Το τελευταίο δεκαήμερο προβάλλεται στη μικρή αίθουσα του Δαναού o «Anselm», το 3D αφιέρωμα του Βιμ Βέντερς στον συμπατριώτη του Άνσελμ Κίφερ. Ο 78χρονος σήμερα Κίφερ συγκαταλέγεται στους πιο σημαντικούς εικαστικούς της εποχής. Μαζί με τον Ρίχτερ και τον Χόκνει θεωρούνται η «αγία τριάδα», αυτοί που θα αφήσουν το αποτύπωμά τους βαθύ στην εικαστική σκηνή του 21ου αιώνα.
Η ταινία λοιπόν πλασάρεται από τους κριτικούς ως ντοκιμαντέρ, κινηματογραφικό είδος στο οποίο ο σκηνοθέτης έχει κερδίσει φήμη και επιτυχία εμπορική. Ο Βέντερς μας έχει χαρίσει την Πίνα Μπάους, ενώ στο ευρύτερο κοινό είναι γνωστός για το «Buena vista social club». Γιατί στα χρόνια της ωριμότητας προσθέτει στη φιλμογραφία του το «κινηματογραφικό κάδρο» του Κίφερ; Από τον εικαστικό δεν λείπει ούτε η αναγνώριση, ούτε τα αρχεία τεκμηρίωσης από ιστορικούς τέχνης κι ερευνητές. Πρόκειται για ακόμη μια βιογραφική ταινία από τον Γερμανό κινηματογραφιστή;
Γεννημένοι το 1945, στα χαλάσματα που άφησε το Τρίτο Ράιχ, ανδρώθηκαν και οι δύο σε μια χώρα που ήθελε να κλείσει τους λογαριασμούς με το ναζιστικό παρελθόν. Ο σκηνοθέτης ακολουθεί τον εικαστικό πίσω στο χρόνο, στα πρώτα μνημειακά έργα του ’70, όπου ο Κίφερ μετέχει στην κίνηση επανεξέτασης της γερμανικής κουλτούρας και του ναζισμού (με πιο κραυγαλέα την σκηνή όπου τον βλέπουμε να χαιρετά ναζιστικά, φορώντας την στολή της βέρμαχτ του πατέρα του).
Σε αντίθεση, όμως, με τη λογοτεχνία και φωνές εμβληματικές όπως ο Χάινριχ Μπελ κι ο Γκίντερ Γκρας, η τέχνη του Κίφερ προκάλεσε αμηχανία, ενόχλησε τους συμπατριώτες του καθώς θεωρήθηκε «πρόκληση για την πρόκληση». Έτσι ο Βέντερς ανασύρει υλικό από δημοσιογραφικά χρονικά της εποχής, φανερώνοντας όχι μόνο την πρόσληψη του εικαστικού έργου, αλλά και την προβληματική στάση της Γερμανίας απέναντι στην ιστορία της.
Από το ντοκιμαντέρ «Άνσελμ»
Ο λόγος του Κίφερ δεν υπήρξε καταγγελτικός, τουλάχιστον στο βαθμό που υπήρξε το έργο ομοτέχνων όπως αυτό των Όττο Ντιξ και Καίτε Κόλβιτς οι οποίοι ζήσανε στο πετσί τους τη ναζιστική θηριωδία. Ο λόγος του Κίφερ ήθελε να γίνει αποκαλυπτικός για τους συγκαιρινούς και τους επιγενόμενους. «Με τι μάτια μπορείς να δεις ένα τοπίο που από πάνω του έχει περάσει πολεμική μηχανή;» αναρωτιέται σε μια σκηνή, ενώ μεταφερόμαστε στους φυσικούς χώρους που καθόρισαν το έργο του.
Διαβάζει την Ιστορία μέσα από την ποίηση –όπου ακούμε τον μαγικό Πάουλ Τσελάν να μας διαβάζει στίχους του– μέσα από τη φιλοσοφία –όπου συναντούμε τον Χάιντεγγερ, γέρο πια στο καταφύγιό του– ενώ στοχάζεται την Ιστορία μέσα από τον μύθο. Καθώς παρακολουθούμε την καλλιτεχνική του διαδρομή –από τα χρόνια της σπουδής στον Γιόζεφ Μπόις– ως το παλάτσο Ducale που «έντυσε» πέρυσι στη Βενετία, βλέπεις την αγωνία του να σώσει με άχυρα, με στάχτες, με καυτό μολύβι τη μνήμη.
Από το ντοκιμαντέρ «Άνσελμ»
Την αγωνία του Κίφερ νιώθει ο Βέντερς και στη μνημειακή διάσταση του εικαστικού έργου παρέχει την κινηματογραφία, μια «θριαμβευτική ζωγραφική» για να θυμηθούμε τον Κούνδουρο. Αναμφίβολα, το 3D είναι εργαλείο που επεκτείνει τη θέαση του έργου τέχνης. Τα τεράστια σε κλίμακα έργα του Κίφερ εντυπωσιάζουν με τη δύναμή τους, αλλά ο κινηματογραφιστής μας βάζει κυριολεκτικά τα γυαλιά που απαιτεί η ειδική προβολή, και μας τοποθετεί μέσα στο έργο, μεταφέροντας μοναδικά την αίσθηση του φυσικού χώρου από όπου εμπνεύστηκε τα τοπία του ο καλλιτέχνης. Δεν υπάρχει άλλο μέσο που σου επιτρέπει «να δεις τόσα πολλά».
Κι έπειτα, ο κινηματογραφικός χρόνος επιτρέπει το σπάσιμο της ροϊκότητας του χρόνου, καθώς βλέπουμε τον Κίφερ παιδί να τον υποδύεται ένας πιτσιρικάς∙ παρουσία που μας βεβαιώνει ότι το πάθος για τη ζωγραφική σχετίζεται με το παιδικό βλέμμα. Πρόκειται για ένα «υβρίδιο» ανάμεσα στο ντοκιμαντέρ και το video art που ανοίγει ορίζοντες στους καλλιτέχνες-κινηματογραφιστές.
Την επόμενη ημέρα της προβολής έσπευσα να ξαναδώ «το ατελιέ του καλλιτέχνη», έργο που εκτίθεται στο Μουσείο Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή στο Παγκράτι κι απεικονίζει το παλιό εργαστήριο του Κίφερ στη Γερμανία. Προβάλλει κι αυτό σαν ένα μυστικό άνοιγμα στο μέσο ενός ρημαγμένου αγροτικού τοπίου, όπου γη και ουρανός γίνονται ένα.
Άνσελμ Κίφερ, «Το ατελιέ του καλλιτέχνη» (1983), Συλλογή Β. & Ε. Γουλανδρή
Ο «Άνσελμ» προβάλλεται στον κινηματογράφο «Δαναός» (Λεωφ. Κηφισίας 109), έως την Τετάρτη 25/10, στις 18.00.
