Με ένα άγονο έδαφος θα μπορούσε να παραλληλιστεί ο εσώτερος κόσμος ενός ανθρώπου που έχει πάψει να επιθυμεί, με ένα μολυσματικό έδαφος ο κόσμος εκείνου του οποίου η επιθυμία είναι νοσηρή καθότι διαβάλει τους νόμους της φύσης. Από τις ισχυρότερες και αδιαμφισβήτητες επιθυμίες εκείνη του έρωτα, «αήττητου στη μάχη» (από «Αντιγόνη», Σοφοκλή), δεν δέχεται περιορισμών. Μία ερωτική ιστορία που εξερευνά την καταστροφική δύναμη της εμμονής και της επιθυμίας είναι εκείνη που τίθεται στο έργο «Η νεκρή πόλη», τη μοναδική όπερα που συνέθεσε η μουσικοπαιδαγωγός και αρχιμουσικός Νάντια Μπουλανζέ, σε συνεργασία με τον μέντορά της, Ραούλ Πυνιό.
Βασισμένη στο ομώνυμο θεατρικό έργο του Ιταλού ποιητή Γκαμπριέλε Ντ’ Αννούντσιο, ο οποίος υπογράφει και το λιμπρέτο της οπερατικής προσαρμογής, «η νεκρή πόλη», εκατόν δέκα χρόνια μετά τη δημιουργία της, έκανε πανελλήνια πρώτη –και μόλις το τρίτο της ανέβασμα παγκοσμίως εδώ και πάνω από έναν αιώνα– στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, σε συμπαραγωγή με τον αμερικανικό θίασο Catapult Opera, θέτοντας στο κοινό ερωτήματα για τα όρια της επιθυμίας και την αναίρεσή της.
Το σκηνικό συνάδει με την αποκάλυψη των συναισθημάτων και των επιθυμιών μιας και αμφότερα είναι φυλαγμένα στην ψυχή του ανθρώπου. Η διαδικασία έκφρασής τους παρόμοια της ανασκαφής, το αποτέλεσμα αντίστοιχο της εύρεσης πολύτιμων αντικειμένων καθότι τα συναισθήματα είναι πολύτιμα, οι δε επιθυμίες κινητήριος δύναμη.
Μεγάλης έκτασης λευκά πανιά καλύπτουν μέρος της σκηνής της Εναλλακτικής Σκηνής ή κρέμονται από αυτήν, το δωματιάκι όπου εκτυλίσσεται μέρος της υπόθεσης είναι διαρθρωμένο επάνω σε σκηνικό ανασκαφής. Το χώμα που φυλάσσει αρχαία αντικείμενα είναι αντίστοιχο των ενστίκτων, εν προκειμένω αποτελεί μέρος του φόντου που είναι η αρχαιολογική ανασκαφή των Μυκηνών. Με αυτή ως φόντο ξετυλίγεται η ιστορία τεσσάρων χαρακτήρων: της νεαρής Ήβη, του αρχαιολόγου αδελφού της Λεονάρδου, του ποιητή φίλου του Αλέξανδρου και της τυφλής συζύγου του Άννας.
Από την πρόβα της όπερας «Η νεκρή πόλη». Φωτ.: Γιώργος Καλκανίδης, πηγή φωτ.: Εθνική Λυρική Σκηνή.
Οι δύο άνδρες επιθυμούν το ίδιο πρόσωπο, η κατάσταση της Άννας αποτελεί μέρος της τραγωδίας, ενώ οι αναφορές στην Αντιγόνη και την Κασσάνδρα από κοινού με τις Μυκήνες συνθέτουν μία νέα τραγωδία που πηγάζει από τους πομπούς και τους δέκτες των επιθυμιών.
«Υποφέρουμε όλοι» αναφέρεται κατά το ανέβασμα της όπερας, και «έχω μέσα μου έναν μόνιμο φόβο που δεν μπορώ να εξηγήσω». Η νοσηρότητα της επιθυμίας αναγνωρίζεται από το πρόσωπο που επιθυμεί, «όλα μέσα γίνονται βρωμιά και μύασμα», σχολιάζει. Στο προκειμένο λυρικό θέατρο η αποκάλυψη συνάδει με την αναγνώριση και την κατάκρισή της από το ίδιο το πρόσωπο. Γεγονός που δίνει το έναυσμα για το τι συμβαίνει στην πραγματικότητα, σήμερα, με τους αιμομίκτες, τους διαπράττοντες σεξουαλική βία –τις αποκαλύπτουν; Οι πράξεις τους, τους καθιστούν, σαφώς, μέσα στις σκιές.
