Εν αναμονή της παρουσίασης της τραγωδίας «Πέρσες» (472 π.Χ.) του Αισχύλου στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού, στις 9 και 10 Σεπτεμβρίου, ανατρέχουμε στο ανέβασμα της στο Παλαιό Ελαιουργείο, στην Ελευσίνα, που είχε γίνει πριν από περίπου ένα μήνα. Παρακολουθώντας την, τότε, κάναμε αναγωγές σε κάθε παρόν που στιγματίζεται από τη φρικαλεότητα του πολέμου, την αλαζονεία της εξουσίας, τη διαχείριση της ήττας, τους σπαραγμούς για εκείνους που η ζωή τους χάθηκε βίαια και απότομα, όπως και στην αναζήτηση ευθυνών από το πρόσωπο που κήρυξε τον πόλεμο.
Θεωρούμενη ως η παλαιότερη σωζόμενη τραγωδία και η παλαιότερη καταγραφή γεγονότων της ελληνικής ιστορίας στο θέατρο, το έργο «Πέρσες» πραγματεύεται την οδύνη των Περσών όταν πληροφορούνται για τη συντριπτική ήττα τους στη Σαλαμίνα. Ένας αγγελιαφόρος πληροφορεί για το αποτέλεσμα τη μητέρα του Ξέρξη, Άτοσσα, στο παλάτι στα Σούσα, και έκτοτε αρχίζει ο θρήνος όσων έμειναν πίσω - μητέρες, γυναίκες, συγγενείς, παιδιά των πολεμιστών, οι οποίοι στην παράσταση συνθέτουν τον Χορό.
Η παράσταση (διασκευή των Δημήτρη Καραντζά και Γκέλυς Καλαμπάκα) διατρέχεται από ήχους - σπαραγμούς συμπληρωματικούς των λεγομένων των προσώπων, ήχος τρομπονιού συμβολίζει τον ήχο των σαλπίγγων του πολέμου, ήχος διαφορετικός λόγω ηχοχρώματος της φωνής που μεταβάλλεται με τη χρήση μικροφώνων παλαιότερων δεκαετιών. Δημιουργείται ένας «θόρυβος» που παραπέμπει σε εκείνους πριν την έναρξη ενός - σύγχρονου - πολέμου, μας υπενθυμίζει την ένταση που έχει ο θρήνος, εγείροντας το ερώτημα εάν ο υπαίτιος του πολέμου συναισθάνεται και πονά για την απώλεια ή εξακολουθεί να υπερισχύει η αλαζονεία και η τάση επεκτατισμού.
Με ποιους θα βρεθεί αντιμέτωπος εκείνος που κήρυξε τον πόλεμο; Στην παράσταση, βρίσκεται απέναντι από όλους εκείνους που έχασαν κάποιον δικό τους. Καθώς τον περικυκλώνουν, μιλούν δυνατά και σπαραχτικά με φράσεις όπως «μαύρη καταραμένη συμφορά», «κλάψε το στράτευμα», «στα μάτια σου βροχή το δάκρυ», «χτύπα το στήθος σου, πες μοιρολόγια». Αφότου τον περικυκλώσουν, όλοι μαζί προχωρούν προς το σκοτάδι, ώσπου χάνονται.
Αυτή η είδους «ένωσή» τους θα μπορούσε να συμβολίζει την ολοκληρωτική πτώση μιας κοινωνίας μετά τον πόλεμο, το έργο θέτει επίσης ερωτήματα όπως τι συνιστά «κοινωνία», που μπορεί να οδηγήσει η προσκόλληση στην εξουσία, θίγει δε και ζητήματα ύπαρξης και συνύπαρξης μετά την καταστροφή του πολέμου. Παρόμοια ζητήματα τίθενται και σήμερα, μετά τη ρωσική στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία, όπως τέθηκαν σε κάθε πόλεμο.
Η εικόνα του κουστουμαρισμένου Ξέρξη - όπως και του Δαρείου με παράσημα στο πέτο - μας παρέπεμψε σε σύγχρονους ηγέτες με επεκτατικές τάσεις, και η επανάληψη ονομάτων προσώπων που έχασαν τη ζωή τους στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, την ουσιαστική ήττα και των δύο πλευρών - ηττημένων και νικητών - ενός πολέμου: την απώλεια της ζωής. Όπως και τη σημασία της μνημοσύνης για όποιο πρόσωπο «φεύγει» από τη ζωή.
* Το αντιπολεμικό έργο του Αισχύλου σκηνοθετεί ο Δημήτρης Καραντζάς, πρωταγωνιστούν οι Ρένη Πιττακή, Χρήστος Λούλης, Γιώργος Γάλλος, Μιχάλης Οικονόμου, Γιάννης Κλίνης, Αλεξία Καλτσίκη, Γιώργος Πούλιος, Θεοδώρα Τζήμου, Αινεία Τσαμάτη, Ηλίας Μουλάς, Μάνος Πετράκης, Τάσος Καραχάλιος και Βασίλης Παναγιωτόπουλος, ενώ συμμετέχουν και 40 πολίτες. Η μετάφραση είναι του Παναγιώτη Μουλλά, το σκηνικό της Κλειώς Μπομπότη, τα κοστούμια της Ιωάννας Τσάμη, η μουσική σύνθεση - ζωντανή εκτέλεση του Γιώργου Πούλιου, την κινησιολογία επιμελήθηκε ο Τάσος Καραχάλιος, τους φωτισμούς σχεδίασε ο Δημήτρης Κασιμάτης. Η παράσταση αποτελεί συμπαραγωγή του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, της Εταιρείας «Το Θέατρο», και της 2023 Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης.
