Οι εμβριθείς μελετητές του Πικάσο λένε πως το 1932 στάθηκε κομβικό έτος στην τέχνη του. «Annus mirabilis» ή «έτος των θαυμάτων» περιγράφεται από τον Τζον Ρίτσαρντσον, τον βιογράφο του δαιμόνιου ζωγράφου. Αιτία δεν ήταν μια καλλιτεχνική συνάντηση όπως αυτή με τον Μπρακ που πυροδότησε το κίνημα του κυβισμού, ούτε βεβαίως μια έκλαμψη του Ισπανού μέσα στο εργαστήριο.
Η ζωή είναι αυτή που οδηγεί την τέχνη και στην περίπτωση του «ταυρομάχου» κόκκινο πανί ήταν πάντοτε μία γυναίκα. Ανάμεσα στα εμβληματικά έργα της χρονιάς, «Η γυναίκα με ρολόι» (Femme à la montre) είναι «παιδί» της παθιασμένης του σχέσης με τη μούσα και ερωμένη του Μαρί-Τερέζ Βαλτέρ.
Τη χρονιά εκείνη ο Πικάσο ήταν καταξιωμένος παντού, ένας πενηντάρης που είχε αφήσει οριστικά πίσω του τη μποέμικη ζωή στη Μονμάρτη για το μεγαλοαστικό διαμέρισμα στη rue La Boétie. Περνούσε μια φαινομενικά ζηλευτή οικογενειακή ζωή με τη σύζυγό του Όλγα Χοχλόβα και τον γιο τους Πάουλο. Ωστόσο, ο δημιουργός έβραζε. Το 1927, μια τυχαία συνάντηση έξω από το περίφημο πολυκατάστημα Γκαλερί Λαφαγιέτ με τη δεκαεπτάχρονη τότε Μαρί-Τερέζ θα φέρει έναν από τους μεγαλύτερους έρωτες της ζωής του.
Σε καιρούς που η πολιτική ορθότητα δεν υπήρχε ούτε ως υπαινιγμός, ο Πικάσο ξεστόμισε στο κορίτσι «Είμαι ο Πικάσο! Εσύ και εγώ θα κάνουμε σπουδαία πράγματα μαζί». Λίγο αργότερα, οι δυο τους ξεκίνησαν μια σχέση που θα καθόριζε μια χρυσή δεκαετία καλλιτεχνικής παραγωγής του ζωγράφου.
Ο έρωτάς του για το κορίτσι έλαβε μυθικές διαστάσεις, με το πρόσωπο της Μαρί-Τερέζ να σφραγίζει το χαρτί, τον καμβά και τα γλυπτά του δημιουργού. Εξαιτίας της μεγάλης διαφοράς ηλικίας και του γάμου του με την Όλγα, η σχέση τους παρέμεινε μυστική, ακόμη και από τον στενό κύκλο του καλλιτέχνη. Ως αποτέλεσμα, η ταυτότητά της κρύβεται στα πρώτα έργα του Πικάσο, συγκαλύπτεται από τις σουρεαλιστικές εκδοχές του, υποδηλώνεται σε σκοτεινά προφίλ ή σε νεκρές φύσεις που κρύβουν τα αρχικά «MT».
Όπως θα έγραφε αργότερα η άλλη μούσα του Πικάσο και ζωγράφος Φρανσουάζ Ζιλό, η Τερέζ ήταν «το φωτεινό όνειρο της νιότης, πάντα στο παρασκήνιο αλλά πάντα ζωντανό, που τροφοδοτούσε τη δουλειά του… Η Μαρί Τερέζ, λοιπόν, ήταν πολύτιμη γι' αυτόν, όσο ζούσε με την Όλγα, επειδή ήταν το ''όνειρο'' την ώρα που η ''πραγματικότητα'' ήταν κάποιος άλλος».
