Επί δυόμιση χρόνια προσπαθεί το υπουργείο Πολιτισμού να φρενάρει την καταστροφή στους «Δεσμώτες» της νεκρόπολης στο Φάληρο και μόλις τώρα τα κατάφερε. Μόλις την περασμένη Τρίτη το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο γνωμοδότησε υπέρ της μελέτης για την μεταφορά των 79 σκελετών και την εξυγίανση του εδάφους. Απαιτήθηκαν πολλές δοκιμές, προκειμένου να μην χαθεί, στην κυριολεξία ολόκληρο το σκελετικό υλικό. Όπως επανειλημμένα έχει πει η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, ένα μεγάλο μέρος του ευρήματος έχει χαθεί για πάντα.
Γι’ αυτό και το υπουργείο επιμένει πως ακόμα και αν η δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, την οποία το Ιδρυμα απέσυρε τις τελευταίες ημέρες δεν δοθεί (η ανακοίνωση άφηνε παράθυρο νέας συζήτησης όταν τα έργα θα προχωρήσουν) τα χρήματα θα εξευρεθούν και σύντομα. Θα αναζητηθούν πηγές από το ΕΣΠΑ ή από αλλού.
Οι «Δεσμώτες» έχουν μεγάλη και επίπονη ιστορία. Ας δούμε πώς φτάσαμε ως εδώ. Να κινδυνεύει, δηλαδή, το υλικό και να μπαίνουν δυσκολίες στην κατασκευή του επιτόπιου μουσείου που θα στεγάσει τους σκελετούς και θα τους προστατεύσει από κάθε πρόβλημα. Ένα επιτόπιο μουσείο που θα διαθέτει και το κατάλληλο μικροκλίμα για μια τόσο ευαίσθητη, από πολλές απόψεις, έκθεση.
Τον Μάρτιο του 2016 η έφορος αρχαιοτήτων Στέλλα Χρυσουλάκη και οι συνεργάτες της σκάβουν έξω από την οριοθετημένη περιοχή στον χώρο του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Σε χώρο όπου θα γίνονταν μια μικρή διαμόρφωση, η Στέλλα Χρυσουλάκη έχοντας υπόψιν την ανασκαφή Πελεκίδη, πριν από έναν αιώνα, ψάχνει τη συνέχεια ομαδικής ταφής βιαιοθάνατων και τη βρίσκει.
Χρονολογεί τα όσα αποκάλυψε στον 7ο αιώνα π.Χ. και αποδίδει την τιμωρία των δεσμωτών, οι οποίοι τάφηκαν σιδηροδέσμιοι, στις αναταραχές περί το Κυλώνειον άγος. Το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος δεν ενδιαφέρεται για τη συνέχιση της ανασκαφής, όπως αναφέρεται σε συνεδρίαση του ΚΑΣ τον Απρίλιο του 16 και λέει πως θα καταργήσει τη διαμόρφωση.
Το ΚΑΣ εκφράζει ζωηρό προβληματισμό και πραγματοποιεί αυτοψία. Υστέρα από αυτήν, με οριακή πλειοψηφία, 8- 8, το Συμβούλιο αποφάσισε την διατήρηση κατά χώραν του πολυάνδριου και όχι την κατάχωσή του, σώζοντας το εύρημα. Επίσης, γνωμοδότησε υπέρ του να συνεχιστεί η ανασκαφή και να υπάρξει βελτίωση της πρόχειρης στέγασης (τέντα) που είχε τοποθετηθεί. Η τέντα δυστυχώς έχει μείνει με μικρές αλλαγές έως σήμερα. Επίσης δυστυχώς, με τη νομικά ισχυρή ψήφο της προέδρου (γενική γραμματέας) δεν επιτράπηκε η μεταφορά των σκελετών, και η επανατοποθέτησή τους (ο ΣΥΡΙΖΑ γενικώς ήταν… ιδεολογικά κατά των μετακινήσεων, με τραγικά αποτελέσματα).
Όλα δείχνουν πως οι σκελετοί πρέπει να ανασηκωθούν μαζί με το έδαφος κάτω από αυτούς για να εξυγιανθεί το έδαφος. Η γειτνίαση με τη θάλασσα προξενεί μεγάλη υγρασία και η άμμος βγάζει άλατα επάνω στα οστά. Στόχος όλων, να έχουν ολοκληρωθεί οι πρώτες μελέτες πριν έρθει ο χειμώνας ου 2016 και αλλάξουν οι κλιματολογικές συνθήκες.
