Μπορούμε να μάθουμε ιστορία από τη φωτογραφία και το σινεμά; Η απάντηση είναι καταφατική κι αυτό καταδεικνύεται (και) μέσα από το ντοκιμαντέρ «Η Αθήνα του Μεσοπολέμου 1922-1940» (90’) σε σενάριο και σκηνοθεσία της Μαρίας Ηλιού, η οποία ξετυλίγει την Αθήνα του Μεσοπολέμου εστιάζοντας στις ιστορίες των ανθρώπων της ελληνικής πρωτεύουσας με έμφαση στην κοινωνική και πολιτισμική ζωή και φόντο τις πολιτικές εξελίξεις της περιόδου εκείνης.
«Το δίγλωσσο ντοκιμαντέρ αποτελεί μία εμπεριστατωμένη και διαφωτιστική ιδέα τι εστί Ελλάδα εκείνη την περίοδο», όπως υπογράμμισε ο ιστορικός και ομιλητής στην ταινία, Roderick Beaton, κατά τη συνέντευξη Τύπου που δόθηκε (8/1) στο Μέγαρο Μουσική Αθηνών με συνομιλητές ορισμένους από τους υπόλοιπους συντελεστές της ταινίας: τον ιστορικό σύμβουλο της ταινίας, Αλέξανδρο Κιτροέφ, την ιστορικό και ομιλήτρια στην ταινία, Χριστίνα Κουλούρη, την μουσικό της ταινίας, Κατερίνα Πολέμη και σαφώς τη σκηνοθέτη και σεναριογράφο Μαρία Ηλιού.
Όπως η Μ. Ηλιού ανέφερε, «Η Αθήνα του Μεσοπολέμου 1922-1940» είναι η τρίτη κατά σειρά ταινία ενός ευρύτερου πρότζεκτ που εκκίνησε με τα ντοκιμαντέρ «Η Αθήνα από την Ανατολή στη Δύση, 1821-1896» και «Η Αθήνα και η Μεγάλη Ιδέα, 1896-1922» και αναμένεται να ολοκληρωθεί με δύο ακόμη. Συνολικά, το πρότζεκτ καλύπτει τη 200ετηρίδα 1821-2021, η δε, ιδέα του πρότζεκτ εκκίνησε προ ετών έπειτα από συζήτηση της Μ. Ηλιού με τον Άγγελο Δεληβορριά (1937-2018).
Ειδικώς για το ντοκιμαντέρ «Η Αθήνα του Μεσοπολέμου 1922-1940», δεν περιλαμβανόταν στην αρχική ιδέα. Όπως η Μ. Ηλιού διευκρίνισε, η τρίτη ταινία θα έφερε τον τίτλο «Η Αθήνα των συγκρούσεων, 1922-1950», ωστόσο, «μέσα σε αυτή, υπήρχε η ταινία για τον Μεσοπόλεμο. Έτσι, το ίδιο το υλικό διεκδίκησε την ύπαρξη της ταινίας για την περίοδο του Μεσοπολέμου».
Αποτελούμενο από άγνωστο οπτικό υλικό που βρέθηκε σε αρχεία της Αμερικής, της Ευρώπης και της Ελλάδας και εμπλουτισμένο με απόσπασμα από την ταινία «Οι περιπέτειες του Βιλάρ» (1927, 26’), το ντοκιμαντέρ υπογραμμίζει ότι η Αθήνα του Μεσοπολέμου δεν είναι μόνο μία πόλη σε διχασμό ανάμεσα σε βενιζελικούς και μοναρχικούς. Η προσφυγική πλημμυρίδα των Μικρασιατών, το 1922 φέρνει νέα πνοή στην πόλη, στον πολιτισμό και στην οικονομία. Αναπτύσσεται η βιομηχανία και η ναυτιλία, μια νέα αστική τάξη κάνει αισθητή την παρουσία της, καθιερώνονται οι Δελφικές γιορτές, και συγχρόνως δημιουργείται μια εργατική τάξη που διαδηλώνει στους δρόμους της Αθήνας.
O Ελευθέριος Βενιζέλος με τη σύζυγο του Έλενα, ο δήμαρχος Αθηνών Σπύρος Μερκούρης με την εγγονή του Μελίνα και ο Αντώνης Μπενάκης ανάμεσα στον κόσμο στις Δελφικές Γιορτές του Άγγελου Σικελιανού και της Εύας Πάλμερ. Ευγενική παραχώρηση, National Archives, Washington DC. Πηγή φωτ.: Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
Οι γυναίκες αρχίζουν να εργάζονται και τα καλοκαίρια κολυμπούν στο Παλαιό Φάληρο δίπλα στους άνδρες, φορώντας μαγιό. Ο νέος τύπος γυναίκας είναι «κοντοκουρεμένη και κοντοφουστανούσα […] Τα αυτοκίνητα δίνουν τη δυνατότητα στην αστική τάξη να φεύγει από την πόλη». Στο μεταξύ, «η Αθήνα γίνεται πόλος έλξης για τον κόσμο από όλη τη γη κι αυτό αρχίσει να διαμορφώνεται από τη δεκαετία του ’20 οπότε και στήνεται η ελληνική βιομηχανία και το χρηματοπιστωτικό σύστημα».
