Όταν ρωτούν την ιδιότητά του, απαντά πως είναι ζωγράφος. Στην πραγματικότητα, ο Μιχάλης Κατζουράκης είναι πολύ περισσότερα. Το ευρύ κοινό τον ξέρει ως τον κορυφαίο αφισίστα του ΕΟΤ, τον καλλιτέχνη που μαζί με τον Φρέντυ Κάραμποτ και την Αγνή Κατζουράκη έβαλαν γερά θεμέλια της γραφιστικής στην Ελλάδα. Όμως, αυτή η περίοδος είναι μόνο ένα κεφάλαιο στο πολύπτυχο έργο του Κατζουράκη.
Δημιουργός που δεν φοβήθηκε να δοκιμαστεί σε νέα υλικά προκειμένου να απογειώσει τη σύλληψη του έργου, άφησε γρήγορα τη λογική του τελάρου και πέρασε με τρόπο φυσικό στις κατασκευές, στο φωτισμό με black light, στην ψηφιακή εκτύπωση. Αυτά σε μια εποχή που, όχι απλώς δεν θεωρούνταν καλλιτεχνικές πρακτικές, αλλά αντιμετωπίζονταν με καχυποψία από το κοινό κι από μερίδα του καλλιτεχνικού κόσμου.
«Μια φορά στο Βερολίνο ένας Γερμανός με ρώτησε: αυτό τι παριστάνει; - Τον εαυτό του, απάντησα», μεταφέρω από παλιότερη συνέντευξή μας. Για τον Κατζουράκη η ζωγραφική είναι πολύ συγκεκριμένη, γιατί οι αφορμές της πηγάζουν πάντα από το περιβάλλον. Δεν είναι αφηρημένος με την έννοια τη γεωμετρική, τη θεωρητική. Η ανεικονική «διατύπωση» και η καθαρότητα των έργων του εκφράζει μια «τρυφερή και αισθησιακή γεωμετρία», θα πει ωραία ο Δημήτρης Φατούρος.
Το βλέμμα του στον χώρο επισημάνθηκε από γνωστούς αρχιτέκτονες που θέλησαν να το εντάξουν στη δουλειά τους (μεταξύ αυτών οι Θύμιος Παπαγιάννης, Αλέξανδρος Τομπάζης και Νίκος Βαλσαμάκης). Από τις καμινάδες στο Παρίσι όπου σπούδαζε ως τους ενδιάμεσους χώρους, όπως οι μεσοτοιχίες και οι πλινθόκτιστες μάντρες, όλα αυτά τον ενδιαφέρουν ως αποτυπώσεις της ζωής. Τα ίχνη που αφήνει ο άνθρωπος με τις επεμβάσεις του στην πόλη είναι ένα θέμα που τον απασχολεί κι επανέρχεται σε αυτό.
Windows 00.A, 2000. Ψηφιακή εκτύπωση σε πλέξιγκλας. 132x113x13
Τον πιο άμεσο τρόπο για να μεταφέρει το βλέμμα του στην πόλη πρόσφερε η φωτογραφία. Την περίοδο 1998-2000 την προσοχή του καλλιτέχνη κέντρισαν βιτρίνες καταστημάτων σε διαδικασία ανακαίνισης. Λόγω της αντανάκλασης του φωτός στο τζάμι, ο εσωτερικός χώρος και το αστικό τοπίο συγχωνεύονται στις φωτογραφίες που τράβηξε.
Το ανακαινιστικό έργο αποσπά το βλέμμα του Κατζουράκη και σώζεται σε κουτιά και ψηφιακές εκτυπώσεις, σε μια εικαστική μετασκευή με αναπάντεχη ζωγραφικότητα. Σε ένα από τα φωτεινά κουτιά διακρίνεται αμυδρά ένας πυλώνας ηλεκτρικού ρεύματος, ενώ σε άλλα φαίνονται ξεκάθαρα διάφορα χαρτόκουτα που βρίσκονται μέσα στη βιτρίνα.
«Πρόκειται για μια έτοιμη (readymade) ζωγραφική η οποία διαμορφώνεται εντελώς τυχαία και απρογραμμάτιστα – κι αυτό είναι που κινεί το ενδιαφέρον του καλλιτέχνη ώστε να την καταγράψει και να την οικειοποιηθεί» εξηγεί ο Χριστόφορος Μαρίνος που γνωρίζει καλά το έργο του Κατζουράκη. Ο ιστορικός τέχνης είχε επιμεληθεί, μεταξύ άλλων, την αναδρομική του δημιουργού στο Μπενάκη της Πειραιώς («Παραλλαγές», 2015) και την τελευταία του έκθεση στη Roma gallery («Open Box», 2022).
Οι δυο τους επιστρέφουν στην αίθουσα του Κολωνακίου για να δείξουν τις βιτρίνες της πόλης από το 2000. Στο δίπτυχο «Windows ΜΕΧΧ» ο Κατζουράκης αποτυπώνει την ίδια εικόνα σε διαφορετικές αποχρώσεις του μωβ. Τα δίδυμα «παράθυρα» καλύπτονται από κυματοειδείς φόρμες τόσο άψογα εκτελεσμένες που νομίζεις ότι έχουν βγει από το χέρι ενός έμπειρου ζωγράφου. Κι εδώ το φως, πιο διακριτικό σε σχέση με τα τρία μεγάλα φωτεινά κουτιά, ενισχύει τη ζωγραφική διάσταση της εικόνας ζωντανεύοντας τα χρώματα.
Windows MEXX.1, 2000. Εκτύπωση σε φωτογραφικό χαρτί, πλέξιγκλας, κ.ά. 140x56x5.5cm
Από την άλλη, οι εκτυπώσεις σε φωτογραφικό χαρτί και σε kappa mount μπορεί να μην εκπέμπουν φως αλλά λειτουργούν σαν θαμποί καθρέφτες που αντικατοπτρίζουν και ταυτόχρονα αφομοιώνουν. Μπροστά σε αυτά τα παράξενα «παράθυρα» ο θεατής γίνεται μέρος της εικόνας που κοιτάζει.
Τα «7 Windows», συγκροτούν μια αδιάσπαστη ενότητα. Είναι μεταιχμιακές εικόνες, γιατί κρύβουν έναν χώρο και την ίδια στιγμή φανερώνουν έναν άλλο. Εξίσου όμως μεταιχμιακή –στην καμπή του αιώνα– είναι και η περιπλάνηση από την οποία πηγάζουν τα «Windows 2000», όπως τιτλοφορείται η έκθεση.
Η έκθεση του Μιχάλη Κατζουράκη στη ROMA φανερώνει τη θέση της φωτογραφίας στην τέχνη του 90χρονου δημιουργού. Δείχνει όμως και κάτι άλλο. Πόσο ευρηματικός υπήρξε στα μέσα του, πόσο νέος μας αποκαλύπτεται κάθε φορά μέσα από τις αστικές του εξορμήσεις.
Η έκθεση «Windows 2000» εγκαινιάζεται στη Roma gallery (Ρώμα 5, Κολωνάκι) την Παρασκευή 5/5 στις 19:00. Διάρκεια έως 3/6
