Σε ένα ουτοπικό σενάριο για το μέλλον θα έχει βρεθεί μια διαδικασία μέσω της οποίας οι τεχνολογίες θα διαχυθούν στον πλανήτη με ένα σχετικά ισότιμο τρόπο και θα χρησιμοποιούνται για την επίλυση προβλημάτων και ζητημάτων μεταξύ αυτών και της κλιματικής αλλαγής – διαφορετικά διατυπωμένη ως κλιματική κρίση.
Σε ένα δυστοπικό σενάριο θα υπάρχουν νησίδες πολιτισμού και μία madmax κατάσταση ενώ ο πλανήτης θα καταστρέφεται σταδιακά, και σε ένα ενδιάμεσο –black and white– σενάριο, ο πλανήτης θα αντιμετωπίζει προβλήματα σαν αυτά που αντιμετωπίζουμε σήμερα αλλά με άλλες τεχνολογίες και δυνατότητες ιατρικής. Δεδομένη και στα τρία σενάρια είναι η εξέλιξη της τεχνολογίας με ταχείς ρυθμούς.
Πρόκειται για τα τρία σενάρια για το 2050 που συνέθεσε το Millennium Project, τα οποία σενάρια χρησιμοποιήθηκαν ως πηγή έμπνευσης του Inspire Project 2023 με το εν λόγω project να υλοποιείται στο MOMus (Μητροπολιτικός Οργανισμός Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης) ήδη από το 2012. Εστιασμένο στη θεματική του μέλλοντος, στο εφετινό Inspire Project δημιουργήθηκε το επιστημονικό πλαίσιο συνεργασίας τέχνης και επιστήμης και τέθηκαν οι βάσεις ώστε νέοι καλλιτέχνες από ένα ευρύ φάσμα των τεχνών να εξερευνήσουν και να οραματιστούν εναλλακτικά μέλλοντα, δημιουργώντας εν συνεχεία έργα τέχνης που αφορούν νέες προσωποκεντρικές και συλλογικές αφηγήσεις.
«Κατόπιν ανοικτής πρόσκλησης (open call) 40 καλλιτέχνες συμμετείχαν σε συμμετοχικό εργαστήριο χρησιμοποιώντας μεθοδολογίες βασισμένες στις επιστήμες του μέλλοντος –εργαλεία της προόρασης (foresight)– ώστε να εξερευνήσουν διαφορετικά το μέλλον και να δημιουργήσουν πρωτότυπα έργα σε διάστημα περίπου μίας εβδομάδας, υπό την καθοδήγηση των επικεφαλής, προσκεκλημένων καλλιτεχνών, Μιχαήλ Καρίκη και Albert Barqué-Duran» αναφέρει στο Liberal ο πρόεδρος του ΔΣ του MOMus και ειδικός του μέλλοντος (έδρα UNESCO & Millennium Project), δρ. Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος, καθώς με ξεναγεί στο MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης - Συλλογές Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (εντός ΔΕΘ-Helexpo). Ειδικότερα, στον χώρο όπου εκτίθενται τα έργα που δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο του Inspire Project 2023, στην περιοδική έκθεση με τίτλο «Ένταση. Σενάρια μέλλοντος και άλλες ιστορίες».
Λήψη κατά τη διάρκεια του workshop inspire project, στο κέντρο ο κ. Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος. Φωτ. Στέφανος Τσακίρης, πηγή φωτ.: MOMus
Κοινό συναίσθημα που προκάλεσε στους συμμετέχοντες καλλιτέχνες το μέλλον είναι το άγχος –καθότι η αβεβαιότητα του μέλλοντος μας αγχώνει για την κοινή επιβίωση ανθρώπου-πλανήτη μιας και η επιβίωση του πρώτου (σ.σ του ανθρώπου) εξαρτάται από του δεύτερου (σ.σ του πλανήτη). Μάλιστα, μεγάλο μέρος των έργων είναι εστιασμένο στο περιβάλλον, άλλα έργα αναφέρονται στην τεχνολογία, όπως με πληροφορεί ο κ. Χριστοφιλόπουλος δίνοντας έμφαση στη ματιά των καλλιτεχνών με τους οποίους μάλιστα δούλεψε κι ο ίδιος για ένα διήμερο στο πλαίσιο του εργαστηρίου.
