«Η Ελευσίνα κρατά πάντα κάτι κρυφό, γι’ αυτούς που θα την επισκεφθούν ξανά». Τη φράση αυτή του Ρωμαίου φιλοσόφου, ποιητή και συγγραφέα Σενέκα διαβάζουμε στην πλαϊνή όψη ενός κτιρίου καθώς το πουλμανάκι στρίβει για να κάνει στάση λίγο πριν την οδό Κανελλοπούλου, στην Ελευσίνα, ώστε να συνεχίσουμε περπατώντας.
Είναι Σάββατο 4 Φεβρουαρίου, νωρίς το απόγευμα, οπότε και διασχίζουμε την οδό υπό τον ήχο της βροχής. Tριγύρω μας ντόπιοι και μη με παραδοσιακές στολές συνομιλούν μεταξύ τους και εορτάζουν την επίσημη της Ελευσίνας ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2023, μια διοργάνωση αποτελούμενη από 130 Μυστήρια Μετάβασης – εκδηλώσεις-επικλήσεις στο παρελθόν της πόλης, που άπτονται των θεματικών «άνθρωπος/κοινωνία», «περιβάλλον» και «εργασία».
Με το Μυστήριο 0, την εναρκτήρια τελετή, σε ιδέα του καλλιτεχνικού διευθυντή της 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, Μιχαήλ Μαρμαρινού και σκηνοθεσία του Βρετανού Κρίς Μπάλντγουιν, να αναμένεται οσονούπω στο παράκτιο μέτωπο. Εκεί όπου θα «ενωθούν» η στεριά, η θάλασσα και ο ουρανός με τη βοήθεια του φωτός, σε μια εκδήλωση που αντλεί έμπνευση από τη μυθολογία και την ιστορία της πόλης.
Λήψη από την τελετή έναρξης της 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Πηγή: Facebook / 2023 Eleusis European Capital of Culture
Η Ευρώπη στρέφει το βλέμμα της σε αυτή την μικρή πόλη: ιερή κατά την αρχαιότητα, βιομηχανική κατά τον 20ο αιώνα με προσφυγικούς συνοικισμούς. Εκεί όπου η σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία θα φιλοξενηθεί σε κτίρια και άλλα τοπόσημα ενώνοντας το παρελθόν με το παρόν και τους διαφορετικής εθνικότητας καλλιτέχνες αλλά και επισκέπτες να μοιράζονται κοινές αξίες. Και όλα αυτά, υπό τη σκιά ενός πολέμου που ακόμη μαίνεται στην Ευρώπη.
Μαζί με την Τιμισοάρα (Ρουμανία) και τη Βεσζπρέμ (Ουγγαρία) που μοιράζονται τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας για το τρέχον έτος, η Ελευσίνα με την αρχαία κληρονομιά που κατέχει, καλείται να δημιουργήσει ξανά. Το ζήτημα το οποίο τίθεται είναι η παρακαταθήκη που θα αφήσει πίσω της το 2024 οπότε και η πόλη δώσει στην επόμενη τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας –ένα στοίχημα για κάθε πόλη που κερδίζει τον τίτλο.
Ενδεχομένως το στοίχημα να βαραίνει περισσότερο, καθότι η Ελευσίνα –τριάντα οκτώ χρόνια μετά τη δημιουργία του θεσμού– είναι η τέταρτη ελληνική πόλη που υποδέχεται το θεσμό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, μετά την Αθήνα το 1985, τη Θεσσαλονίκη το 1997 και την Πάτρα το 2006.
Λήψη από την τελετή έναρξης της 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Πηγή: Facebook / 2023 Eleusis European Capital of Culture
Γνωρίζουμε, επίσης, ότι η τελετή έναρξης είναι ένα μόνο μέρος της διοργάνωσης, και στα επακόλουθα Μυστήρια Μετάβασης η πόλη θα ξεδιπλώσει σταδιακά τα μυστήριά της –εμπνευσμένα από τα Ελευσίνια Μυστήρια, τη θεά Δήμητρα και την κόρη της, Περσεφόνη, από τη βιομηχανική πορεία της πόλης, από το σήμερα.
