Δεν είναι σπάνιες οι φορές που η συντήρηση ενός έργου προσφέρει στους ειδικούς μοναδική συγκίνηση. Έτσι πρέπει να ένιωσαν οι συντηρητές της Εθνικής Πινακοθήκης του Λονδίνου μπροστά στην «Εκλογή του Πάρη» (1632–1635). Το έργο του Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς έκρυβε εκπλήξεις που για καιρό βρίσκονταν «θαμμένες» κάτω από επάλληλα στρώματα χρώματος. Οι εργασίες που συνδυάζουν την τελευταία λέξη της τεχνολογίας με την ανθρώπινη μαστοριά, χρειάστηκαν 14 μήνες ώσπου να ολοκληρωθούν και να επιστρέψει το έργο στο χώρο της Πινακοθήκης.
Ο πίνακας του Φλαμανδού δασκάλου (1577-1640) πρωτοβγήκε από το εργαστήρι του την περίοδο της ωριμότητας κι απεικονίζει ένα θέμα ιδιαίτερα προσφιλές στον ζωγράφο. Ο Ρούμπενς αγάπησε τη μυθολογική σκηνή σε αρκετούς πίνακες, με τις τρεις γυναίκες - θεότητες να προσπαθούν να σαγηνεύσουν το νεαρό βοσκό -πριγκιπόπουλο και τίποτε να μην είναι αυτό που φαίνεται. Μια εκδοχή του έργου κοσμεί το Πράδο στη Μαδρίτη και μια άλλη παραλλαγή την παλιά Πινακοθήκη με έργα μεγάλων μαστόρων στη Δρέσδη. Ο αυτόγραφος πίνακας του Λονδίνου αποκτήθηκε από το ίδρυμα το 1844 και έχει δημοσιευθεί σε πληθώρα λευκωμάτων.
Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς, «Η εκλογή του Πάρη» (1632–35). © The National Gallery, London
Κατά τη διάρκεια της συντήρησης, ο πίνακας υποβλήθηκε σε επιστημονική ανάλυση κάνοντας χρήση επεμβατικών τεχνικών (συμπεριλαμβανομένης της φασματοσκοπίας απεικόνισης φθορισμού ακτίνων Χ). Οι συντηρητές διαπίστωσαν ότι ο καμβάς είχε υποστεί αρκετές αποκαταστάσεις μετά το θάνατο του Ρούμπενς το 1640. Αυτό, όμως, που είναι αξιοσημείωτο σε ό,τι αφορά τα ευρήματα, είναι πως οι ερευνητές είναι σε θέση να γνωρίζουν και το χρονικό διάστημα όπου το έργο γνώρισε δραστικές αλλαγές. Το χέρι ενός Γάλλου καλλιτέχνη, πιθανώς, άλλαξε σημαντικά τη σύνθεση του πίνακα ανάμεσα στο 1676 έως το 1721.
Ο μεταγενέστερος δημιουργός επιχείρησε μάλλον να μετριάσει τον ερωτικό αισθησιασμό του έργου, χωρίς βεβαίως να αποκρύψει το γυμνό των τριών θεοτήτων. Στην αρχική σύνθεση του Ρούμπενς ένα τρίτο αγγελάκι εμφανίζεται να αποκαλύπτει το σώμα της Αθηνάς, αλλά η κατοπινή επέμβαση άφησε μόνο ένα χέρι. Η στάση και τα ρούχα του Πάρη επίσης άλλαξαν. Ο Ρούμπενς είχε ντύσει αρχικά τον νεαρό ήρωα με φαρδύ καπέλο και πουκάμισο που κάλυπτε τους ώμους, ενώ ο Ερμής, τοποθετημένος δίπλα στον Πάρη, απεικονιζόταν να καλεί τις θεές με το δεξί του χέρι.
