Οι δύο μεγάλοι δείκτες του μικρού επιτραπέζιου ρολογιού έχουν σταματήσει στις 2 παρά 20, αναρωτιόμαστε για πόσα χρόνια. Μαζί με τον χρόνο που σταμάτησε, έπαψαν και τα στοιβαγμένα στα βάζα, πινέλα, να «χαϊδεύουν» τα τελάρα. Παρατηρούμε τη μύτη των πινέλων που ποικίλει: άλλοτε μυτερή σχηματίζοντας ένα μικρό τρίγωνο, άλλοτε ελαφρώς ορθογώνια. Μπορούμε να φανταστούμε τον ζωγράφο Γιάννη Μόραλη (1916-2009) να τα κρατά, να τα γεμίζει με χρώμα στην παλέτα του και έπειτα να ποιεί έναν ολόκληρο κάθε φορά κόσμο στα τελάρα του –κόσμους που δημιούργησε ευρισκόμενος στο δικό του δημιουργικό σύμπαν, το εργαστήριό του, επί της οδού Δεινοκράτους 9 (Κολωνάκι).
Χώρος ιδιωτικός και ιερός το εργαστήριο κάθε δημιουργού, αποπνέει στους κάθε φορά οικείους του εκάστοτε καλλιτέχνη να τον σεβαστούν, ενίοτε και να ψιθυρίσουν, να μη θορυβήσουν καθώς εισέρχονται.
Αθόρυβα περιηγηθήκαμε κι εμείς στην «αναπαράσταση» του εργαστηρίου του Μόραλη στο Μουσείο Μπενάκη (Κουμπάρη 1), στο πλαίσιο της έκθεσης «Γιάννης Μόραλης. Χώρος ιδιωτικός». Εκτός από το επιτραπέζιο ρολόι και τα δεκάδες πινέλα, ο αμφιβληστροειδής μας εστιάζει στα καβαλέτα, σε καμβάδες, σωληνάρια με μπογιές, παλέτες, τετράδια με προσχέδια και χρωματικά δοκίμια. Στις προθήκες περιμετρικά αυτών παρατηρούμε προσωπικά του αντικείμενα όπως γυαλιά οράσεως, την πίπα του, μία θήκη τσιγάρων Panter, ένα δαχτυλίδι, καθώς και ένα μικροσκοπικό κόκκινο βιβλίο που μας επιτάσσει να σκύψουμε για να διαβάσουμε τον τίτλο του, τυπωμένο με κεφαλαία χρυσά γράμματα: «Το Λεξικάκι της Ζωής» (εκδόσεις «Δανιά»).
Ο Γιάννης Μόραλης στο εργαστήριό του στην Αθήνα, 1975 περ. Πηγή: Μουσείο Μπενάκη
Η μπεζ καμπαρντίνα στηρίζεται σε μια καρέκλα, η τραγιάσκα του σε άλλο έπιπλο. Ανάμεσα στα πινέλα του ξεπροβάλει, στηριζόμενο σε ένα πολύ μικρό καβαλέτο, ένα μικρό τελάρο με ένα γυναικείο πορτραίτο φαγιούμ. Η σκέψη μας πηγαίνει σε ένα σημείωμά του που μόλις είχαμε διαβάσει σε μια προθήκη, με τα μερικώς πλάγια γράμματά του αποτυπωμένα με μαύρο μελάνι: «Δεν φιλοτεχνώ πλέον προσωπογραφίες», δίπλα η κάρτα του με τα στοιχεία του και μία σελίδα από την προσωπική του ατζέντα, με ονόματα που ξεκινούν από «Β» και τα τηλέφωνά τους. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα αποκόμματα εφημερίδων με ανθρώπους που αγκαλιάζονται –«τα μάζευε γιατί ήθελε να κάνει μια μελέτη με ανθρώπους», αναφέρουν οι συντελεστές της έκθεσης κατά τη δημοσιογραφική της παρουσίαση.
Τα ανωτέρω, είναι ορισμένα μόνο από όσα παρατηρούμε στη δεύτερη ενότητα της έκθεσης, η οποία ενότητα εστιάζει στον κατεξοχήν προσωπικό χώρο του Μόραλη που δεν είναι άλλος από το εργαστήριο της οδού Δεινοκράτους 9, όπου εγκαταστάθηκε το 1960.
Σχετικά με τις υπόλοιπες ενότητες της έκθεσης, η πρώτη αναφέρεται στην οικογένεια, την παιδική ηλικία και τα νεανικά χρόνια του ζωγράφου και περιλαμβάνει ένα εν πολλοίς ανεξερεύνητο πρωτογενές υλικό σχεδιασμάτων, σημειώσεων και πρωτολείων του ζωγράφου. Μεταξύ άλλων, σχολικό του τετράδιο με χρωματιστά μολύβια, χρονολογούμενο το 1927, να απεικονίζει «δύο απάχηδες», όπως και το έργο του «Ο Κωνσταντίνος μαθητής» (1956).
Γιάννης Μόραλης, «Άνοιξη Β΄» (1963 – 1966. Λάδι σε καμβά). Πηγή: Μουσείο Μπενάκη
Όσο για την τρίτη ενότητα, επικεντρώνεται στη «μετάβαση στην ωριμότητα» και τις σχέσεις του Μόραλη με τους φίλους και συνεργάτες του, παρουσιάζοντας γνωστές και άγνωστες συνεργασίες, αλλά και έργα άλλων σπουδαίων καλλιτεχνών, όπως του επιστήθιου φίλου του Γιάννη Παππά και του Γιάννη Τσαρούχη.
Τα δύο χρώματα των τοίχων της έκθεσης είναι το κόκκινο και το μπλε –χρώματα χαρακτηριστικά των έργων του Μόραλη. Στους τοίχους υπάρχουν ψηφιακές εφαρμογές και φωτογραφίες από το οικογενειακό αρχείο του ζωγράφου, ενισχύοντας την εκπαιδευτική και βιωματική διάσταση της εμπειρίας του επισκέπτη.
Στο σύνολό της, η έκθεση παρουσιάζει την πολύπλευρη καλλιτεχνική προσωπικότητα –ζωγράφος, γλύπτης, χαράκτης, σκηνογράφος– του Μόραλη, που επηρέασε καθοριστικά με το έργο του και με τη διδασκαλία του το τοπίο της μεταπολεμικής τέχνης στην Ελλάδα.
Γιάννης Μόραλης, «Άγγελοι» (1964. Ορείχαλκος). Πηγή: Μουσείο Μπενάκη
Την έκθεση «Γιάννης Μόραλης. Χώρος ιδιωτικός» (έως 8 Ιανουαρίου 2023) συνδιοργανώνουν το Μουσείο Μπενάκη και η Εταιρεία Μελέτης, Έρευνας και Προβολής της Νεοελληνικής Τέχνης - Εργαστήριο Γιάννης Μόραλης. Την επιμελούνται η Νίκη Δάφνη και ο Τάσος Κουτσουρής, τον σχεδιασμό της είχε ο Σπύρος Νάσαινας.
Κεντρική φωτογραφία: Λήψη από το εργαστήριο του Γιάννη Μόραλη στην οδό Δεινοκράτους. Πηγή: Μουσείο Μπενάκη