Την περίοδο εκείνη αλλάζει και ο αστικός ιστός, μεταξύ άλλων «δημιουργούνται κηπουπόλεις (Φιλοθέη, Ψυχικό)» ενώ με την έλευση των προσφύγων πολλές συνοικίες γίνονται τόποι (Καλλιθέα, Ν. Σμύρνη) όπως ακούμε –μεταξύ άλλων– στο απόσπασμα του ντοκιμαντέρ που προβλήθηκε κατά τη συνέντευξη Τύπου. Το κοινό, θα έχει την ευκαιρία να το δει στην Αίθουσα «Αλεξάνδρα Τριάντη» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών οπότε και θα προβληθεί στις 17, 18 και 19 Ιανουαρίου (20:00).
Δημοκρατικό πολίτευμα στην Αθήνα
«Ο Μεσοπόλεμος περιλαμβάνει την κρίση. Για πρώτη φορά, το 1924, έχουμε δημοκρατία και το ντοκιμαντέρ αφηγείται πως οι κάτοικοι διαδέχονται την αλλαγή πολιτεύματος», σημείωσε –μεταξύ άλλων– κατά τη συνέντευξη Τύπου, η ιστορικός και ομιλήτρια στην ταινία, Χριστίνα Κουλούρη.
Κατά τα λοιπά, την περίοδο εκείνη, κάτω από την Ακρόπολη γκρεμίζεται η συνοικία Βρυσάκι και αναδύεται η Αρχαία Αγορά, ενώ η Ομόνοια εκσυγχρονίζεται με ηλεκτρικό τρένο. Ο Βενιζέλος, στη δεύτερη δημιουργική τετραετία του, φέρνει το νερό στην πόλη, χτίζει σχολεία, εγκαινιάζει το πρώτο αεροδρόμιο. Στην τέχνη, η γενιά του 1930 θα αλλάξει την ποίηση, τη λογοτεχνία, τη ζωγραφική. Οι Αθηναίοι τραγουδούν Αττίκ και Γιαννίδη, ενώ στις περιφερειακές συνοικίες κυριαρχούν τα ρεμπέτικα. Μετά το Κραχ του 1929, η επάνοδος της μοναρχίας, η δικτατορία του Μεταξά και η αρχή του Ελληνοϊταλικού Πολέμου φέρνουν το τέλος αυτής της περιόδου.
Τουρίστες στην Ακρόπολη, αρχές δεκαετίας 1930. Harvard University, Fine Arts Library. Πηγή φωτ.: Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
Τα παραπάνω ξετυλίγονται αβίαστα στο ντοκιμαντέρ χάριν του μοντάζ που φέρει την υπογραφή της Αλίκης Παναγή. Οι αφηγήσεις, οι φωτογραφίες, τα φιλμάκια και οι ήχοι της πόλης που σχεδίασε από κοινού με την ανακατασκευή της μουσικής της εποχής αλλά και την πρωτότυπη μουσική της Κατερίνας Πολέμη, αναδημιουργούν την ατμόσφαιρα μιας πολύ δημιουργικής περιόδου, γεμάτης αντιθέσεις.
Όσο για τη μουσική, όπως η Κατερίνα Πολέμη επεξήγησε, «συνδράμει με δύο τρόπους: σαουντρακικά ντύνοντας την ταινία καθώς και με την ανακατασκευή μουσικών που υπήρχαν τότε, όπως τα ρεμπέτικα». «Η μουσική δίνει αφηγηματικό χαρακτήρα στην ταινία», υπογράμμισε από την πλευρά της η Μαρία Ηλιού. Κι αυτό της το ντοκιμαντέρ δίνει μία νέα ματιά για την Αθήνα του Μεσοπολέμου, αφηγείται μία ιστορία. Κι «η καλύτερη ιστορία είναι αυτή που λέει μια ιστορία, όχι που διδάσκει», όπως ανέφερε ο Αλέξανδρος Κιτροέφ.
Όπως αναφέραμε, τη σκηνοθεσία του ντοκιμαντέρ «Η Αθήνα του Μεσοπολέμου 1922-1940» υπογράφει η Μαρία Ηλιού, ιστορικός σύμβουλος ο Αλέξανδρος Κιτροέφ, η μουσική είναι της Κατερίνας Πολέμη, το μοντάζ έκανε η Αλίκη Παναγή, στη διεύθυνση φωτογραφίας οι Buddy Squires και Γιώργος Γιαννέλης, στον ήχο οι John Zecca, Mark Mandler και Άρης Παυλίδης, στο μιξάζ ο Θύμιος Κολοκούσης.
Στο ντοκιμαντέρ μιλούν οι Roderick Beaton, Αλέξανδρος Κιτροέφ, Katherine Fleming, Λεωνίδας Εμπειρίκος, Jim Wright, Χριστίνα Κουλούρη, Νίκος Βατόπουλος, Λάμπρος Λιάβας και Τζελίνα Χαρλαύτη.
Η παραγωγή είναι του Πρωτέας/Proteus NY Inc. Χορηγοί οι The Jaharis Family Foundation, The Pindaros Foundation, The Hatsopoulos Foundation, Κοινωφελές Ίδρυμα Κοινωνικού και Πολιτιστικού Έργου (ΚΙΚΠΕ) και Ανώνυμος χορηγός.
«Η Αθήνα του Μεσοπολέμου 1922-1940» – Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (210 7282333) – 17, 18 & 19 Ιανουαρίου 2025 (20:00)
Κεντρική φωτ.: H Αθήνα κατά τη δεκαετία του 1930. Ευγενική παραχώρηση, Library of Congress. Πηγή φωτ.: Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
