβείτε στη σελίδα, στο YouTube, θα διαπιστώσετε ότι το Netflix έχει απενεργοποιήσει τα σχόλια στο προκειμένο τρέιλερ.
Ποιοι δίνουν συνεντεύξεις, ποια τα πρόσωπα που κάθε φορά μιλούν και από ποια θέση, για ποιο λόγο, ποιον ή ποιους εκπροσωπούν και πώς επιλέχθηκαν να συμμετέχουν; Πώς μπορεί η αλήθεια να διασταυρωθεί; Εάν η σειρά απεκδυόταν του προσδιορισμού «ντοκιμαντέρ» και υιοθετούσε εκείνον της «μυθοπλασίας», θα υπήρχαν αντιδράσεις;
Μία απάντηση θα ήταν «ασφαλώς». Αρκεί να θυμηθούμε την χολυγουντιανής παραγωγής ταινία «300» και πώς είχε επιλεχθεί να απεικονιστεί ο Ξέρξης, καθώς και τις κάθε φορά αντιδράσεις για τον εκάστοτε ηθοποιό που έχει επιλεχθεί να υποδυθεί τον Ιησού στις ταινίες που καταγράφουν το θείο δράμα.
Υπό άλλες δε συνθήκες και σε άλλες περιπτώσεις, θα μπορούσε να θεωρηθεί ρατσιστική η αντίδραση για την επιλογή ηθοποιού με μη ανοικτό χρώμα δέρματος.
Αντιδράσεις και κάθε είδους κριτικές υπήρχαν και κατά πως φαίνεται θα υπάρχουν για κάθε ταινία, οποιουδήποτε είδους, που σχετίζεται με υπαρκτά πρόσωπα και γεγονότα. Το ζήτημα είναι από πού κάθε φορά προέρχονται και εάν έχουν όντως λόγο να εκφέρονται και να λαμβάνονται υπ όψιν.
Πηγή φωτ.: Facebook / CineMarvellous
Στην περίπτωση της σειράς «Βασίλισσα Κλεοπάτρα» θα μπορούσε επίσης να υπάρχει η άποψη ποιος ο λόγος να στέκεται κανείς με την επιλογή των χαρακτηριστικών της στο ντοκιμαντέρ, αντί για τα έργα της. Μόνο που στην Αίγυπτο το ζήτημα έχει πάρει διαστάσεις· πέραν της «παραποίησης της Αιγυπτιακής Ιστορίας» για την οποία κάνει λόγο ο Γουαζίρι, το ζήτημα «ήρθε» και στο αιγυπτιακό κοινοβούλιο, με την πολιτικό Saboura al-Sayyed να ζητά την αναστολή λειτουργίας της πλατφόρμας.
Ανεξαρτήτως απόφασης, η «Βασίλισσα Κλεοπάτρα» έχει πολυ-διαφημιστεί με τις αντιδράσεις και κεντρίσει το ενδιαφέρον του κοινού. Όπως και εάν έχει, θα συμπεριληφθεί στη λίστα των σειρών και των ταινιών που αναφέρονται στην βασίλισσα Κλεοπάτρα – σε όλες τις ταινίες και σειρές έχει επιλεγεί ηθοποιός με ανοιχτόχρωμο δέρμα.
Η λίστα εκκινεί από το 1899 οπότε και προβλήθηκε η πρώτη ταινία για την Κλεοπάτρα με την κόπια να θεωρείται χαμένη. Πρόκειται για την γαλλικής παραγωγής «Cléopâtre» που είχε προβληθεί στην Αμερική με τον τίτλο «Cleopatra’s Tomb». Πρωταγωνίστρια η Ζαν Ντ' Αλσί (1865-1956), σύζυγος του μεγάλου κινηματογραφιστή Ζωρζ Μελιές (1861-1938).
Μία ακόμη σημείωση για την «Βασίλισσα Κλεοπάτρα» και βάσει όσων έχουν μέχρι στιγμής αποδοθεί για ηθοποιούς που υποδύθηκαν συγκεκριμένους ρόλους ή σκηνοθέτες που γύρισαν συγκεκριμένες ταινίες. Θεωρούμε ότι, στην ηθοποιό που επιλέχθηκε να υποδυθεί την Κλεοπάτρα, αλλά και στην σκηνοθέτη, θα δίνεται για το διάστημα που ακολουθεί ενδεχομένως και σε επόμενη δουλειά τους, ο χαρακτηρισμός «εκείνη που έπαιξε / σκηνοθέτησε την μελαμψή Κλεοπάτρα».
Το ζήτημα είναι –όπως σημειώσαμε και πιο πάνω– από πού κάθε φορά αποδίδονται.
Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Facebook / Arab News