«Καθένας από τους καλλιτέχνες εστίασε σε κάτι που του μιλούσε εκείνη τη στιγμή κι έτσι δημιούργησε. Καθένας εκ των καλλιτεχνών έθεσε ερωτήματα για το μέλλον με ένα διαφορετικό τρόπο όπως άλλωστε είναι και ο χαρακτήρας της τέχνης: να θέτει ερωτήματα και να αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο καθένας μας βλέπει τα πράγματα», όπως αναφέρει στο Liberal o κ. Χριστοφιλόπουλος.
Εν προκειμένω, η τέχνη είναι ο κρίσιμος εκείνος παράγοντας που επιτρέπει να διερευνηθεί με έναν νέο τρόπο όλη η προβληματική για το μέλλον.
Τα σενάρια του μέλλοντος
Όπως προαναφέραμε, και στα τρία σενάρια είναι δεδομένη η ταχεία εξέλιξη της τεχνολογίας συμπεριλαμβανομένης της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ). Δεδομένη και η εξέλιξη της μοριακής βιολογίας, η γνώση σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου, όπως και ότι κάθε σενάριο θα αφορά σε όλο τον πλανήτη.
Εκείνο το οποίο διαφοροποιεί το πρόσημο κάθε σεναρίου –που θα πορευτούμε ως ανθρωπότητα σε ένα ουτοπικό, δυστοπικό ή black and white μέλλον– είναι «με ποιο τρόπο θα συνεργαστούμε σε παγκόσμιο επίπεδο, ποιες αποφάσεις θα πάρουμε σε μία σειρά από ζητήματα ανάμεσα σε αυτά και οι ανισότητες μεταξύ των κρατών αλλά και εντός αυτών» διευκρινίζει ο Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος.
Όπως προσθέτει, «προϋπόθεση για ένα ουτοπικό σενάριο είναι να μπορέσουμε να βρούμε μία συμφωνία στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών ώστε να ρυθμίσουμε κάποιες τεχνολογίες σε επίπεδο Τεχνητής Νοημοσύνης. Έχοντας αυτό ως δεδομένο καταλήγουμε σε έναν ''παράδεισο'' όπου δεν θα χρειάζεται να δουλεύουμε· η εργασία θα είναι προαιρετική και θα αφορά είτε στην (ψυχική) ενδυνάμωσή μας είτε σε ένα επιπλέον εισόδημα. Αυτό, διότι, οι βασικές ανάγκες (παιδεία, εκπαίδευση, υγεία) θα καλύπτονται από ένα βασικό ενιαίο εισόδημα που θα μας παρέχει το κράτος».
Διερωτόμαστε την ουτοπία ενός τέτοιου σεναρίου, δεδομένου ότι σήμερα, σε χώρες κυρίως του Τρίτου Κόσμου δεν καλύπτονται βασικές ανάγκες όπως η τροφή και η στέγη, συνεπώς πώς θα διεισδύσει εκεί η τεχνολογία; «Σε όλα τα σενάρια δεν υπάρχει γραμμική εξέλιξη» μου απαντά και συνεχίζει: «ασφαλώς μιλάμε για κλιματικούς πρόσφυγες, για χώρες που θα τις ελέγχουν είτε εταιρείες είτε τοπικοί πολέμαρχοι».
Λήψη της έκθεσης «Ένταση. Σενάρια μέλλοντος και άλλες ιστορίες», στο κέντρο η εύθραυστη κατασκευή «A Sphere» του Βαγγέλη Κοντού. Φωτ. Στέφανος Τσακίρης, πηγή φωτ.: MOMus
Επιστρέφουμε στο ουτοπικό σενάριο στο οποίο –μεταξύ άλλων– περιλαμβάνεται φθηνή ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, φθηνή ενέργεια και μεγάλο προσδόκιμο ζωής το οποίο κάθε χρόνο θα ανεβαίνει κατά ένα χρόνο, επεξηγεί ο κ. Χριστοφιλόπουλος.