Διατηρώντας «αινιγματικά γόνιμο και ποιητικό, το βίωμα μιας συνύπαρξης: της αρχαίας θρησκείας με τη χριστιανική, του ειδυλλιακού αττικού τοπίου με τον βιομηχανικό βανδαλισμό, της μεταβιομηχανικής αμηχανίας με την αναζήτηση επικοινωνίας και την επάνοδο στις ανθρωπιστικές και πολιτιστικές αξίες», όπως σημείωσε –μεταξύ άλλων– κατά τον εναρκτήριο χαιρετισμό της τελετής, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, στον χώρο του Παλαιού Ελαιουργείου Ελευσίνας.
Οι πομπές
Μία οθόνη μεσαίων διαστάσεων στηριγμένη στο βάθος της εισόδου Κ2, στο παράκτιο μέτωπο, μας «ταξιδεύει» σε όσα προηγήθηκαν από το πρωί έως περίπου τις 5 το απόγευμα της 4ης Φεβρουαρίου, στην Ελευσίνα.
Εκκινώντας από μια πανοραμική λήψη του αρχαιολογικού χώρου της Ελευσίνας που περιλαμβάνει το υψηλότερο σημείο του αρχαιολογικού χώρου, το Ρολόι της πόλης, η κάμερα ταξιδεύει στον ορίζοντα και στις πομπές που προηγήθηκαν και κατέληξαν στον χώρο του Παλαιού Ελαιουργείου μετά τον χορό των μυθικών Νυμφών –γυναικών ντυμένων στα λευκά– σε κινησιολογική επιμέλεια του Κωνσταντίνου Ρήγου και ενδυματολογική της Όλγας Καραβερβέρη.
Εκτέλεση χορογραφίας από τις «Νύμφες» στον χώρο του Παλαιού Ελαιουργείου. Πηγή: Facebook / 2023 Eleusis European Capital of Culture
Η πρώτη πομπή αποτελούνταν από εθνοτοπικούς συλλόγους της Ελευσίνας που πλημμύριζαν τους δρόμους με παραδοσιακές μουσικές και χορούς από τους διαφορετικούς τόπους καταγωγής των συλλόγων. «Ξανά στην Ελευσίνα, την πατρίδα της Δήμητρας, βλέπω τους σύγχρονους Έλληνες να χορεύουν» (Ουώλτ Ουίτμαν, 1819-1899) διαβάζουμε αργότερα σε μία όψη κτιρίου επί της Κανελλοπούλου.
Από την πομπή των εθνοτοπικών συλλόγων. Πηγή: Eurokinissi / Βασίλης Ρεμπάπης
Η δεύτερη, η πομπή των Ημεροδρόμων: περιπατητές από όλη την Ελλάδα ξεκίνησαν το μεσημέρι από τον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού και βάδισαν τα 21χλμ. της Ιεράς Οδού, σε μια διασύνδεση της Αθήνας με την Ελευσίνα.
Από την πομπή των Ημεροδρόμων. Πηγή: Facebook / 2023 Eleusis European Capital of Culture
Η τρίτη πομπή, ήρθε από την Ευρώπη· πρόκειται για την καλλιτεχνική ομάδα της Αμβέρσας TimeCircus, που μαζί με το πλοίο ξηράς Landship, διένυσε πεζή 3.000 χλμ. σε 9 μήνες, στη μεγαλύτερη προσκυνηματική πομπή στην ιστορία της Ελευσίνας.
Μια μυθική οντότητα
Λίγα λεπτά μετά τις 7.00 μ.μ. (4/2) μια μυθική οντότητα λευκού χρώματος ανασύρεται από τη θάλασσα, μπροστά από το παράκτιο μέτωπο της Ελευσίνας, υπό την πρωτότυπη μουσική του Άγγελου Τριανταφύλλου που εκτελούν μουσικοί της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών ευρισκόμενοι σε καΐκια και μικρά πλοία διάσπαρτα στη θάλασσα.
Στις παύσεις της μουσικής (από πνευστά μουσικά όργανα) ακούμε το αρμονικό αποτέλεσμα 100 γυναικείων φωνών των Chóres σε καλλιτεχνική επιμέλεια Μαρίνας Σάττι, ενώ έχει προηγηθεί η ανάσυρση ενός τρομπονιού, επίσης από τη θάλασσα.
