Τι είναι αυτό που μας κάνει να διαφέρουμε από τα υπόλοιπα ανθρώπινα όντα; Η ματιά μας, ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύουμε τον κόσμο κι αυτό αποτελεί το αποτύπωμά μας, όμοιο με ένα χάδι τρυφερό, σ’ έναν κόσμο που αποζητά την αλήθεια. Την αλήθεια αναζητούν κι οι κινηματογραφιστές και την καταγράφουν για να διασωθεί από το ποτάμι της λήθης, υπενθυμίζοντάς μας ότι η ανθρωπιά είναι υπαρκτή και η ψυχή γίνεται όμορφη ακόμη κι όταν σμιλεύεται μέσα από το σκοτάδι, καθώς διανύουμε το σκοτάδι για να βγούμε στο φως.
Η ανθρωπιά είναι το ζητούμενο καθότι εδράζεται στην ενσυναίσθηση. Πώς διακρίνουμε τους ανθρώπους; Από την ποιότητά τους, καθώς «η ποιότητα ενός ανθρώπου δεν είναι ο βαθμός του απολυτηρίου του αλλά αυτό που δίνει στον κόσμο», όπως ακούμε τον Ελβετό οδοντίατρο, Ζυλιέν Γκριβέλ (γενν.1943), να διηγείται μέσα από το ντοκιμαντέρ του Σταύρου Ψυλλάκη με τίτλο «Σμιλεμένες ψυχές», παρουσιάζοντάς μας μία σπάνια εκδοχή προσφοράς και μοιράσματος στους χανσενικούς.
Τιμημένο στο πρόσφατο 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (Μάρτιος 2025) με το βραβείο FIPRESCI της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου για ελληνικό ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους του Διαγωνιστικού Προγράμματος του Φεστιβάλ, καθώς και με το βραβείο της ΕΡΤ και εκείνο της Καλύτερης Ταινίας από την Επιτροπή Νεότητας Φοιτητών Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το ντοκιμαντέρ του Ψυλλάκη σκιαγραφεί έναν άνθρωπο που έχει να αφηγηθεί κάτι από την ιστορία και τον ανθρώπινο πόνο τονίζοντας πως η ανθρωπότητα είναι τρωτή κι εκείνο που την κάνει να ξεπεράσει κάθε εμπόδιο ή έστω να απαλυνθεί η όποια πληγή, είναι η παντοδυναμία του «μαζί».
Από το ντοκιμαντέρ «Σμιλεμένες ψυχές». Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
Επί συναπτά έτη (1972-1998) ο Γκριβέλ ερχόταν στην Αθήνα, στην άδειά του, δύο φορές τον χρόνο, και προσέφερε αφιλοκερδώς τις υπηρεσίες του στους χανσενικούς (λεπρούς) που βρίσκονταν στο Νοσοκομείο Λοιμωδών Νόσων «Η Αγία Βαρβάρα». «Κουραζόμουν αλλά έλεγα: μην ξεχνάς, έχεις ραντεβού με τα θεμέλια της ζωής», όσο για το νοσηλευτικό προσωπικό του νοσοκομείου, «ήταν άγιοι, γιατί έδωσαν στους ασθενείς αληθινή φροντίδα», όπως ο Γκριβέλ είπε –μεταξύ άλλων– το Σάββατο (12/04) το βράδυ με το πέρας της προβολής του ντοκιμαντέρ στον κινηματογράφο «Δαναός», παρουσία της συζύγου του που τον συνόδευε στην επί χρόνια «αποστολή» του στην Αθήνα, καθώς και των υπολοίπων συντελεστών της ταινίας.
«Υιοθετώντας τη γλώσσα των Ελλήνων, υιοθέτησα ασυνείδητα και τη σκέψη τους… Ένα εσωτερικό ταξίδι που με βοήθησε να βλέπω τον κόσμο και τη ζωή διαφορετικά» είναι ορισμένα από όσα ο Γκριβέρ ανακαλεί, κατά την κινηματογραφική αφήγηση, από το βιβλίο του «Ελλάδα, η δική μου Ιθάκη». Καταλυτική η φιλία του με τον πρώην χανσενικό, Μανώλη Φουντουλάκη, του οποίου – το 2010 οπότε και «έφυγε» από τη ζωή– «σώθηκε το λαδάκι του αλλά δεν έσβησε το φως του», όπως τονίζει στο ντοκιμαντέρ ο Γκριβέρ. Διότι το φως, το αναμμένο κερί, είναι το αποτύπωμα που αφήνει κάθε άνθρωπος που φεύγει.
