Είναι η τέχνη ένα πιθανό εργαλείο για το ξετύλιγμα της πραγματικότητας και των εκφάνσεών της; Η απάντηση είναι καταφατική και στην προκειμένη αφορά στη μικρού μήκους ταινία «Latent Community / Neromanna» των Ιώνιαν Μπισάι και Σωτήρη Τσίγκανου, οι οποίοι αναφέρονται στην ιστορία του χωριού Κάλλιο Φωκίδας, το οποίο απαλλοτριώθηκε το 1969 και σκεπάσθηκε το 1981 από την τεχνητή λίμνη που δημιούργησε το φράγμα του Μόρνου.
Ανασύρουμε την ταινία από τη μακρόχρονη μνήμη μας με αφορμή τη στάθμη του νερού της λίμνης Κάρλα μετά το σφοδρό πέρασμα της κακοκαιρίας, βυθίζοντας στην υδάτινη αγκαλιά της την ανθρώπινη καθημερινότητα που κυλούσε περιμετρικά της, μεταβάλλοντας άρδην τα συναισθήματα των ανθρώπων για όσα είχαν και έχασαν, εκεί.
Το ερώτημα που προκύπτει σε περιπτώσεις εκτοπισμού –όπως στο Κάλλιο Φωκίδας και περιπτώσεις περιβαλλοντικών προσφύγων λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων, μεταξύ άλλων– είναι η φράση του Γάλλου φιλοσόφου Μωρίς Μερλώ-Ποντύ (1908-1961), «τι συμβαίνει μέσα μας και τι συμβαίνει σε εμάς», εάν υποθέσουμε ότι ο οίκος αποτελεί, τρόπον τινά, προέκταση της προσωπικότητας και της ψυχοσύνθεσης των ανθρώπων.
«Τι συμβαίνει μέσα μας και τι συμβαίνει σε εμάς» επιχειρούν και απαντούν οι Μπισάι και Τσίγκανου μέσα από την ταινία τους, στην οποία μελετάται η έννοια της «λανθάνουσας κοινότητας» ως κοινωνικής συνθήκης, η οποία προκύπτει μέσα από μία σειρά πιθανών καταστάσεων, όπως ο εκτοπισμός από ανάγκη· «όταν ήρθε το νερό μέσα στην αυλή, τότε αναγκαστήκαμε, τα φορτώσαμε όλα και φύγαμε» ακούμε κατά τη διάρκεια της ταινίας. Με το κόστος να είναι – σαφώς – μακράν παραπάνω του υλικού: «Διαλυθήκαμε. Ξεχωρίσαμε. Δεν βλεπόμασταν οι χωριανοί, οι συγγενείς». Ενώ, όταν υπήρχε λειψυδρία (όπως το 1993) και κατέβαινε η στάθμη της λίμνης, «έβγαιναν τα σπίτια, ήταν σαν να βλέπεις τους πεθαμένους».
Πρόκειται για αφηγήσεις κατοίκων του χωριού που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, και έχοντας λάβει κρατική αποζημίωση έχτισαν το Κάλλιο σε ψηλότερο σημείο, με αρκετούς από αυτούς να εγκαθίστανται στο Λιδωρίκι, την Αθήνα και τις γύρω περιοχές. Από τις διηγήσεις τους είναι διακριτό το πένθος και η διαχείρισή του: «μάζευα τα πράγματα απ’ το σπίτι κι έκλαιγα, λες και είχα πεθαμένο», και αργότερα «όποιος έρχεται στο τέλος του και θα πάει στον άλλο κόσμο, πηγαίνει εκεί. Ξαναμαζεύεται το χωριό».
Το χωριό «ήταν πάρα πολύ ωραίο, με τα νερά τα κρύα, με τις πηγές του, όλο καταπράσινο, με πολλά δέντρα [...] Εκεί βρήκαμε αγάλματα της παρακείμενης αρχαίας πόλης, της Καλλίπολης». Πρόκειται για τις φράσεις με τις οποίες ξεκινά η ταινία, ο παρελθοντικός χρόνος αφορά μια ζωή που υπήρξε. Κινηματογραφικά, αποδίδεται εκκινώντας από την εικόνα της τεχνητής λίμνης με την κάμερα να τραβιέται προς τα πίσω και εν τέλει να ταξιδεύει εντός της λίμνης καταγράφοντας τα απομεινάρια της άλλοτε ζωής, όπως πεσμένες σκεπές και γυμνά δέντρα.
Από την ταινία «Latent Community / Neromanna». Πηγή φωτ.: Facebook/ Polygreen Culture & Art Initiative
Η ταινία των Μπισάι και Τσίγκανου ολοκληρώνεται. Γνωρίζουμε ότι τα συναισθήματα των εκτοπισμένων δεν μπορούν να αποδοθούν ολοκληρωτικά με λέξεις, γνωρίζουμε επίσης ότι η προκαθορισμένη εγκατάλειψη είναι ένα μόνο παράδειγμα αποχώρησης. Ακόμη κι έτσι, παρά την προετοιμασία, δεν παύει να είναι οδυνηρό. Πόσω μάλλον όταν άνθρωποι λόγω άλλων φαινομένων και δη αναπάντεχων, όπως πυρκαγιών ή πλημμυρών, εγκαταλείπουν –εάν προλάβουν– δίχως να γνωρίζουν τι θα ακολουθήσει.
Με την ταινία τους, οι Μπισάι και Τσίγκανου μας προτρέπουν μέσα από το γεγονός στο Κάλλιο Φωκίδος, να αναστοχαστούμε τι σημαίνει για εμάς σπίτι και ποια θα ήταν η συναισθηματική μας κατάσταση σαν – λόγω ανωτέρας βίας – αναγκαζόμασταν κι εμείς να τα εγκαταλείψουμε.
Με το έργο τους, οι δύο καλλιτέχνες κατέθεσαν στο πολιτιστικό υπόστρωμα, το βλέμμα τους για ένα πραγματικό γεγονός καθώς και τις ανησυχίες τους γι’ αυτό που αποκαλούμε «ζωή». Ειδικότερα, την παραδοχή ότι η τέχνη διαμορφώνει και μετουσιώνει την σχέση μας με τον κόσμο, και ο καλλιτέχνης, ως ένα δρων υποκείμενο, μεταφέρει μέσω του έργου του την προσωπική ματιά του, τα ερωτήματα και τις ανησυχίες του για τον κόσμο, για αυτό που αποκαλούμε «ζωή».
* Την ταινία «Latent Community / Neromanna» των Ιώνιαν Μπισάι και Σωτήρη Τσίγκανου την είχαμε παρακολουθήσει στο πλαίσιο της ομαδικής έκθεσης «Blind Date, εκδοχές πολιτισμικής ιθαγένειας» που είχε πραγματοποιηθεί (2019) στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης (Ρέθυμνο). Για όσους θέλουν να την παρακολουθήσουν, είναι διαθέσιμη εδώ.
Κεντρική φωτ.: Από την ταινία «Latent Community / Neromanna». Πηγή φωτ.: Facebook/ Polygreen Culture & Art Initiative