Λήψη από την τελετή έναρξης στο παράκτιο μέτωπο, στο βάθος τα διυλιστήρια Ελευσίνας. Πηγή: Facebook / 2023 Eleusis European Capital of Culture
Ντυμένες στα λευκά και τα κόκκινα, οι Chóres έχουν το βλέμμα στραμμένο προς τη θαλάσσια μυθική οντότητα που παραπέμπει σε φάλαινα, ανακαλούν την Περσεφόνη, το άγαλμα της οποίας προβάλλεται –ανάμεσα σε άλλες εικόνες και κιτρινωπά εφέ– με χρήση νέων τεχνολογιών επάνω στο λευκό αντικείμενο –ενδεχομένως να αναμενόταν η ανάσυρση ενός άλλου αντικειμένου που συνδέεται με την πλούσια κληρονομιά της Ελευσίνας.
Λήψη του συνόλου Chóres, στο βάθος τα διυλιστήρια Ελευσίνας. Πηγή: Facebook / 2023 Eleusis European Capital of Culture
Η ανάσυρσή του δεν γίνεται εξαρχής, όπως άλλωστε λέει ο αφηγητής, «θέλει χρόνο να δεις κάποια πράγματα που δεν φαίνονται» και «για να φτάσεις από κάτω πρέπει πρώτα να περάσεις από το νερό». Μεσάζων μεταξύ κάτω και επάνω κόσμου, είναι στην προκειμένη το νερό· το νερό συμβάλει στην καλλιέργεια του σπόρου –ο Νιζάμης αναφέρει τον σπόρο– από τον σπόρο θα δημιουργηθεί κάτι νέο. Και η διοργάνωση φέρει ελπίδες για τη φύτευση του σπόρου της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Εστίες δημιουργικής δραστηριότητας είναι διάσπαρτες επί της οδού Κανελλοπούλου μετά την τελετή στο παράκτιο μέτωπο. Μεταξύ άλλων, ήχοι από τη Φιλαρμονική Ορχήστρα, από παραδοσιακά τραγούδια και χορούς ανά την Ελλάδα όπως μπάλος και ο «χορός του μηχανικού» που μιμείται την ανάγκη του παράλυτου από τη νόσο του δύτη.
Αργότερα, οι Stereo Nova επανενώνονται στη σκηνή του πρώην εργοστασίου «Ίρις» καλύπτοντας τα πρόσωπά τους με «μάσκες» τούβλα –ενδεχομένως ένα σχόλιο για την οικοδομική δραστηριότητα και τη βιομηχανοποίηση της άλλοτε Ελευσίνας.
Από τη συναυλία των Stereo Nova. Πηγή: Facebook / 2023 Eleusis European Capital of Culture. Photo Credits: Pinelopi Gerasimou | LDSPRO
Τις πρώτες ώρες της 5ης Φεβρουαρίου, ένα μεγάλο χορευτικό πάρτι εκτυλίσσεται στην Αποθήκη 1 του Παλαιού Ελαιουργείου, όπου ενώνονται οι μουσικές επιλογές γυναικών DJs από την Ελλάδα και παλαιότερες πολιτιστικές πρωτεύουσες της Ευρώπης.
Αν μη τι άλλο, ένας χορός δημιουργίας που επισήμως ξεκίνησε, ενώ οι δραστηριότητές του ακυρώθηκαν για τις 5 Φεβρουαρίου, λόγω της κακοκαιρίας. Τα βλέμματα είναι στραμμένα επάνω σε αυτή την μικρή πόλη, για τις μετέπειτα δράσεις της διοργάνωσης, για το πώς οι ιδέες θα γίνουν πράξη και τι θα αφήσουν πίσω τους, για την πόλη και τις υποδομές της. Εάν θα είναι κάτι αντίστοιχο αυτού που έγραψε ο Σενέκα, «κάτι κρυφό, γι' αυτούς που θα την επισκεφθούν ξανά».
Κεντρική φωτογραφία: Λήψη από την τελετή έναρξης στο παράκτιο μέτωπο. Πηγή: Facebook / 2023 Eleusis European Capital of Culture