Το καλό σενάριο για το περιβάλλον, πώς θα αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή; «Θα μας έχει βοηθήσει η τεχνολογία» μου απαντά και συνεχίζει: «θα υπάρχει φθηνή ενέργεια από άλλες πηγές (ΑΠΕ, ενέργεια που παράγεται από βακτήρια αλλά και από το διάστημα και σε αυτή την περίπτωση στέλνεται στη γη) και θα επέλθει κοινωνική αλλαγή.
Θα έχει δηλαδή αλλάξει η στάση της κοινωνίας συμπεριλαμβανομένων του τρόπου μετακίνησης, της κατανάλωσης και της διατροφής. Για παράδειγμα, η ζωική παραγωγή δεν θα συζητείται καν ή τα προϊόντα θα είναι τόσο ακριβά που δεν θα συμφέρει κανέναν να τα αγοράσει. Τα ζωικά προϊόντα θα αντικαθίστανται με άλλες πρωτεΐνες (ενδεχομένως έντομα ή φύκια ή παραγωγή μέσω μοριακής αναπαραγωγής στα εργαστήρια). Απώτερος σκοπός θα είναι να ζούμε σε όσο το δυνατόν καλύτερη αρμονία με τη φύση».
Κι αν τα παραπάνω μας φαίνονται δύσκολα, δεν είναι, υπογραμμίζει ο κ. Χριστοφιλόπουλος. Προκειμένου να μην υφίσταται κανένας τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής οφείλει να μπει στον πυρήνα των απαιτούμενων αλλαγών και σε αυτή την κατεύθυνση πιέζει και το χρηματοοικονομικό περιβάλλον, με το στοίχημα να παραμένει στο κατά πόσο οι κάθε είδους προσπάθειες αλλαγής θα εφαρμοστούν από κάθε πλευρά του πλανήτη.
Οι βαρβαρότητες του 2023 και ο πλανήτης το 2050
Ένα έργο στο πλαίσιο του Inspire Project το οποίο ωστόσο δεν εκτίθεται πλέον, αφορούσε στις συμπεριφορές του 2023 που ίσως να θεωρούνται βαρβαρότητες σε 100 χρόνια από σήμερα και να αηδιάζουν τους απογόνους μας. Οι περισσότερες βαρβαρότητες σχετίζονταν με το περιβάλλον αναφέρει ο κ. Χριστοφιλόπουλος.
Αυτό το αποτέλεσμα, σημειώνει, βάζει αυτομάτως τον καθένα να σκεφτεί τι να κάνει με το περιβάλλον, τώρα. «Αφού συνειδητοποιεί ότι αυτό που κάνει δεν είναι το σωστό γιατί δεν το αλλάζει και πρέπει να περάσουν 100 χρόνια και να μεταφερθεί σε άλλες γενιές; Αφού βλέπει ότι τη φύση τη διαλύει, γιατί δεν την προστατεύει;» διερωτάται.
Ποιος ο ρόλος της τέχνης και του πολιτισμού σε αυτό το σημείο; «Χρειάζονται, ώστε να δημιουργήσουν πρότυπα και αξίες», τονίζει και σημειώνει τη δυσκολία που υπάρχει στο να σκεφτεί ο άνθρωπος μακροπρόθεσμα για τις επόμενες γενιές αλλά και «τη σύνδεση ότι αν αρχίσει να αλλάζει τα πράγματα από σήμερα, η κατάσταση θα αρχίσει να βελτιώνεται και σήμερα και όχι σε έναν αιώνα. Σε ατομικό και συλλογικό πλαίσιο».
Επίκειται μια επένδυση στον πολιτισμό και «παρότι όλοι συμφωνούν σε αυτή την επένδυση, στην πορεία ορισμένοι αποκλείνουν» υπογραμμίζει ο κ. Χριστοφιλόπουλος.
