Ως μέσο διαφυγής θα μπορούσε –μεταξύ άλλων– να ιδωθεί το πλοίο κι η ανθρωπότητα ως πληθυσμοί μετακινούμενοι που αναζητούν ωστόσο μία ασφαλή άγκυρα. Ενίοτε η φυγή συνάδει με την επιλογή ευκαιριών καθώς οι επιλογές που μέχρι πρότινος υπήρξαν, στο εκάστοτε στατικό παρόν, δεν ήταν επιλογές. Η Ιστορία είναι παρελθόν και το παρελθόν από γενιά σε γενιά χάνεται, το πλοίο όμως παραμένει εκεί καθώς κάθε μέλος της ανθρωπότητας βρίσκεται μεταφορικά σε ένα πλοίο στο χρόνο, μόνο που καθένας εκ των επιβατών τραβά το δικό του κουπί καθώς έκαστος έχει τις δικές του αγωνίες.
Σε αυτό το «ταξίδι» συμπλέουν κι άλλα πλοία συνεπώς υπάρχουν κι άλλοι μέθοδοι διαφυγής αρκεί την ευκαιρία ν’ αρπάξει κάποιος πρώτος και το πλοίο εκείνο να είναι η κατάλληλη επιλογή για τον ιδεατό προορισμό, αν και το ιδανικό τείνει να είναι δυσεύρετο έως ανύπαρκτο.
Χάνεται ο χρόνος στην αναμονή, η ανθρωπότητα γερνά περιμένοντας το κατάλληλο πλοίο μα η διαφυγή δεν θα έρθει εξ ουρανού. Σαφώς, καθένας έχει το δικό του χρόνο και τη δική του στιγμή, σε ευρύτερο πλαίσιο, η Ιστορία και το παρόν δείχνουν ότι η Ευρώπη βαλτώνει ενώ παράλληλα μάχεται εκ των έσω από πλευρές μη δημοκρατικές – η ανθρωπότητα βρίσκεται σε αέναη μετακίνηση μέχρι τελικής πτώσεως λόγω πολέμων και κάθε είδους άλλων καταστροφών. Αναζητείται ένας τόπος που θα υπόσχεται τη δικαιοσύνη και θα επιτρέπει τα όνειρα. Υπάρχει αυτή η Γη της Επαγγελίας, σήμερα, υπάρχει ένας τόπος που θα δίνει ελευθερία;
Ένα τέτοιο ερώτημα –για το που βρίσκεται σήμερα η Γη της Επαγγελίας, εάν υπάρχει ακόμη και ποιοι είναι αυτοί που θα επιβιβαστούν στην κιβωτό της ελευθερίας– θέτει η παράσταση μουσικού θεάτρου «Ματαρόα στον ορίζοντα», ένα σύγχρονο έργο, όπου η μνήμη συνδέει το παρόν με το παρελθόν. Το έργο ανεβαίνει έως τις 12 Ιανουαρίου στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και αποτελεί την πρώτη συμπαραγωγή με το Εθνικό Θέατρο, η δε παράσταση ανεβαίνει σε σύλληψη και σκηνοθεσία Θοδωρή Αμπαζή, ο οποίος υπογράφει επίσης τη μουσική από κοινού με τον Νίκο Κυπουργό.
Από την παράσταση «Ματαρόα στον ορίζοντα». Φωτ.: Α. Σιμόπουλος, πηγή φωτ.: ΕΛΣ
Βασιζόμενοι στο πρωτότυπο κείμενο της Έλσας Ανδριανού, οι δύο συνθέτες δημιουργούν ένα ιδιαίτερο ηχητικό σύμπαν το οποίο περνά ανεπαίσθητα από τη θεατρική εξωστρέφεια και τη σαρκαστική οξύτητα στο λεπτό χιούμορ και τη νοσταλγική μελωδικότητα. Η δουλειά τους συνδυάζει αφηρημένους ήχους και λυρικές εμπνεύσεις σε ένα εκφραστικό μουσικοθεατρικό μάγμα που ταυτόχρονα συνομιλεί με τη μουσικότητα και τον εσωτερικό ρυθμό του λόγου και της κίνησης των ηθοποιών που αναλαμβάνουν το δύσκολο έργο της επιτέλεσής του.
Το έργο
Επί σκηνής εκτυλίσσεται η αληθινή ιστορία του πλοίου «Ματαρόα», που μετέφερε Έλληνες διανοούμενους στη Γαλλία μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, προβάλλοντας τις κατακερματισμένες μνήμες μιας χώρας με τραυματικό παρελθόν στην οθόνη ενός δυστοπικού παρόντος.
Ο σκηνικός χώρος εντείνει την αγωνία, την αναμονή για την ελπίδα μιας και η σκηνή έχει «ντυθεί» ως προβλήτα ενός λιμανιού μπροστά από την οποία βρίσκεται μία θάλασσα από αμέτρητα σημαιάκια, όπου οι ήρωες του έργου, επίδοξοι ταξιδιώτες ενός νέου Ματαρόα, δεν σταματούν να τραγουδούν, να χορεύουν, να παίζουν τα μουσικά τους όργανα και να ονειρεύονται, παλεύοντας παράλληλα με τις αντιφάσεις και το βάρος της μετεμφυλιακής κληρονομιάς και της νεότερης ευρωπαϊκής τους εμπειρίας.
Όσο βρίσκονται σε μια κατάσταση αμφίβολης αναχώρησης, ο κόσμος και η ιστορία ανοίγονται μπροστά τους, επιβεβαιώνοντας πως «''τα όνειρα, κι όταν μικραίνουν, είναι μονάχα για να μεγαλώσουν πάλι και ότι οι αποτυχίες, οι κίνδυνοι και η οδύνη υπάρχουν για να δίνουν νόημα στη συγχώρεση, τη νίκη και τη χαρά», όπως τονίζει η θεατρολόγος του Εθνικού Θεάτρου, Εύα Σαραγά. Αν μην τι άλλο, «καθένας έχει το δικό του λόγο για οτιδήποτε, μονάχα η προσδοκία είναι δωρεάν», «ο χρόνος είναι σχετικός» και καίριο παραμένει το ερώτημα «που βρίσκει άραγε κανείς προορισμό;» όπως ανακαλώ από την παράσταση.
Από την παράσταση «Ματαρόα στον ορίζοντα». Φωτ.: Α. Σιμόπουλος, πηγή φωτ.: ΕΛΣ
«Στην προβλήτα ενός λιμανιού μια ομάδα νέων ανθρώπων ετοιμάζεται για τη ''μεγάλη έξοδο''. Αναμένουν το πλοίο που θα τους ταξιδέψει μακριά από τη ζοφερή πραγματικότητα, προς έναν τόπο ελευθερίας, ευημερίας, έμπνευσης και νέων ευκαιριών. Όλοι τους γνωρίζουν την ιστορία του ''Ματαρόα'' και, όσο η δική τους αναμονή μεγαλώνει, οι αναφορές σε εκείνο το ιστορικό ταξίδι πληθαίνουν.
»Όμως οι διαφορές της εποχής του θρυλικού ''Ματαρόα'' με το σήμερα είναι κάτι παραπάνω από ορατές και η παλιά ιστορία αδυνατεί να τροφοδοτήσει από μόνη της την προσδοκία τους που, σταδιακά, μετατρέπεται σε αμφιβολία και τελικά σε απόγνωση. Οι ''νέοι ταξιδιώτες'', ακίνητοι σε ένα σημείο ''μεταξύ'', ανίκανοι να επέμβουν, έχοντας χάσει την αίσθηση του χρόνου και του χώρου, καταλήγουν άβουλοι παρατηρητές του αχανούς ορίζοντα. Η ξαφνική εμφάνιση ενός αυθεντικού επιβάτη του ''Ματαρόα'' ανατρέπει την ιστορία τους, επαναπροσδιορίζοντας τόσο την ίδια την έννοια του ταξιδιού όσο και τον σκοπό του», όπως υπογραμμίσει – μεταξύ άλλων – στο σκηνοθετικό του σημείωμα ο Θοδωρής Αμπαζής.
Το πλοίο
Από την παράσταση «Ματαρόα στον ορίζοντα». Φωτ.: Α. Σιμόπουλος, πηγή φωτ.: ΕΛΣ
Για την ιστορία, το πλοίο λεγόταν «Ματαρόα» και απέπλευσε από την Ελλάδα τα ξημερώματα της 22ας Δεκεμβρίου του 1945. Στην πιο δύσκολη περίοδο της νεοελληνικής ιστορίας, τις παραμονές του Εμφυλίου, μέσα σε ένα ζοφερό σκηνικό διώξεων και φόβου, ο φιλέλληνας Οκτάβιος Μερλιέ, διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου, σε συνεργασία με τον υποδιευθυντή Ροζέ Μιλλιέξ, διαβλέποντας τις δυσοίωνες πολιτικές εξελίξεις φυγάδευσε τη νεότερη πνευματική ελίτ της Ελλάδας στο Παρίσι μέσω του θεσμού των υποτροφιών του γαλλικού κράτους.
Το βρετανικό καράβι «Ματαρόα», που κατά μία εκδοχή σημαίνει, στα πολυνησιακά, «γυναίκα με μεγάλα μάτια», ενώ κατά άλλες υποδηλώνει τη διορατικότητα, την ανησυχία, την ελπίδα, το να είσαι ζωντανός, πήρε μαζί του 125 νέους Έλληνες επιστήμονες και καλλιτέχνες για να τους γλιτώσει από τη «λευκή τρομοκρατία» που ξεκίνησε μετά τα Δεκεμβριανά.