Η παρουσία της γραφομηχανής εκτός του μέσου καταγραφής της εποχής έχει και συνυποδηλωτική σημασία. Εμμονές κι επιθυμίες υπήρχαν ανέκαθεν στην ανθρωπότητα κι έχουν καταγραφεί στα αντίστοιχα έργα της παγκόσμιας γραμματείας. Το ζήτημα είναι, σε κάθε παρόν, τι θα βγει στην επιφάνεια σαν εκκινήσει η διαδικασία ανασκαφής και έκφρασης επιθυμιών και συναισθημάτων, πόσο αυτές βλάπτουν το πρόσωπο που τις εκφέρει ή εκείνο για το οποίο προορίζονται.
Με την έκβαση του οπερατικού τους έργου, οι Μπουλανζέ και Πυνιό καταθέτουν τη δική τους άποψη. Υπογραμμίζοντας ότι τα «νιώθω» και τα «θέλω» καταλαμβάνουν ευρεία έκταση της ανθρώπινης υπόστασης.
Από την παρουσίαση της όπερας «Η νεκρή πόλη».Πηγή φωτ.: Facebook/ Εναλλακτική Σκηνή ΕΛΣ / GNO Alternative Stage
Από τα σπανιότερα παιζόμενα έργα του 20ού αιώνα «η νεκρή πόλη» ανεβαίνει για τρεις ακόμη παραστάσεις, στις 24, 26 και 28 Ιανουαρίου (20:30μ Κυριακή: 19:30) στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, σε μουσική διεύθυνση του ιδρυτή και καλλιτεχνικού διευθυντή της Catapult Opera, Νηλ Γκόρεν, και σκηνοθεσία της Ρόμπιν Γκουαρίνο. Η παραγωγή υλοποιείται με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος για την ενίσχυση της καλλιτεχνικής εξωστρέφειας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Το σκηνικό της παραγωγής υπογράφει η Αντρόμακι Σάλφαντ, τα κοστούμια η Κάντις Ντόνελλυ, ενώ τον σχεδιασμό φωτισμών και τις προβολές έχει αναλάβει η Τζέσσικα Ανν Ντρέυτον. Τους τέσσερις ήρωες του έργου ερμηνεύουν: η υψίφωνος Μελίσσα Χάρβεϋ (Ήβη), η μεσόφωνος Λώρι Ρούμπιν (Άννα), ο βαρύτονος Τζόσουα Ντέννις (Λεονάρδος) και ο τενόρος Τζορέλ Ουίλλιαμς (Αλέξανδρος).
Το ενδεκαμελές μουσικό σύνολο αποτελούν οι μουσικοί Μαριλένα Δωρή (φλάουτο / πίκολο), Μαρία Σιφναίου (όμποε), Ηλίας Σκορδίλης (κλαρινέτο), Ιουλία Μπαμπέ (φαγκότο), Φίλιππος-Μάριος Σπαταλάς (κόρνο), Σπύρος Σουλαδάκης (πιάνο), Διονύσης Βερβιτσιώτης (βιολί Ι), Βανέσσα Αθανασίου (βιολί ΙΙ), Γιάννης Αθανασόπουλος (βιόλα), Φαμπιόλα Οχέδα (βιολοντσέλο) και Γιώργος Αρνής (κοντραμπάσο).
Με το πέρας των παραστάσεων στην Αθήνα, «η νεκρή πόλη» θα παρουσιαστεί στο NYU Skirball Center for the Performing Arts στη Νέα Υόρκη στις 19, 20 και 21 Απριλίου 2024.
Το έργο
Από την παρουσίαση της όπερας «Η νεκρή πόλη».Πηγή φωτ.: Facebook/ Εναλλακτική Σκηνή ΕΛΣ / GNO Alternative Stage
Διανθισμένη με ιμπρεσιονιστική μουσική γεμάτη αναφορές στον Ντεμπυσσύ, «η νεκρή πόλη» ήταν προγραμματισμένη να κάνει πρεμιέρα στην Οπερά Κομίκ του Παρισιού το 1914 αλλά δεν ανέβηκε καθότι ξέσπασε ο Α΄ Παγκοσμιος Πόλεμος.
Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά μόλις το 2005 στο Φεστιβάλ της Accademia Musicale Chigiana στη Σιένα, σε νέα ενορχήστρωση με οδηγό τη μόνη πράξη που διασώθηκε ακέραιη από πυρκαγιά του χώρου φύλαξης και, για δεύτερη φορά, σε συναυλιακή μορφή, τον Μάρτιο του 2020 στην Όπερα του Γκαίτεμποργκ της Σουηδίας.
Η ενορχήστρωση της παρούσας εκδοχής έγινε, ξανά σε ισότιμη συνεργασία και μετά από ανάθεση του θιάσου Catapult Opera, από τους Αμερικανούς συνθέτες Τζόζεφ Στίλγουελ και Στέφαν Σουίκ υπό την επίβλεψη του Ντέιβιντ Κόντε, ενός από τους τελευταίους προστατευόμενους της Μπουλανζέ πριν τον θάνατό της το 1979.
Νάντια Μπουλανζέ
Μία από τις σημαντικότερες γυναίκες στην ιστορία της μουσικής η Νάντια Μπουλανζέ (1887-1979), καθώς δίδαξε μια σειρά από εμβληματικούς συνθέτες του 20ού αιώνα, όπως οι Άαρον Κόπλαντ, Λέναρντ Μπέρνσταϊν, Άστορ Πιασσόλα και Φίλιπ Γκλας. Αν και σπούδασε σύνθεση στο Ωδείο του Παρισιού, τα έργα της παραμένουν ελάχιστα γνωστά και ουσιαστικά σταμάτησε να συνθέτει γύρω στην ηλικία των 35 ετών μετά το θάνατο της αδελφής της Λιλί, εξίσου ταλαντούχας συνθέτριας, καθώς και του μέντορά της, Ραούλ Πυνιό.
Τα συμβάντα αυτά, σε συνδυασμό με την απροκάλυπτα σεξιστική ατμόσφαιρα μιας εποχής που την αντιμετώπιζε υποτιμητικά ως «γυναίκα συνθέτρια», φαίνεται να κλόνισαν την αυτοπεποίθηση της Μπουλανζέ ως δημιουργού. Το ενδιαφέρον για το συνθετικό, και όχι μόνο το ερμηνευτικό και μουσικοπαιδαγωγικό, έργο της έχει αναζωπυρωθεί αποφασιστικά τις τελευταίες δεκαετίες, με μια σειρά από πρωτοποριακές αναβιώσεις ανά τον κόσμο.
Η Μπουλανζέ ευτύχησε να είναι η πρώτη γυναίκα που ανέβηκε στο πόντιουμ της Βασιλικής Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Λονδίνου, της Συμφωνικής Ορχήστρας της Βοστόνης, της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Νέας Υόρκης και της Συμφωνικής Ορχήστρας της Φιλαδέλφειας. Στην επίμονη ερώτηση αν επηρεάζει το φύλο τη διεύθυνση ορχήστρας, η απάντησή της ήταν πάντα το ίδιο κατηγορηματική: «Δεν νομίζω ότι το φύλο και η δουλειά τού ή της αρχιμουσικού έχουν οποιαδήποτε σχέση».
Από την παρουσίαση της όπερας «Η νεκρή πόλη».Πηγή φωτ.: Facebook/ Εναλλακτική Σκηνή ΕΛΣ / GNO Alternative Stage
Η νεκρή πόλη, Νάντια Μπουλανζ & Ραούλ Πυνιό. Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (Λεωφ. Ανδρ. Συγγρού 364). Επόμενες παραστάσεις: 24, 26 και 28 Ιανουαρίου 2024, ώρα έναρξης: 20:30 (Κυριακή: 19:30). Προπώληση: Ταμεία ΕΛΣ (καθημερινά 9:00-21:00 | 2130885700) και www.ticketservices.gr
Κεντρική φωτ.: Από την παρουσίαση της όπερας «Η νεκρή πόλη».Πηγή φωτ.: Facebook/ Εναλλακτική Σκηνή ΕΛΣ / GNO Alternative Stage