Λήψη μέρους της εύθραυστης κατασκευής «A Sphere» του Βαγγέλη Κοντού. Πίσω από τα θεμέλια διακρίνεται η επιγραφή «Είναι η τέχνη κάτι περισσότερο από αυτάρεσκη πράξη;» η οποία βρίσκεται στην κορυφή της εσωτερικής φιλοτεχνημένης σκάλας του ΜΟΜus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ανεξαρτήτως της περιοδικής έκθεσης «Ένταση. Σενάρια μέλλοντος και άλλες ιστορίες» . Φωτ.: Νεκταρία Μαραγιάννη
Στρεφόμενη με τη σειρά μου στα έργα της έκθεσης εστιάζω σε ορισμένα για το περιβάλλον και το κλίμα, όπως την εγκατάσταση μικτών μέσων «Surging Seas» (2023) του Μιχαήλ Καρίκη. Η εγκατάσταση απαρτίζεται από μια κουρτίνα θερμικού χάρτη, μια σειρά πλακάτ με αρχειακές εικόνες διαδηλώσεων για το περιβάλλον, αφίσες, εκκλήσεις για δράση, χάρτες με προγνωστικές ενδείξεις των πλημμυρών που θα προκληθούν από την κλιματική αλλαγή και ένα βίντεο με έναν διάλογο βγαλμένο από το μέλλον.
Το εν λόγω έργο θέτει ένα καίριο βαθύ και κρίσιμο υπαρξιακό ερώτημα: πώς θα κινητοποιήσουμε δραστικά την ανθρώπινη αγάπη προς τις επόμενες γενιές έμβιων όντων, ώστε να εξασφαλίσουμε στη γη ένα μέλλον ευνοϊκότερο;
Λήψη της έκθεσης «Ένταση. Σενάρια μέλλοντος και άλλες ιστορίες», όπου διακρίνουμε (δεξιά, αριστερά και στο βάθος) έργα του Μιχαήλ Τσακίρη. Φωτ. Στέφανος Τσακίρης, πηγή φωτ.: MOMus
Ένα ακόμη έργο που μου κέντρισε την προσοχή είναι η κατασκευή «A Sphere» (2023) του Βαγγέλου Κοντού. Στηριγμένη σε μία εύθραυστη κατασκευή ώστε να τονιστεί η ευθραυστότητα του περιβάλλοντος, η υφήλιος είναι πλημμυρισμένη λόγω των πάγων που έχουν λιώσει ως απότοκο της κλιματικής αλλαγής.
Η εν λόγω κατασκευή υπενθυμίζει το τεντωμένο σκοινί στο οποίο βαδίζει ο πλανήτης βάσει των ανθρώπινων αποφάσεων που εν τέλει θα καθορίσουν τον τρόπο με τον οποίο θα ζει εάν επιτύχει να απαλύνει τον πλανήτη που τόσο πληγώνει.
Λήψη της κατασκευής «A Sphere». Φωτ.: Νεκταρία Μαραγιάννη
Μεταξύ των ενδεχόμενων δυστοπιών η απώλεια της προσωπικότητάς μας ίσως χάριν της αλόγιστης χρήσης της τεχνολογίας και της αποξένωσης, όπως ερμηνεύω το έργο «Το αβέβαιο» (2023) της Κωνσταντίνας Μακρή.
Οι μορφές του έργου της μετασχηματίζονται με σκοπό τη διάσπαση και αποδόμηση. Ενώ οι φόρμες χάνονται και επανέρχονται πίσω από τις πλούσιες υφασμάτινες πτυχώσεις αλλά την ίδια στιγμή προσκολλημένες στο ίδιο σημείο, υπογραμμίζοντας την αβεβαιότητα του μέλλοντος.
Λήψη του έργου «Το αβέβαιο». Φωτ.: Νεκταρία Μαραγιάννη
Το στήσιμο και η ιδέα της έκθεσης
Το αξιοσημείωτο είναι ότι η έκθεση στήθηκε λίγες μόλις ώρες πριν τα επίσημα εγκαίνια, μου αναφέρει ο κ. Χριστοφιλόπουλος περιγράφοντας την κατάσταση που επικρατούσε καθόλη τη διάρκεια του εργαστηρίου και μπορούμε να παρακολουθήσουμε στο παρακάτω βίντεο.