Φτάνουμε στον Φεβρουάριο του 17 και το Ίδρυμα εξετάζει το ενδεχόμενο δωρεάς για το επιτόπιο μουσείο και συμμετοχής του Ρέντσο Πιάνο στην κατάρτιση των σχετικών σχεδίων. Ο Πιάνο έχει σχεδιάσει τα κτήρια του Κέντρου Πολιτισμού.
Η πρόταση της αρμόδιας εφορείας αρχαιοτήτων στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο προέβλεπε επιτόπιο, υπόσκαφο μουσείο, φυτεμένο στην οροφή, ώστε να μη διασπάται η οπτική συνέχεια του πάρκου.
Ο Πιάνο δέχεται, το υπουργείο Πολιτισμού τοποθετεί και ένα κλιματιστικό κάτω από την τέντα, αλλά όλα παραμένουν ως έχουν. Μια υπουργός του ΣΥΡΙΖΑ επιστρέφει στο Ίδρυμα την δωρεά και λέει πως δεν θα χρειαστεί, θα κάνει το μουσείο από εθνικούς πόρους. Το εύρημα μένει εκτεθειμένο σε όλες τις καιρικές συνθήκες. Όταν θα το δει ως υπουργός Πολιτισμού πλέον η Λίνα Μενδώνη, το 2019, θα φρίξει.
Η κα Μενδώνη ζητά αναπομπή στο ΚΑΣ του θέματος της προσωρινής απόσπασης και το συμβούλιο, τον Φεβρουάριο του 20, γνωμοδοτεί υπέρ της προσωρινής απόσπασης του ευρήματος και της επανατοποθέτησής του στην ίδια ακριβώς θέση μετά την εξυγίανση του εδάφους. Η αναπομπή έγινε διότι απόσπαση των ευρημάτων δεν προβλεπόταν από την προηγούμενη υπουργική απόφαση. Αποτέλεσμα; Σκόνη πολλά κόκαλα των προγόνων και επιμονή κάποιων υπηρεσιακών παραγόντων σε λανθασμένες μεθόδους. Η προσωρινή απόσπαση και επανατοποθέτηση είναι η μοναδική λύση που κρίθηκε ασφαλής για την προστασία των τόσο ευαίσθητων οστών, αλλά κι αυτό δεν έγινε χωρίς αντιδράσεις.
Προκειμένου να εξασφαλιστεί η ορθότητα της προτεινόμενης λύσης απόσπασης και μεταφοράς, και για λόγους προστασίας του ευρήματος, προηγήθηκε πειραματική απόσπαση τμήματος παρακειμένου εδάφους. Στη συνέχεια, σύμφωνα και με την απόφαση της περασμένης Τρίτης, ο Δημήτρης Κορρές που έκανε τη δοκιμή, ανέφερε ότι υπήρξαν κάποια προβλήματα, και ότι στην επιφάνεια της άμμου στο στρώμα όπου βρέθηκαν οι δεσμώτες σημειώθηκαν τριχοειδείς ρωγμές. Σύμφωνα με την τροποποιημένη μελέτη, θα πρέπει να υπάρξει κι άλλη ακαμπτοποίηση, δηλαδή ο εγκιβωτισμός να έχει μεγαλύτερη αντοχή και να γίνει ελαφρά περίσφιξη του αποσπώμενου τμήματος.
Η μετακίνηση των ευρημάτων θα γίνει με ολίσθηση πάνω σε μεταλλικές τροχιές, καθώς η σύσταση του εδάφους και η υψηλή στάθμη του υδροφόρου καθιστά δυσχερή την πρόσβαση των βαρέων ανυψωτικών μηχανημάτων που απαιτούνται για την ανύψωση και μεταφορά των ευρημάτων.
Αυτό σημαίνει ενίσχυση των μεταλλικών χωροδικτυωμάτων με αποτέλεσμα που θα ξεπερνά το 300% του αρχικού. Η απόσπαση θα γίνει στα 40 εκατοστά κάτω από την επιφάνεια των ευρημάτων.
Ο μελετητής επιμένει πως η μεταφορά των ευρημάτων εντός του κτηρίου πρέπει να γίνει σε χρόνο κατά τον οποίο θα υπάρχει κατάλληλη πρόσβαση στο εσωτερικό του κτηρίου, αλλά και δυνατότητα εκτέλεσης των υπολοίπων εργασιών κατασκευής του εξασφαλίζοντας την πλήρη προστασία των ευρημάτων.
