«Δεν είχε μάτια να με δει αυτός ο άνθρωπος;» αναρωτιέται ο Κωνσταντίνος Καραμανλής μπροστά στο πορτρέτο που του αφιέρωσε ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης. Αυτό μεταφέρει ο ίδιος ο ζωγράφος σε μια παλιά, άκρως απολαυστική συνέντευξη στον Στάθη Τσαγκαρουσιάνο. Δεν ξέρουμε αν ο πολιτικός εκφράστηκε έτσι μπροστά στον δημιουργό, το βέβαιο είναι ότι ο Καραμανλής δε μασούσε τα λόγια του. Ουδόλως, όμως, στενοχώρησε τον Πεντζίκη. Ίσως κι αυτή να ήταν μία από τις αρετές που έβλεπε ο ζωγράφος στον Μακεδόνα ηγέτη και τον ταύτισε προβολικά με το εμβληματικό τοπόσημο της Θεσσαλονίκης, τον Λευκό Πύργο.
Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, «Ηγέτης και Πύργος»
Ο αυτοδίδακτος Πεντζίκης κέντησε με αναρίθμητες πινελιές και ανυπόκριτη πίστη τον Καραμανλή περισσότερες από μία φορές. Τρία έργα που ανήκουν στη συλλογή του Αντώνη Παρίση απηχούν το ιδιαίτερο ύφος του δημιουργού όπου χρησιμοποιεί την αυτοσχέδια, εξαντλητική μέθοδο της ψηφαρίθμησης. Όπως στην πεζογραφία τον αιχμαλώτισαν στα βιβλία τους ο Τζόις και η Γουλφ, έτσι και στη ζωγραφική ο Πεντζίκης ακολουθεί μια γραφή συνειρμική, υιοθετώντας λύσεις από τον πουαντιγισμό («με τον Στρατή Δούκα, τον Παπαλουκά και το Xατζηκυριάκο-Γκίκα, διδασκόμενος» θα γράψει ο ίδιος). Αρθρώνει συνθέσεις στις οποίες το χρώμα παίζει πρωταρχικό ρόλο με τη μέθοδο της ψηφαρίθμησης, μια τεχνική δικής του επινόησης όπου τα γράμματα μετατρέπονται σε αριθμούς και χρώματα («τα δίχρονα αποδίδονται με λευκό ή ουρανί ή σταχτί, τα βραχέα με τριανταφυλλί, κίτρινο ή λεμονί»).
Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, «Μνήμες Αγίων Μαρτύρων Είκοσι και Οσίων Πατέρων Τριών και Αεροπορικής Αφίξεως
Παρόμοια, στα έργα που αφιερώνει στον Κωνσταντίνο Καραμανλή, κυριαρχεί η μικρή κοφτή πινελιά με την οποία ο Πεντζίκης προσπαθεί να «μεταγλωττίσει» σε χρώμα το ήθος του πολιτικού άνδρα. Όλα τα ζωγραφικά του έργα εμπεριέχουν συμβολισμούς κι έτσι αποτυπώνονται στους μεσσιανικούς τίτλους που δίνει: «Ένας κ πολλοί» (αναφορά στον Καραμανλή), «Μνήμες Αγίων Μαρτύρων Είκοσι και Οσίων Πατέρων Τριών και Αεροπορικής Αφίξεως» (με αναφορά στην επιστροφή από το Παρίσι και στην αποκατάσταση της Δημοκρατίας 24/7/1974) και «Ηγέτης και Πύργος». Ο ίδιος ο Πεντζίκης εξηγεί στον Τσαγκαρουσιάνο:
— Γνωρίσατε τον Καραμανλή προσωπικώς;
Ναι, ναι!
— Και φαντάζομαι τον εκτιμήσατε.
Βέβαια, και τον έχω ζωγραφίσει, αντλώντας τα στοιχεία μου από το βιβλίο «Η Ελλάδα του Καραμανλή», αναλογώντας τα χρώματα στη συχνότητα επανάληψης ορισμένων λέξεων στο βιβλίο αυτό.
— Μετρήσατε μία προς μία όλες τις λέξεις του βιβλίου;
Φαντάζεστε την υπομονή μου! Επειδή δε ο Καραμανλής διεκρίθη ως υπουργός Δημοσίων Έργων, οι λέξεις με τη μεγαλύτερη συχνότητα είναι κινήσεως σημαντικές: πηδώ, κολυμπώ, τρέχω.
— Ο Καραμανλής είδε τον πίνακα;
Ναι, και είπε: «Δεν είχε μάτια να με δει αυτός ο άνθρωπος;».
Πέρα από την κοινή καταγωγή όπως εκφράζεται στον Λευκό Πύργο, ο γεννημένος στη Θεσσαλονίκη Πεντζίκης (1908) υπήρξε ενεργός πολιτικά. Σε αφιέρωμα της Καθημερινής αναγράφεται χαρακτηριστικά ότι «το 1990 ψηφίζει για τελευταία φορά· συνολικά έχει εξασκήσει το εκλογικό του δικαίωμα 39 φορές» (7 Ημέρες, Αθήνα 1997). Έφυγε από ανακοπή το 1993. Το βλέμμα του, όμως, στα κοινά δεν μπήκε σε ράγες από τα νεανικά του χρόνια, αλλά άλλαξε πορεία. «Ήμουν κι εγώ κομμουνιστής, όταν άνοιξε ο Στάλιν τις εκκλησίες. Αλλά όταν είδα τα Δεκεμβριανά στην Αθήνα, διεφώνησα τελείως με το Κόμμα και πήγα ως αρθρογράφος στο ''Φύλλο του Λαού'' του Πετσόπουλου, που αργότερα ίδρυσε τον ''Ριζοσπάστη'', αλλά έφυγα και από ‘κει, γιατί δεν κατανοούσαν τα γραφτά μου» ομολογεί στην ίδια συνέντευξη («Προσεύχομαι στα πράγματα για να με δώκουν ζωή», Lifo, 10/4/2015).
Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, «Ένας κ πολλοί»
Τολμηρό μυαλό εγκατέλειψε τον εφηβικό αριστερισμό και επηρέασε ουσιαστικά το πνευματικό υπόβαθρο της νεότερης Θεσσαλονίκης. Ο Πεντζίκης κατάφερε να γεφυρώσει τη βυζαντινή ατμόσφαιρα της γενέτειρας με τις επιταγές των ευρωπαϊκών ρευμάτων. Και μόνο γι’ αυτό δεν θα μπορούσε παρά να συντονιστεί με το όραμα του Καραμανλή. Στα μάτια του αναδείχθηκε ως ηγέτης που προχώρησε με τόλμη στις απαραίτητες για τον τόπο τομές. Αυτός που ενέταξε τη χώρα στη Δύση και της χάρισε ευρωπαϊκή προοπτική. Ο ζωγράφος δεν αντιμετώπισε το πορτρέτο ως ακαδημαϊκή προσωπογραφία, συντονισμένη με καθιερωμένα πρότυπα, αλλά ως εικόνα με ειδικό συμβολικό βάρος που υπερβαίνει την πολιτική επικαιρότητα της εποχής. Και παρόλο που ο Καραμανλής δεν το είδε, ο Πεντζίκης μας άφησε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ιστορικά πορτρέτα της σύγχρονης πολιτικής ζωής.
Ιδιωτική Συλλογή Αντώνη Παρίση, Θεσσαλονίκη. Ευγενική μεσολάβηση Kalfayan Galleries, Αθήνα - Θεσσαλονίκη