Όσο για την ιδέα της έκθεσης και της θεματικής του Inspire Project για τα σενάρια του μέλλοντος, έχει το σπόρο της στο 2019, οπότε και ο κ. Χριστοφιλόπουλος παρουσίαζε στο Reworks Agora 2019 την έρευνα του Millennium Project για το 2050 και ο Albert Barqué-Duran πειράματα δημιουργίας τέχνης (ζωγραφικής και μουσικής) σε συνθήκες μηδενικής βαρύτητας.
Οι συζητήσεις για την έκθεση ξεκίνησαν τότε (το 2019) με πρωτοβουλία της επιμελήτριας στο MOMus, Αρετής Λεοπούλου, μόνο που η πανδημία είχε ως αποτέλεσμα την ανατροπή του εκθεσιακού προγραμματισμού και την μετάθεση –αρκετές φορές– υλοποίησης του project, το οποίο εν τέλει βρήκε τον κ. Χριστοφιλόπουλο να συμμετέχει με διπλό ρόλο: του προέδρου του MOMus και του UNESCO Chair on Futures Research & Millennium Project.
Ειδικότερα, με τα δύο του καλλιτεχνικά εργαστήρια, το Inspire Project 2023 περιστράφηκε γύρω από τη θεματική του μέλλοντος, σε προγραμματική συνεργασία με την Έδρα UNESCO on Futures Research και το Millennium Project, τα οποία μοιράζονται με το Inspire Project και το MOMus το ίδιο ερευνητικό ενδιαφέρον σε σχέση με το μέλλον.
Λήψη κατά τη διάρκεια του workshop inspire project. Φωτ. Στέφανος Τσακίρης, πηγή φωτ.: MOMus
Η έκθεση «Ένταση. Σενάρια μέλλοντος και άλλες ιστορίες» στο πλαίσιο του προγράμματος Inspire Project 2023 παρουσιάζεται έως τις 28 Σεπτεμβρίου 2023 στο MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης-Συλλογές Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (εντός ΔΕΘ-Helexpo), όπου επίσης εκτίθεται έως τις 8 Οκτωβρίου, η περιοδική έκθεση «Χρόνος Μέλλοντας. Έργα από τις συλλογές του MOMus-Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης».
Αμφότερες οι εκθέσεις τρόπον τινά συνομιλούν καθότι αναφέρονται στο μέλλον η μία μέσα από δημιουργίες νέων και η άλλη μέσα από δημιουργίες παλαιών καλλιτεχνών. Στον «Χρόνο Μέλλοντα» επανερμηνεύονται έργα τέχνης των συλλογών του Μουσείου μέσα από το φακό του χρόνου, η δε θεματική των έργων είναι η τεχνολογία, η επιστήμη, η μνήμη και ο χρόνος.
Όσο για τo Inspire Project συγχρηματοδοτείται από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης).
Συντελεστές
Η έκθεση «Ένταση. Σενάρια μέλλοντος και άλλες ιστορίες» πραγματοποιείται υπό τη διεύθυνση της Θούλης Μισιρλόγλου (Διευθύντρια MOMus-Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης), σε επιμέλεια της Αρετής Λεοπούλου (επιμελήτρια MOMus), με τη συνεργασία των Μιχαήλ Καρίκη, Albert Barqué-Duran και των συμμετεχόντων στα εργαστήρια. Βοηθός παραγωγής η Χριστίνα Βλάχου, η επιτροπή που επέλεξε τους συμμετέχοντες στα εργαστήρια αποτελείται από τους Αρετή Λεοπούλου, Θοδωρή Μάρκογλου και Κατερίνα Σύρογλου, όλοι τους επιμελητές του MOMus.