Από τις αρχές του 2017, λοιπόν, και ενώ η εφορεία αρχαιοτήτων έχει διαμηνύσει σε όλους τους τόνους πως ήδη σημειώνονται θραύσεις οστών, όλα τα μέτρα, συνέπεια της ιδεοληπτικής απόφασης να μη μεταφερθούν οι νεκροί, χειροτερεύουν διαρκώς την κατάσταση. Η Διεύθυνση Αναστήλωσης κατασκευάζει το στέγαστρο για προσωρινή προστασία του ευρήματος, το οποίο υποτίθεται πως είναι επαρκές για ένα χρόνο, όμως δεν είναι. Η Διεύθυνση Συντήρησης βλέπει πως τα οστά μετατρέπονται σε σκόνη, αλλά δεν κάνει κάτι για να σταματήσει την καταστροφή. Η Διεύθυνση Αναστήλωσης προτείνει κάτι περιμετρικούς μικροπασσάλους αποστράγγισης. Η αποστράγγιση γίνεται, αλλά φέρνει αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που αναμενόταν.
Εφόσον η άμμος στην οποία εξακολουθούν να κείτονται οι νεκροί είναι γεμάτη άλατα, οι σκελετοί έχουν ποτιστεί. Με την έλλειψη υγρασίας, η κονιορτοποίηση συμβαίνει ταχύτερα, με αποτέλεσμα όλη η πρώτη σειρά να κινδυνεύει να γίνει… αόρατη!
Γιατί συμβαίνουν όλα αυτά; Επειδή τα οστά δεν απομακρύνθηκαν, δεν μεταφέρθηκαν σε περιβάλλον σταθερής θερμοκρασίας και υγρασίας, αλλά παρέμειναν σε υφάλμυρο ορίζοντα και εκτεθειμένα στον καιρό. Ποιος θα πάρει την ευθύνη από το σκοτεινό 2016 και 17; Μα κανένας!
Ιδεοληψίας το ανάγνωσμα. Οι αρχαίοι Αθηναίοι γίνονται σκόνη και θρύψαλα, χωρίς καν να μελετηθεί το σπουδαίο εύρημα όπως του αξίζει. Στη νεκρόπολη ανακαλύφθηκαν περισσότερες από 1.000 ταφές με σκελετικό υλικό και κτερίσματα και απομακρύνθηκαν όλα. Μόνο για τους Δεσμώτες υπάρχει κάποιος μυστηριώδης λόγος που το απαγορεύει. Έμεινε ο ΣΥΡΙΖΑ και κάποιοι συνδικαλιστές να λατρεύουν την οπισθοδρόμηση: «Υπό τις παρούσες συνθήκες, δεν μπορούμε παρά να αναρωτηθούμε εάν η απόσπαση και μετακίνηση του σκελετικού υλικού δεν επιβαρύνει ακόμα περισσότερο την εύθραυστη κατάστασή του και εάν υπάρχουν οι όροι της επανατοποθέτησης» έγραφαν κάποιοι.
Το λέει και η Σία (Αναγνωστοπούλου) «Η ανικανότητα της κ. Μενδώνη να προστατέψει την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας όχι μόνο αφήνει την ίδια έκθετη για μια ακόμη φορά, αλλά κυρίως προσβάλλει ανεπανόρθωτα την πολιτιστική διαχείριση κ ανάδειξη του εθνικού μας πλούτου. Η επιμονή της στη λύση της απόσπασης οποιουδήποτε σημαντικού αρχαιολογικού ευρήματος καταντά εμμονική και κυρίως καταστροφική για την πολιτιστική κληρονομιά.» Οσο και αν φωνάζουν οι ειδικοί πως δεν γίνεται προστασία χωρίς να μετακινηθούν, ο ΣΥΡΙΖΑ και οι παραφυάδες του παραμένουν σταθεροί στις απόψεις τους. Τώρα, αν εξαιτίας τους πάσχουν τα αρχαία, τόσο το χειρότερο γι’ αυτά.
Τον Ιούλιο του 21, το υπουργείο Πολιτισμού και το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος συνάπτουν νέα σύμβαση, για δωρεά 4 εκατ ευρώ. Αυτήν που μόλις ανακλήθηκε.
Τα υπόλοιπα, θα τα δούμε προσεχώς. Πάντως, η νυν πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟΑ επιμένει πως αυτή τη φορά το έργο θα τελειώσει.