Μεταξύ τους, οι Κορνήλιος Καστοριάδης, Κώστας Παπαϊωάννου, Μιμίκα Κρανάκη, Κώστας Αξελός, ο ιστορικός Νίκος Σβορώνος, οι φοιτητές αρχιτεκτονικής Εμμανουήλ Κινδύνης, Αριστομένης Προβελέγγιος, Αθανάσιος Γάττος, Κωνσταντίνος Μανουηλίδης, Νικόλας Χατζημιχάλης, Γιώργος Κανδύλης, Πάνος Τσολάκης, Τάκης Ζενέτος, ο κινηματογραφιστής Μάνος Ζαχαρίας, ο γλύπτης Μέμος Μακρής, η γλύπτρια και συγγραφέας Νέλλη Ανδρικοπούλου, ο ζωγράφος Ντίκος Βυζάντιος, ο μουσικός Δημήτρης Χωραφάς, ο τεχνοκριτικός Άγγελος Προκοπίου, οι γιατροί Ανδρέας Γληνός και Ευάγγελος Μπρίκας, η συγγραφέας Έλλη Αλεξίου, η ποιήτρια Μάτση Χατζηλαζάρου, ο ποιητής Ανδρέας Καμπάς, οι φιλόλογοι Εμμανουήλ Κριαράς και Σταμάτιος Καρατζάς, και πολλοί άλλοι.
«Το ανήσυχο αυτό ''πολύτιμο φορτίο'' θα αναζητούσε διέξοδο σωτηρίας στα γαλλικά πανεπιστήμια και, αργότερα, θα άλλαζε με τα έργα του την πορεία της σκέψης, της επιστήμης, των γραμμάτων και των τεχνών σε ολόκληρη την Ευρώπη. Από τότε, όμως, άλλαξαν πολλά. Τώρα, ογδόντα χρόνια μετά, τι; Για πού; Και γιατί;», όπως αναφέρεται αναφορικά με την παράσταση.
Θα μπορούσε να λεχθεί ότι το παρόν δεν υπάρχει ως χρονικός όρος αλλά απαιτείται να περάσει ένα διάστημα για να ιδωθεί ως παρελθόν και να ερμηνευθεί. Μόνο που σήμερα, τα γεγονότα που εκτυλίσσονται στο καθημερινό παρόν καθιστούν επιτακτική την αφύπνισή μας και το στοχασμό μας για τον περίγυρό μας. Κάθε χώρα είναι ένας χώρος, η Ευρώπη είναι επίσης ένας χώρος που θα διαφυλαχθεί από αντίστοιχες πολιτικές με τον βίο του ανθρώπου να είναι στο επίκεντρο.
Από την παράσταση «Ματαρόα στον ορίζοντα». Φωτ.: Α. Σιμόπουλος, πηγή φωτ.: ΕΛΣ
Σχετικά με τους υπόλοιπους συντελεστές της παράστασης, τα σκηνικά και τα κοστούμια υπογράφει ο Κέννυ ΜακΛέλλαν, την κινησιολογία η Σταυρούλα Σιάμου και τον σχεδιασμό φωτισμών ο Νίκος Βλασόπουλος. Συνεργάτιδα σκηνοθέτις είναι η Ελεάνα Τσίχλη, ενώ την ιστορική έρευνα και τη δραματουργική συνεργασία ανέλαβε η Ελίτα Κουνάδη.
Τους ρόλους της παράστασης ερμηνεύουν οι: Δημήτρης Ξανθόπουλος, Μανώλης Μαυροματάκης, Αγγελική Στελλάτου, Γιάννης Εγγλέζος, Ηλέκτρα Καρτάνου, Ελίτα Κουνάδη, Μάριος Κρητικόπουλος, Λένα Μποζάκη, Βασίλης Παπαδόπουλος, Στέφανος Πίττας, Περικλής Σιούντας, Αντιγόνη Φρυδά. Συμμετέχουν οι μουσικοί Μαρίνος Γαλατσινός (κλαρινέτο, σαξόφωνο), Θάνος Πολυμενέας-Λιοντήρης (κοντραμπάσο), Θοδωρής Βαζάκας (κρουστά), Χαρούλα Τσαλπαρά (πιάνο).
Ματαρόα στον ορίζοντα - Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής – ΚΠΙΣΝ (Λεωφ. Συγγρού 364). Συμπαραγωγή με το Εθνικό Θέατρο. Επόμενες παραστάσεις: 10, 11 & 12 Ιανουαρίου 2025 / Ώρα έναρξης: 20:30 (Κυριακή: 19:30). Εισιτήρια: 15 & 20 ευρώ, φοιτητικό, παιδικό: 10 ευρώ. Προπώληση: Ταμεία ΕΛΣ (καθημερινά 9:00-21:00 | 2130885700) και www.ticketservices.gr
Μέγας χορηγός Εθνικής Λυρικής Σκηνής: ΔΕΗ. Ιδρυτικός Δωρητής Εναλλακτικής Σκηνής: Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος
Κεντρική φωτ.: Από την παράσταση «Ματαρόα στον ορίζοντα». Φωτ.: Α. Σιμόπουλος, πηγή φωτ.: ΕΛΣ
