To 2023, η έκθεση «Creatively Minded and Refugees - Arts, refugees and mental health», η οποία περιλάμβανε περιπτωσιολογικές μελέτες 12 οργανισμών που εφαρμόζουν καλλιτεχνικά προγράμματα για πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο κατέληγε πως τα καλλιτεχνικά προγράμματα παρείχαν όχι μόνο δημιουργική διέξοδο στους πρόσφυγες, αλλά ήταν ευεργετικά και για την ψυχική τους υγεία.
Πριν από περίπου μια δεκαετία, η μελέτη «Τhe Prison Arts Resourse Project» των Gardner, Hager και Hillman είχε παρουσιάσει την επίδραση των προγραμμάτων τέχνης στο αμερικανικό σωφρονιστικό σύστημα. Η έρευνα μεταξύ άλλων κατέληγε πως οι κρατούμενοι που συμμετείχαν σε θεατρικές δράσεις είχαν καλύτερες σχέσεις με άλλους κρατούμενους και με το προσωπικό των φυλακών, μεγαλύτερη πνευματική διαύγεια, αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία για το επαγγελματικό τους μέλλον μετά την αποφυλάκιση, λιγότερο άγχος και καλύτερη σχέση με την οικογένειά τους.
Αυτές οι δύο είναι δυο από τις πολλές επιστημονικές μελέτες που δείχνουν πως ο ρόλος της τέχνης είναι καταλυτικός τόσο στην ίαση του ψυχισμού ευάλωτων ανθρώπων, εγκλείστων ή εκτοπισμένων, όσο και στον περιορισμό του κοινωνικού στιγματισμού τους.
Αυτό είναι κάτι που το γνωρίζουμε πολύ καλά όσοι συνδιαλεγόμαστε με ευάλωτο πληθυσμό.
Πριν από μερικές ημέρες το θεατρικό έργο «Το αγόρι με τις δυο καρδιές» έγινε για εμάς όχημα ενός γόνιμου διαλόγου για τους πρόσφυγες με πολλαπλές ευαλωτότητες και για τις κοινωνικές αναπαραστάσεις της προσφυγικής συνθήκης.
Ως Γενική Γραμματεία Ευάλωτων Πολιτών και Θεσμικής Προστασίας διοργανώσαμε μια συζήτηση με τους συντελεστές του έργου μετά το τέλος της παράστασης στο θέατρο Άλμα. Την παράσταση παρακολούθησαν ασυνόδευτοι ανήλικοι που διαμένουν στις μακροχρόνιες δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων και Έλληνες μαθητές και εκπαιδευτικοί, οι οποίοι συμμετείχαν στη συζήτηση καταθέτοντας τη δική τους ματιά και εμπειρία.
Ήταν φανερό πως κανένας θεατής που είδε την παράσταση δεν βγήκε ο ίδιος άνθρωπος που ήταν πριν.
Κι αυτό είναι ένα μικροσκοπικό παράδειγμα ανάμεσα σε τόσα άλλα. Γι’ αυτό επιμένουμε να χρησιμοποιούμε την τέχνη ως βασικό εργαλείο κοινωνικής ένταξης και ενδυνάμωσης των ασυνόδευτων ανηλίκων.
Τον περασμένο μήνα διοργανώσαμε ένα καλλιτεχνικό εργαστήρι με τη συμμετοχή 15 ασυνόδευτων ανήλικων κοριτσιών σε συνεργασία με το ΕΜΣΤ. Τα κορίτσια αποτύπωσαν, μέσω κολάζ, εικόνες από την πατρίδα τους, σκέψεις και τα όνειρά τους για το μέλλον.
Συστηματικά οι Μέντορες μας, πρώην ασυνόδευτοι ανήλικοι, που λειτουργούν ως πρότυπα για τα προσφυγόπουλα που αναζητούν τον δρόμο για την ένταξή τους, διοργανώνουν εργαστήρια ζωγραφικής. Και κάθε φορά ολοένα και περισσότερα αγόρια και κορίτσια, που προέρχονται από ανελεύθερα καθεστώτα και εμπόλεμες ζώνες, ζωγραφίζουν – με ακόμα μεγαλύτερο ενθουσιασμό, επιμονή και συμμετοχή. Συχνά, οι πίνακες που ζωγραφίζουν καταμαρτυρούν ταλέντο και προσπάθεια ενώ παράλληλα μας δείχνουν το δρόμο για να τα υποστηρίξουμε.
Είναι γνωστό πως οι άνθρωποι που έχουν ξεριζωθεί βίαια και έχουν βιώσει απώλειες, παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα άγχους, τραύματος και προβλημάτων ψυχικής υγείας που σχετίζονται με την εμπειρία του εκτοπισμού και της επανεγκατάστασής τους.
Είναι υποχρέωση μας να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να εξερευνήσουν τις εικαστικές και εκφραστικές τους ικανότητες, να βάζουμε το θέατρο στη ζωή τους καθώς είναι αποδεδειγμένη η εγγενώς θεραπευτική δύναμη της καλλιτεχνικής δημιουργίας και η συμβολή της στη διεύρυνση του πνεύματος και της αισθητικής και στη σύνδεση με τον βαθύτερο εαυτό μας.
Η απουσία της καλλιτεχνικής δημιουργίας στα σχολεία έχει συνδεθεί με την έξαρση βίας. Συγκεκριμένα μια έρευνα που είχε δημοσιευτεί πριν από μερικά χρόνια στην εφημερίδα Guardian κατέληγε πως αφότου τα βρετανικά σχολεία απέσυραν τις τέχνες από την εκπαίδευση για να εστιάσουν στην τεχνολογία, καταγράφηκε ραγδαία αύξηση μαθητικής βίας.
Τα παιδιά μετουσιώνοντας αρνητικά συναισθήματα ή τραυματικές εμπειρίες σε δημιουργική ζωγραφική ή γραφή, μουσικές νότες ή θεατρικούς ρόλους, καταφέρνουν συχνά να μεταβολίσουν την όποια ψυχική τους κατάσταση και να παράγουν εξαιρετικά έργα τέχνης.
Ο κόσμος της τέχνης είναι εξάλλου ο κόσμος της μεταμόρφωσης, όπως έγραφε ο Αντρέ Μαλρό, ο Γάλλος συγγραφέας που είχε διατελέσει και υπουργός Πολιτισμού.
* Ο Ηρακλής Μοσκώφ είναι Γενικός Γραμματέας Ευάλωτων Πολιτών και Θεσμικής Προστασίας
