«Φτιάξε τη μαντίλα σου» υποδεικνύει ο ελεγκτής του αεροδρομίου της Τεχεράνης στη νεαρή Μαρζάν Σατραπί, και εκείνη βιαστικά καλύπτει τα λίγα εκατοστά μαλλιών της που έπεφταν στο μέτωπό της. Η σκηνή αυτή από την ταινία κινουμένων σχεδίων «Persepolis» (2007) της Μαρζάν Σατραπί και του Βανσάν Παρονό, όπως και η ταινία στην ολότητά της στέκεται δίπλα στα γεγονότα που εκτυλίσσονται εδώ και περίπου δύο εβδομάδες στο Ιράν, μετά τη σύλληψη και το θάνατο της 22χρονης Μάχσα Αμινί αλλά και διαδηλωτών που συμμετείχαν στις συγκεντρώσεις.
Διότι, η ταινία, καταγράφει τις πρακτικές ενός θεοκρατικού καθεστώτος, η εξουσία του οποίου ασκείται και διαιωνίζεται με την πτώση των σωμάτων ανθρώπων που αντιδρούν στο όνομα των δικαιωμάτων τους. Όπως και ότι η τέχνη, ο κινηματογράφος στην προκειμένη, είναι εδώ σε κάθε παρόν, για να αποτυπώσει, να στηλιτεύσει, να υπενθυμίσει.
Η «Persepolis» είναι το προσωπικό ημερολόγιο της Μαρζάν Σατραπί (γενν. 1969), καθότι καταγράφει όσα η ίδια βίωσε στην Τεχεράνη κατά τη μοναρχία του τελευταίου Σάχη και την εγκαθίδρυση του ισλαμικού καθεστώτος. Κόρη αριστερής οικογένειας που δεχόταν το δυτικό πολιτισμό, είδε φίλους και γνωστούς της να διώκονται, να συλλαμβάνονται και να δολοφονούνται, την ίδια να δέχεται τραμπουκισμό επειδή άκουγε πανκ μουσική και φορούσε αντίστοιχα ρούχα –απαγορευμένα όλα από το καθεστώς.
Αντιμίλησε στην καθηγήτρια των θρησκευτικών της η οποία υποστήριζε ότι «η μαντίλα σημαίνει ελευθερία» και «μια γυναίκα που εκτίθεται, θα καεί στην κόλαση», μετανάστευσε στη Βιέννη αλλά επέστρεψε στο Ιράν βιώνοντας, και στις δύο περιπτώσεις, τη συντριβή της ταυτότητάς της· «ήμουν Ιρανή στη Δύση, δυτική στο Ιράν» θα πει αργότερα σε μία από τις συνεντεύξεις της.
Η ταινία ολοκληρώνεται με την Μαρζάν Σατραπί να αποχωρεί (δεκαετία ‘90) ξανά από την Τεχεράνη, αυτή τη φορά για το Παρίσι, με την παρότρυνση της μητέρας της: «το Ιράν δεν είναι πια για σένα. Θα σου απαγορεύσω να ξανάρθεις». Για ποιες, όμως, είναι το Ιράν; Τότε και τώρα; Οι πρακτικές επαναλαμβάνονται και εμείς παρακολουθούμε τα γεγονότα, ενώ περιστατικά υποτίμησης γυναικών συμβαίνουν και στη Δύση.
Στην ταινία της, μεταξύ άλλων, η Μαρζάν Σατραπί παρουσιάζει συχνά παραδείγματα για την προσβολή και υποτίμηση των γυναικών –«Να σεβαστώ εσένα; Κάποιες σαν εσένα τις παίρνω και τις πετώ στα σκουπίδια» είναι ένα από αυτά. Συχνές είναι και οι κινήσεις των χεριών της να βγάζει τη μαντίλα, συνειδητοποιώντας πόσο την έπνιγε.
«Ο φόβος μας κάνει να χάσουμε τη συνειδητοποίησή μας» υποστηρίζει προς το τέλος της ταινίας, συνειδητοποιώντας ότι «η ελευθερία έχει πάντα ένα τίμημα» καθώς και ότι η πατρίδα της είναι ο εαυτός της, συνεπώς θα ζήσει με τους δικούς της κανόνες. Ο κανόνας της μαντίλας δεν έχει πλέον θέση στη ζωή της. Η κίνηση των γυναικών στις διαδηλώσεις στο Ιράν, να βγάζουν και να καίνε τις μαντίλες τους, θα μπορούσε να είναι και μία ακύρωση του κανόνα της μαντίλας –κανόνα που έχει καπηλευθεί και εδραιωθεί σε βάρος τους. Μένει να δούμε ποιος κανόνας θα υπερισχύσει.
*Η ταινία «Persepolis» είναι βασισμένη στο ομώνυμο αυτοβιογραφικό εικονογραφημένο μυθιστόρημα (graphic novel) της Μαρζάν Σατραπί. Ανάμεσα σε άλλα, απέσπασε το Βραβείο Fipresci στο Φεστιβάλ των Καννών, δύο Βραβεία Σεζάρ, και μια υποψηφιότητα για το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας Κινουμένων Σχεδίων.