Συμμετέχοντες στα εργαστήρια και δημιουργοί των έργων που παρουσιάζονται είναι οι Nainti Shekine, Στέργιος Αδάμ, Χριστόφορος Αντωνιάδης, Κωνσταντίνα Αντωνοπούλου, Λεωνίδας Αργυρός, Μαρία Γεωργιάδου, Γεώργιος Γεωργίου, Χριστίνα Γιασεμίδου, Χριστόδουλος Γρηγοριάδης, Άγγελος, Ευαγγελία Δαναδάκη, Δημήτρης Δημητριάδης, Εριφύλη Δουκέλη, Στέφανος Ζαφειρίου, Ζωή Καλογιάννη, Δημήτρης Καπετάνου, Ειρήνη Καραμανλή, Σοφία Κιούση, Βαγγέλης Κοντός, Ακριβή Κούκουλη, Κωνσταντίνος Κιουτσιούκης, Ανθούσα Λέκκα, Κωνσταντίνα Μακρή, Ναταλία Μανιάκα, Νατάσα Μαυροματίδου, Δημήτρης Μέρτζος, Φοίβος Μίγγας, Ευαγγελία-Ναταλία Μπουτάση, Κωνσταντίνος Ξάνθης, Μαρία Ξυνοπούλου, Γεώργιος Όθωνος, Βασίλης Παπαδόπουλος, Μαρία-Ελένη Παπακυριάκου, Ελένη Περαντζάκη, Γεωργία Πιλάλη, Ευσταθία Σαββίδου, Σοφία Δαμουλή-Πλαΐνη, Μαρία Τσεσμελή, Ιουλία Φλωρέντζη και Χάρης Χιλίτσης.
Λήψη της έκθεσης «Χρόνος Μέλλοντας. Έργα από τις συλλογές του MOMus-Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης». Φωτ.: Αντώνης Βλάχος, πηγή φωτ.: MOMus
Όσο για την έκθεση «Χρόνος Μέλλοντας. Έργα από τις συλλογές του MOMus-Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης», την επιμελούνται οι ιστορικοί τέχνης-επιμελητές του MOMus-Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, Θοδωρής Μάρκογλου και Κατερίνα Σύρογλου.
Παρουσιάζονται έργα των Λένας Αθανασοπούλου, Περικλή Αλκίδη, Έφης Αμανατίδου, Στήβεν Αντωνάκου, Βασίλη Βασιλακάκη, Αναστάσιου Βελούδη, Franck Bragigand, Ξάνθιππου Βύσσιο, Anton Cetin, Άρι Γεωργίου, Νίκου Γιαννόπουλου, Κρις Γιανάκου, Βάσως Γκαβαισέ, Λυδίας Δαμπασίνα, Ingo Duennebier, Electros (Μπάμπης Βέκρης), Όπυς Ζούνη, Davos Hanich, Jerzy Grabowski, Francisco Infante – Nonna Goriunova, Νίκου Κεσσανλή, Alain Kirili, Κώστα Κουλεντιανού, James Lane, Michael Lasuchin, Erwan Mahéo, Μίλτου Μανέτα, Θανάση Μανούση, Στέφανου Μιχαηλίδη, Ιωάννη Μονογυιού, Katinka Niederstrasse, Xavier Noiret – Thomé, Ζάφου Ξαγοράρη, Παντελή Ξαγοράρη, Wolfgang Oppermann, Ηλία Παπαηλιάκη, Ναυσικάς Πάστρα, Άρη Προδρομίδη, Azat Sargsyan, Δανάης Στράτου, Νάκη Ταστσιόγλου, Κωστή (Τριανταφύλλου), Γιώργο Τούγια, Παντελή Χανδρής, Γιούλας Χατζηγεωργίου, Βιβέττας Χριστούλη, Χρύσας (Βαρδέα) και Yang Yongliang.
Στον αρχιτεκτονικό και γραφιστικό σχεδιασμό το Loopo Studio.
Κεντρική φωτ.: Λήψη της έκθεσης «Ένταση. Σενάρια μέλλοντος και άλλες ιστορίες», στο κέντρο η εύθραυστη κατασκευή «A Sphere» του Βαγγέλη Κοντού. Φωτ. Στέφανος Τσακίρης, πηγή φωτ.: MOMus