Από το ντοκιμαντέρ «Σμιλεμένες ψυχές». Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
Ζητούμενο –συν τοις άλλοις– στην περατότητα της ανθρώπινης ύπαρξης είναι να μετριαστεί ο πόνος, κι εκείνοι που έχουν λαβωθεί μπορούν να παρακινήσουν τους άλλους να δουν τον κόσμο υπό τη δική τους ματιά και να αλλάξουν προς το καλύτερο. Όπως οι κάτωθι φράσεις που ακούμε στο ντοκιμαντέρ, άλλοτε από τα χείλη των Γκριβέρ και άλλοτε από του Φουντουλάκη (με καταγεγραμμένη την αφήγησή του μέσα από αρχειακό υλικό): «''Οι ανησυχίες σας μου φαίνονται τόσο γελοίες'', μου είπε κάποτε ένας ασθενής,''ξεχνάτε ότι δεν έχετε τίποτα, ότι είστε μόνο ενοικιαστές της ζωής''», «ξέρεις φίλε, με αυτές τις δοκιμασίες βγαίνει όμορφα σμιλεμένη η ψυχή του ανθρώπου», όπως και «το χαμόγελο που προσφέρει ο ιατρός στον ασθενή είναι η μισή θεραπεία».
Από το ντοκιμαντέρ «Σμιλεμένες ψυχές». Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
Όπως ο σκηνοθέτης Σταύρος Ψυλλάκης ανέφερε με το πέρας της προβολής, η ιδέα δημιουργίας του ντοκιμαντέρ έπεσε στο τραπέζι πριν από περίπου δυόμιση χρόνια, όταν προτάθηκε στον Γκριβέρ να μιλήσει στην κάμερά του, «όχι για το τι έκανε στην Αθήνα, αλλά για το τι είναι». Και με αυτή την προτροπή, υπογραμμίζεται περαιτέρω η σημασία του ανθρώπου.
Τότε (1972-1998), ο Γκριβέρ και η σύζυγός του προσέφεραν ένα χάδι φροντίδας σε εκείνους που η κοινωνία τους είχε τοποθετήσει στο περιθώριο. Σήμερα, οι «Σμιλεμένες ψυχές» υποδεικνύουν την πρέπουσα βαθιά εκτίμηση στην πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, διαφυλάσσοντας και προωθώντας συνάμα τη χανσενική μνήμη.
Συντελεστές
Σχετικά με τους συντελεστές του ντοκιμαντέρ, ο σκηνοθέτης Σταύρος Ψυλλάκης υπογράφει επίσης το σενάριο, το όνομά του το συναντάμε και στο μοντάζ από κοινού με του Σούρου Κοκκά. Στη διεύθυνση φωτογραφίας οι Μανώλης Λεβεντέλη και Μιχάλης Γερανιός, στον ήχο οι Κώστας Κοσμαδάκης, Πέτρος Σμυρλής και Βαγγέλης Φάμπας. Τη μουσική συνέθεσε ο Γιάννης Χαρούλης.
Το ντοκιμαντέρ είναι παραγωγή της Πολιτιστικής Εταιρείας Κρήτης, παραγωγός ο Ματθαίος Φραντζεσκάκης. Στη συμπαραγωγή: Cosmote TV, Ohmydog Productions. και η Φωτεινή Οικονομοπούλου. Με την υποστήριξη της Περιφέρειας Κρήτης, του Δήμου Αγίας Βαρβάρας Αττικής και του Δήμου Αγίου Νικολάου Κρήτης.
* To ντοκιμαντέρ «Σμιλεμένες ψυχές» προβάλλεται στον κινηματογράφο «Δαναός» (Λεωφ. Κηφισίας 109, Αμπελόκηποι, 115 24, danaoscinema.gr)
Κεντρική φωτ.: Από το ντοκιμαντέρ «Σμιλεμένες ψυχές». Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
