Εν αρχή είναι ο Όμηρος. Αυτός δίδαξε ότι την πραγματικότητα τη συνθέτουν όχι απρόσωπα όντα και τυφλές δυνάμεις, αλλά τη συνθέτουν ήρωες, το που θα πει συγκεκριμένα άτομα. Η πραγματικότητα είναι αυτό που η πράξη του ατόμου ορίζει, μια πράξη που πείθει και οδηγεί σε συνεργασία τους θεούς ή δεν τους πείθει και οδηγεί σε τιμωρία. Άρα, η πράξη του ατόμου είναι το κλειδί για την ερμηνεία του κόσμου.
Μια πρόσφατη έκδοση από την «Άγρα» με τίτλο «Μαθήματα ζωγραφικής – Χίος, 1981», δίνει το κλειδί στη σκέψη του Γιάννη Τσαρούχη. Συγκεντρώνει μια σειρά από μαθήματα που παρέδωσε ο ζωγράφος στο Ιωνικό Κέντρο της Χίου το 1981, σε ηλικία εβδομηνταενός. Ο Τσαρούχης δεν ήθελε να τον ηχογραφούν όσο μιλούσε, με εξαίρεση τις διαλέξεις του στο νησί. Μεταφέρω από την εισαγωγή της Ευφροσύνης Δοξιάδη που επιμελήθηκε το βιβλίο με τον Αχιλλέα Τζάλλα: «… εδώ δεν παραδίδει μαθήματα ως καθηγητής∙ μπορεί τα θέματα των μαθημάτων να είναι προσεκτικά μελετημένα και συγκροτημένα, αλλά διαβάζοντας το κείμενο, διανθισμένο με αποφθεγματικές διατυπώσεις συγκλονιστικής ακρίβειας και πρωτοτυπίας αλλά και με το αυθόρμητο χιούμορ του, έχουμε την αίσθηση ότι παρακολουθούμε τους ελεύθερους συνειρμούς του σε μία από εκείνες τις συζητήσεις με τους φίλους του όταν μοιραζόταν μαζί μας γενναιόδωρα τα μυστικά της τέχνης του, αυτά που αναζητούσε με συγκινητική επιμονή σε όλη του τη ζωή».
Πηγή φωτ.: Facebook/ Εκδόσεις Άγρα
Μία από τις λαμπρές σελίδες του βιβλίου, αποκαλύπτει το κοίταγμα του Τσαρούχη στον Όμηρο, γέννημα της νήσου Χίου, σε μια εκδρομή στη Δασκαλόπετρα. Δηλώνει ταπεινός θαυμαστής του πρώτου Ευρωπαίου ποιητή, ο οποίος μας δίνει θεμελιώδη χαρακτηριστικά του ευρωπαϊκού πνεύματος.
Η Ιλιάδα είναι το πρώτο ποίημα της Ευρώπης όχι από χρονολογική άποψη, αλλά διότι αποτελεί εισαγωγή στον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Στο ποίημα αυτό του πολέμου εκτίθενται οι αρχές οι οποίες βρίσκονται υπεράνω και της γενναιότητας: η συγγνώμη και το έλεος, όπως βέβαια και ο σεβασμός. Εκτίθενται ακόμη οι αρχές της ορθής πολιτείας, κύρια των οποίων αναγνωρίζεται η επιχειρηματολογία ως υπέρτερη της ισχύος. Λέει, λοιπόν, μεταξύ άλλων, ο Τσαρούχης:
«Ο Όμηρος, μέσα στη νύχτα της βαρβαρότητας, φωτίζει τον άνθρωπο με τον ανθρωπισμό του, πριν τη λέξη, πριν την ώρα του. Σκεφτείτε ότι είναι ένας μεγάλος ποιητής που, αντίς να κάνει ένα εθνικό έπος που το σύνθημά του να είναι ''τους φάγαμε τους Τρώες'', βλέπει και τα δύο μέρη με την ίδια δικαιοσύνη του ζωγράφου, που όλοι πρέπει να ζωγραφιστούν, όλοι πρέπει να μελετηθούνε, και το κύριο θέμα δεν είναι ένας πειρατικός αγών που κάνει ένα μεγάλο έθνος για να φάει ένα άλλο ούτε το τυχοδιωκτικό μέρος της υποθέσεως – διότι οι ένδοξοι ημών πρόγονοι κάνανε μια ιμπεριαλιστική επίθεση εναντίον ενός τόπου που δεν τους χρωστούσε τίποτα, η ωραία Ελένη έπρεπε να ξεχαστεί. Αλλά μέσα σ’ αυτόν τον αγώνα, αντίς να δώσει εθνικά συνθήματα, πιάνει την ουσία της ζωής και βάζει έναν μικρό άρχοντα να τα βάζει μ’ έναν μεγάλο άρχοντα. Δείχνοντας ότι πάνω από την πάλη την εθνική και πάνω απ’ την πάλη τη φυλετική υπάρχει η πάλη μεταξύ ατόμων, κι έτσι δίδει μια ρεαλιστική βάση την οποία θα ακολουθήσουν όλοι οι μεγάλοι ποιητές, ιδίως οι δραματικοί συγγραφείς, και μέσα στον Όμηρο είναι όλη η εξέλιξις της τραγωδίας, και ακόμα της μυθιστοριογραφίας, τόσο αληθινά είναι τα αισθήματα τα οποία αγγίζει και φανερώνει, κι έτσι μπορούμε να πούμε ότι, όπως έλεγε ο Κόντογλου, ότι ο Όμηρος είναι η πηγή του κάθετι».
Γιάννης Τσαρούχης, «Η θυσία της Ιφιγένειας» (1989)
Tο βιβλίο «Γιάννης Τσαρούχης, Μαθήματα Ζωγραφικής, Χίος, 1981» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα
