Το αφιέρωμα που έδειξε πριν από δύο χρόνια η Δημοτική Πινακοθήκη της πρωτεύουσας, έβγαλε από τη σκόνη το όνομα του ζωγράφου και χαράκτη Γιώργου Ιωάννου (1926-2017). Ακολούθησε η μεγάλη έκθεση της «Αστυγραφίας» στην Εθνική μας Πινακοθήκη, όπου το έργο του βγήκε από τις αποθήκες του Ιδρύματος και βρήκε κεντρική, όσο και συμβολική θέση ανάμεσα σε γνωστούς δασκάλους της εγχώριας εικαστικής σκηνής.
Το παράδειγμα του Ιωάννου δεν είναι το μόνο από όσα γνωρίζουν μια δεύτερη άνθιση στα καλλιτεχνικά μας πράγματα. Όμως, αυτή του η αναγνώριση δεν είναι ευκαιριακή, ούτε πρόσκαιρη. Ο Ιωάννου δεν υπήρξε ένας πρόδρομος της ποπ αρτ που απλώς βρίσκει τη θέση του στη σύγχρονη ιστορία της ελληνικής τέχνης. Είναι μια ιδρυτική μορφή που μας δείχνει πώς το ποπ ιδίωμα γίνεται τέχνη, όχι ως χρονογραφική περιγραφή, αλλά ως τέχνη ανοιχτή στο χρόνο.
Αυτήν την πρόθεση φαίνεται πως έχει η νέα έκθεση των αδελφών Καλφαγιάν στην Αθήνα, η πρώτη μιας σειράς εκθέσεων που έχουν ως στόχο την ανάδειξη –τόσο στην Ελλάδα και όσο και στο εξωτερικό– του έργου του Ιωάννου. Αυτό δεν στερείται σημασίας γιατί είναι μία από τις λιγοστές αίθουσες –μετρημένες στα δάχτυλα– που γνωρίζουν τη δουλειά των Ελλήνων σε διεθνείς φουάρ. Εδώ σε μας, το αφιέρωμα στη Χάρητος έρχεται να εμπεδώσει ότι το κόμικ στα χέρια του δημιουργού απεκδύθηκε τον εφήμερο χαρακτήρα του κι απέκτησε αυτοτελή εικαστική αξία.
Γιώργος Ιωάννου
Ο Ιωάννου ήταν πολιτικοποιημένος από τα γεννοφάσκια. Έζησε σε ταραχώδεις χρόνους και ήδη από παιδί 14 ετών, ζωγραφίζει τον πόλεμο του ’40. Αυτή η κοινωνική διάσταση στο έργο του κορυφώνεται με τα έργα της δεκαετίας του ’70, έργα τα οποία κάνει στην περίοδο της δικτατορίας και αναφέρονται στα γεγονότα του Πολυτεχνείου και στη βία της εποχής. Ο καλλιτέχνης οικειοποιείται την ποπ γλώσσα με τη χρήση των κόμικς, την αφίσα, αλλά και τη συσκευασία προϊόντος για την αμεσότητα της καταγγελίας του σε μια σκοτεινή περίοδο της νεότερης ελληνικής ιστορίας (το έκαναν και συγκαιρινοί του, όπως ο Κυριάκος Ρόκος στο Παρίσι).
Παρότι καταγγελτικός, ο Ιωάννου δείχνεται πολιτικός με τρόπο που υπερβαίνει την εποχή του. Μιλώντας για την ιστορία του απευθύνεται στο συλλογικό, επιχειρώντας να παρουσιάσει όχι μια καταγραφή, αλλά μιαν ανάγνωση που φθάνει ενώπιόν μας. Ενώ ήταν άνθρωπος του καιρού του καθώς αρθρογραφούσε σε εφημερίδες και περιοδικά, προίκισε το έργο του με ένα μήνυμα που εμπεριείχε το ιστορικό περιέχον, χωρίς να είναι δεσμευτικό. Έτσι, μπορούμε να διαβάζουμε το μήνυμα αυτό σήμερα χωρίς «λεζάντες», που σημαίνει χωρίς επεξηγήσεις και συνοδευτικά κείμενα.
Γιώργος Ιωάννου, «Επί αγνώστου κατευθύνσεως» (1976, λάδι σε λινό)
Εκτός από το πλακάτο χρώμα και το αυστηρό περίγραμμα που βρήκε στα κόμικς, ο Ιωάννου λάτρεψε και χρησιμοποίησε κατά κόρον στο έργο του την art nouveau (αποθεώνοντας τις ρεκλάμες της εποχής), το αλπικό τοπίο (ως ευρωπαϊκό σήμα κατατεθέν μιας και ο ίδιος ταξίδεψε στην Ευρώπη), αλλά και τα νεοκλασικά σπίτια (ως σημάδι εντοπιότητας). Το έργο του εκκινεί από την ποπ αρτ, που εμπλουτίζει με ποικίλες αναφορές και τελικά μπολιάζει στο δικό του ύφος.
Αυτό δεν είναι αυτονόητο, καθώς βλέπουμε πολλούς σήμερα σε μεγάλες φουάρ του εξωτερικού να χρησιμοποιούν ήρωες του Ντίσνεϊ ή της Marvel σχεδόν πανομοιότυπα. Ο Ιωάννου εκπροσώπησε τη χώρα στη Μπιενάλε της Βενετίας το 1970 και στα Ευρωπάλια στις Βρυξέλλες το 1982. Θα μπορούσε, λοιπόν, να το κάνει και σήμερα με τα ίδια ακριβώς έργα, όχι με τρόπο διακοσμητικό, αλλά με περιεχόμενο βαθιά πολιτικό.
Γιώργος Ιωάννου, «Ματαίως αρνούμενοι, επιμόνως» (1988, λάδι σε λινό)
Όσοι δεν είδαν τις πρόσφατες εκθέσεις, θα βρούνε στο Κολωνάκι ένα συμπυκνωμένο αφιέρωμα από πρώιμα έργα με τις πρώτες χρήσεις της αφίσας ως εικαστικού στοιχείου στη σύνθεση καθώς και μεταγενέστερα, όταν ο Γιώργος Ιωάννου έχοντας προχωρήσει σε διαφορετικές αναζητήσεις περιεχομένου, εντάσσει στοιχεία της ποπ αρτ σε μια ζωγραφική με προσωπικό χαρακτήρα.
Γιώργος Ιωάννου (1926 - 2017) POP(?), Kalfayan Galleries (Χάρητος 11). Έως 21/9
Κεντρική φωτ.: Γιώργος Ιωάννου, «Ως προς την πορείαν» (1970, λάδι σε λινό)