Πικάσο και Μαρί - Τερέζ Βαλτέρ
Οι κλεφτές συναντήσεις των δύο γέννησε στο ατελιέ δεκάδες κωδικοποιημένες εικόνες της ερωμένης του, που τελικά κορυφώθηκαν με τα τολμηρά και αισθησιακά πορτρέτα του 1932. Ο ισχυρός συνδυασμός της σωματικής έλξης και της σεξουαλικής άνθισης της μούσας του, είχε μεθυστική επίδραση στον Πικάσο και ο πόθος του για τη νεαρή γυναίκα έφερε έναν πλούτο εικόνων που έχουν επαινεθεί ως οι πιο ερωτικές συνθέσεις της διαδρομής του. Κάθε έργο του 1932 μοιάζει με καταχώρηση σε ημερολόγιο, που καταγράφει την εξελισσόμενη σχέση του ζευγαριού.
Τον Ιούνιο του 1932, μια τεράστια αναδρομική έκθεση του καλλιτέχνη (Galeries Georges Petit) πυροδότησε εξελίξεις. Ο Πικάσο συμμετείχε στην οργάνωσή της και επέλεξε ο ίδιος τα έργα που θα κρεμαστούν, μεταξύ άλλων και τα άγνωστα στο κοινό, μεγάλης κλίμακας πορτρέτα της Μαρί-Τερέζ.
Τότε ήταν που η Όλγα, βλέποντας τις πολυάριθμες αναφορές του Πικάσο στο πρόσωπο και τη φιγούρα μιας άλλης γυναίκας, συνειδητοποίησε την παρουσία της και στη ζωή του συζύγου της. Ως την έκθεση, η σχέση του Πικάσο με τη Μαρί-Τερέζ ήταν μια υπόθεση μυστική, τα στοιχεία της οποίας είχε κρατήσει σφραγισμένα στο στούντιο που διατηρούσε στο Boisgeloup.
Στην απομόνωση της εξοχικής του κατοικίας και του μεγάλου στούντιο που δημιούργησε εκεί, η πληθωρική φιγούρα της νεαρής ερωμένης πλημμύρισε το καταφύγιο. Από στάβλος που ήταν, το νέο εργαστήριο έδωσε τον απαραίτητο χώρο για το πέρασμα του ζωγράφου στη γλυπτική. Τα μνημειακά γύψινα έργα που προέκυψαν από αυτήν την περίοδο, ενέπνευσαν με τη σειρά τους όλο και πιο δυναμικές βιομορφικές φιγούρες που καθόρισαν τη ζωγραφική του 1932.
Το πορτρέτο «Femme à la montre» φιλοτεχνήθηκε τον Αύγουστο εκείνου του έτους κι απεικονίζει μια γυναίκα καθισμένη σε πολυθρόνα, μπροστά από ένα εντυπωσιακό μπλε φόντο. Η Μαρί-Τερέζ με πρόσωπο που μεταδίδει ηρεμία και σιγουριά, αποδίδεται με γεωμετρικούς όγκους που οριοθετούν το φόρεμα και η καρέκλα της.
Το βλέμμα της είναι στραμμένο στον θεατή, το φωτισμένο μισό του προσώπου της καθρεφτίζεται και ενώνεται με το σκιασμένο μισό, όπως ο ήλιος με το φεγγάρι. Το λαμπρό μπλε φόντο πάνω στο οποίο ποζάρει είναι τολμηρό έτσι που απλώνεται σε μεγάλη κλίμακα, παρόλο που ορισμένοι βλέπουν την ίδια χρήση με τον χρυσό κάμπο στις βυζαντινές εικόνες, παραπέμποντας στις μαντόνες της δυτικής ζωγραφικής.
Πάμπλο Πικάσο, «Η γυναίκα με ρολόι» (Femme à la montre). Πηγή φωτ.: πλατφόρμα Χ (πρώην Twitter) / Sotheby's
Το έργο χαρακτηρίζουν οι καθαρές γραμμές και οι γεωμετρικές φόρμες της πολυθρόνας και του ωραία γραμμένου φορέματος, ενώ κάθε στοιχείο αντισταθμίζεται προσεκτικά από χρώματα και σχήματα σε αντίθεση. Η πράσινη καρό μπλούζα της εικονιζόμενης μπορεί να διαβαστεί ως άμεση αναφορά στις ταπισερί και τα σχέδια που φέρουν τα έργα του Ματίς ακριβώς την ίδια περίοδο, όπως το «Femme à l'eveil» του 1927, το οποίο συμπεριέλαβε στην αναδρομική έκθεση του ζωγράφου το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης το 1931.
