Ο Φρανθίσκο Γκόγια, γύρω στο 1797-1799, ζει μια περίοδο εσωτερικής ταραχής και εξωτερικών κρίσεων. Παλεύει με μια κώφωση που τον έχει αφήσει απομονωμένο, ενώ η Ισπανία βρίσκεται σε μεταίχμιο. Ο ρομαντισμός αρχίζει να αμφισβητεί τη φαινομενική αρμονία του Διαφωτισμού. Η Ευρώπη βγαίνει τραυματισμένη από τη θύελλα της Γαλλικής Επανάστασης, ενώ η σκιά του Ναπολέοντα πυκνώνει. Η χώρα, όμως, παραμένει βαθιά αντιφατική: από τη μία ο φιλελευθερισμός του φωτισμένου μονάρχη Κάρολου Δ΄ και από την άλλη η ασφυκτική παρουσία της Ιεράς Εξέτασης και μιας κοινωνίας εγκλωβισμένης σε δεισιδαιμονίες.
Ο ζωγράφος, καταξιωμένος πια καλλιτέχνης της βασιλικής αυλής, βλέπει το ρήγμα στα θεμέλια της κοινωνίας. Η πνευματική παρακμή, η υποκρισία της Εκκλησίας και η βαρβαρότητα των λαϊκών ηθών τον συγκλονίζουν. Και κάπως έτσι, δημιουργούνται τα Caprichos: 80 χαρακτικά που καταγράφουν μια χώρα εκτροχιασμένη, γεμάτη μάγισσες, δαίμονες, ανόητους ευγενείς και καταπιεσμένους φτωχούς. Κυκλοφόρησαν αρχικά ως εμπορικό εγχείρημα, αλλά αποσύρθηκαν γρήγορα λόγω της κατακραυγής. Οι θεατές δεν άντεχαν να αντικρίσουν την αλήθεια που τους έδειχνε.
Φρανθίσκο Γκόγια, Capricho63. Πηγή φωτ.: Wikipedia/ Creative Commons
Η σχέση του Γκόγια με την εποχή του μοιάζει ανησυχητικά επίκαιρη. Σήμερα, η Ευρώπη φαίνεται ξανά διχασμένη. Οι δεισιδαιμονίες και η παραπληροφόρηση έχουν αλλάξει μορφή, αλλά όχι δύναμη: αντί για μάγισσες, κυνηγάμε ψευδείς ειδήσεις. Αντί για Ιερά Εξέταση, έχουμε ψηφιακά δικαστήρια που καταδικάζουν ακαριαία. Οι φιγούρες του Γκόγια –αδύναμοι και ισχυροί, γελοίοι και τραγικοί– μοιάζουν να περιγράφουν τη σύγχρονη δημόσια σφαίρα, όπου η λογική «κοιμάται» και γεννιούνται τέρατα.
Φρανθίσκο Γκόγια, Capricho69. Πηγή φωτ.: Wikipedia/ Creative Commons
Η σειρά των χαρακτικών –πολύτιμη αγορά του διευθυντή της Πινακοθήκης, Μαρίνου Καλλιγά– ήταν προγραμματισμένη να παρουσιαστεί στην Εθνική Πινακοθήκη στα τέλη του ’24 (τελικά, εγκαινιάζεται στις 22 Ιανουαρίου). Σε μια εποχή που οι πόλεμοι, η θρησκευτική μισαλλοδοξία και διαλυτικά σύννεφα κυκλώνουν την Ευρώπη, τα Caprichos δεν είναι μουσειακό έκθεμα. Είναι μια υπενθύμιση: το σκοτάδι που αποτύπωσε ο Γκόγια δεν έφυγε ποτέ. Και ίσως, η τέχνη –όπως και τότε– να παραμένει το τελευταίο μας καταφύγιο απέναντι σε έναν κόσμο που συχνά αρνείται να δει τον ίδιο του τον εαυτό.
Φρανθίσκο Γκόγια, Capricho14. Πηγή φωτ.: Wikipedia/ Creative Commons
Αξίζει να περιηγηθείτε ψηφιακά τον κατάλογο της Πινακοθήκης που επιμελήθηκε η Δρ. Μαριλένα Κασιμάτη.
Κεντρική φωτ.: Λεπτομέρεια του χαρακτικού «Hasta la muerte/ Until death» - Caprichos No. 55 του Φρανθίσκο Γκόγια. Πηγή φωτ.: Wikipedia/ Creative Commons