Λεπτομέρεια από την επιστημονική ανάλυση (φασματοσκοπία απεικόνιση φθορισμού ακτίνων Χ) της «Εκλογής του Πάρη» © The National Gallery, London
Περαιτέρω μελέτη στον πίνακα φανερώνει και ποιες τροποποιήσεις πραγματοποίησε ο ίδιος ο ζωγράφος στην πορεία του έργου. Περίφημος στην εποχή του, ο Ρούμπενς είχε μαθητές δίπλα του για την εκτέλεση μεγάλων παραγγελιών που δεχόταν από την επίσημη Εκκλησία αλλά κι από ισχυρές οικογένειες σε όλη την Ευρώπη. Έτσι, πολλές φορές προχωρούσε διορθωτικά στη σύνθεση. Για παράδειγμα, καταλαβαίνουμε ότι έκανε αλλαγές στον λαιμό του παγωνιού καθώς και στη θέση του δεξιού χεριού του Πάρη όταν προτάσσει το μήλο. Αντίστοιχα, ο Γάλλος καλλιτέχνης συμπλήρωσε φτερά σε ένα αγγελάκι στο πλευρό της Αφροδίτης, μεταμορφώνοντάς το σε ερωτιδέα.
Σε αυτήν την τελευταία επεξεργασία, οι γαλλικές προσθήκες αφαιρέθηκαν εν μέρει, αλλά αργότερα αποκαταστάθηκαν σε σημεία, όταν οι συντηρητές αποφάσισαν να διατηρήσουν τις αλλαγές αυτές ως μέρος της ιστορίας του έργου (εξαιρετικό αν σκεφτούμε πως δεν αποκαθίσταται μονομερώς ο Ρούμπενς ως αρχικός δημιουργός, αλλά παίρνει τη θέση του στην ιστορία και ο ανώνυμος ζωγράφος που τον ακολούθησε).
Ο πίνακας καθαρίστηκε και το αποχρωματισμένο βερνίκι του αφαιρέθηκε και αντικαταστάθηκε στο επίπεδο της προηγούμενης αποκατάστασης που πραγματοποιήθηκε το 1941 από τον συντηρητή Γουίλιαμ Άντισον Χόλντερ (William Addison Holder). Καθόλου τυχαία, οι Βρετανοί τον αναφέρουν ονομαστικά, τιμώντας έτσι τον συνάδελφό τους.
Η συντηρήτρια Μπρίτα Νιου ρετουσάρει το έργο του Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς, «Η Εκλογή του Πάρη» κατά τη διάρκεια της συντήρησης © Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο
Γίνεται φανερό πως η αποκατάσταση από τη συντηρήτρια Μπρίτα Νιου σεβάστηκε κάθε ιστορική περίοδο, αναφέρει η Πινακοθήκη, «έτσι ώστε οι θεατές με βλέμμα αετού να μπορούν να εντοπίσουν ακόμη και τις αρχικές προθέσεις του Ρούμπενς. Για παράδειγμα, το αρχικά χαμηλωμένο χέρι του Πάρη μπορεί ακόμα να διακριθεί από το περίγραμμα του μανικιού.
«Ο Ρούμπενς είναι γνωστό πως διαρκώς βελτίωνε τους πίνακές του όσο εργαζόταν», δήλωσε η Νιού, «αλλά η διάσταση της επακόλουθης επεξεργασίας του στο χρόνο, έκανε την αντιμετώπιση του έργου μια επιστημονική πρόκληση. Το βέβαιο είναι πως δεν θα μπορούσαμε ποτέ να επιστρέψουμε επακριβώς στον πίνακα που έφυγε από το στούντιο του Ρούμπενς γιατί υπάρχει πάρα πολύ ιστορία», είπε η συντηρήτρια, επισημαίνοντας με νόημα πως «έχει κι αυτή τη γοητεία της».
Όσοι ταξιδέψετε στο Λονδίνο κι επισκεφθείτε την Εθνική Πινακοθήκη, μπορείτε να χαρείτε ζωντανά την εκλογή του Πάρη στην αίθουσα 18.
* Με πληροφορίες από το Artnet