Ως εκ τούτου, το «Femme à la montre» δε λειτουργεί μόνο ως ωδή στην προσωπική «Μαντόνα» του ζωγράφου, αλλά και ως άμεση απάντηση στον μεγαλύτερο καλλιτεχνικό του αντίπαλο.
Ποια η σημασία του ρολογιού; Λένε πως έχει ιδιαίτερο συμβολισμό, καθώς το ρολόι παραπέμπει στη μακρά περίοδο μυστικότητας όσο οι εραστές περίμεναν το τέλος στο γάμο του καλλιτέχνη. Παράλληλα, είναι κι ένα νεύμα στην εποχή - ένα ρολόι χειρός θεωρούνταν τότε αντρικό αξεσουάρ - καθώς κι αναφορά στο αντικείμενο που χάρισε ο Πικάσο στο μοντέλο του πορτρέτου.
Προκειμένου να κατανοήσουμε τη σημασία του δώρου, αρκεί να πάμε πίσω στη ζωγραφική του. Μια από τις πρώτες εμφανίσεις του ρολογιού στους πίνακες του Πικάσο, εντοπίζεται σε πορτρέτο της Όλγας το 1917. Έπειτα από 25 χρόνια, το μοτίβο στο «Femme à la montre» επαναλαμβάνεται, ωστόσο ο κάτοχος του ρολογιού έχει αντικατασταθεί από μια νέα ερωμένη.
Η Όλγα Χοχλόβα φιλοτεχνημένη από τον Πάμπλο Πικάσο, το 1917. Πηγή φωτ.: πλατφόρμα X (πρώην Twitter)
Στο νεότερο πορτρέτο, η Μαρί-Τερέζ δανείζεται συμβολικά το ρολόι από την Όλγα, όπως έχει δανειστεί τη στοργή του δημιουργού (στην περίπτωση του Πικάσο μόνο ως δάνειο λογίζεται). Σε αντίθεση όμως με την Όλγα, δεν την παντρεύτηκε ποτέ. Ο χρόνος της σταμάτησε στις 20 Οκτωβρίου 1977, τέσσερα χρόνια μετά το θάνατο του Πικάσο, όταν η Βαλτέρ αυτοκτόνησε.
Έως πριν από λίγους μήνες το έργο ανήκε στη βαθύπλουτη Νεοϋορκέζα συλλέκτρια Έμιλι Φίσερ Λαντάου, η οποία πέθανε νωρίτερα φέτος, στα 102 της χρόνια. Χθες πωλήθηκε σε δημοπρασία του οίκου Sotheby’s στη Νέα Υόρκη έναντι τιμήματος 139,9 εκατ. δολαρίων. Πρόκειται για το δεύτερο υψηλότερο ποσό που έχει καταβληθεί ποτέ για πίνακα του Πικάσο.
A 1932 painting by Pablo Picasso, ‘Femme à la montre,’ sold for more than $139 million at a Sotheby’s New York auction, making it the most expensive piece of art to be auctioned in 2023 https://t.co/rkWjUYnoWy pic.twitter.com/GzO8YKdii5
— Reuters (@Reuters) November 9, 2023
Κεντρική φωτ.: Ο πίνακας «Femme a la montre» (1932) του Γάλλου καλλιτέχνη Πάμπλο Πικάσο, εκτίθεται κατά τη διάρκεια δημοσιογραφικής προεπισκόπησης της δημοπρασίας του οίκου Sotheby's, στο Λονδίνο, Παρασκευή 6 Οκτωβρίου 2023. Πηγή φωτ.: AP Photo/Kin Cheung
