Ωραία στον υπερθετικό βαθμό για όλους, εφιάλτης, ωστόσο, συχνά για τους κατοίκους της, η Μονεμβασία είναι ένα υπαίθριο διαχρονικό μουσείο με ιδιαίτερο, πολυσύνθετο χαρακτήρα, σημαντικό μνημειακό πλούτο και ποικίλες ανάγκες. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο συζήτησε τις βασικές αρχές για την κατάρτιση ενός διαχειριστικού σχεδίου (Master Plan), το οποίο αφού λάβει υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες των δύο μνημειακών συνόλων (που συγκροτούν την Άνω και την Κάτω Πόλη), αλλά και το πολιτιστικό και φυσικό τους περιβάλλον, θα δημιουργήσει το πλαίσιο για μια ολοκληρωμένη διαχείριση του σημαντικού αυτού αρχαιολογικού χώρου.
Η Μονεμβασία, προστατευόμενος αρχαιολογικός χώρος, έχει δεχτεί πολλές φορές τη φροντίδα του υπουργείου Πολιτισμού, αλλά τα προβλήματα είναι μεγάλα και τίποτα δεν είναι αρκετό. Έτσι, το ΥΠΠΟΑ αποφάσισε να καταγράψει αρχικά τις ανάγκες και τις δυνατότητες της Άνω και Κάτω Πόλης. Ακολούθως θα συστηματοποιηθούν και θα ιεραρχηθούν -σε βραχυπρόθεσμο, μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα- οι στόχοι και οι δράσεις για την ολοκληρωμένη προστασία, συντήρηση, αποκατάσταση και ανάδειξή τους.
Πιστό στην προστασία του αρχαιολογικού χώρου και μη παραβλέποντας πως η Μονεμβασιά ανήκει και στο δίκτυο NATURA, το συμβούλιο γνωμοδότησε υπέρ του σχεδίου, ελέγχοντας τις προτάσεις λεπτομερειακά. Προτάσεις ανάμεσα στις οποίες είναι η φειδώ στα καταστήματα τουριστικού ενδιαφέροντος και η εγκατάσταση ακόμα και αναβατορίου για τα εμποδιζόμενα άτομα που θα ήθελαν να ανέβουν στην κορυφή του βράχου, στην Άνω Πόλη.
Ο κεντρικός αυτός σχεδιασμός θα περιλάβει ιεράρχηση και χρονικό προγραμματισμό των επεμβάσεων/ δράσεων στα μνημεία της Άνω και Κάτω Πόλης Μονεμβασιάς. Επίσης, καθορισμό χρήσεων στον ενεργό οικισμό της Κάτω Πόλης Μονεμβασιάς, με σκοπό τη διαφύλαξη του μνημειακού του χαρακτήρα. Για να γίνει αυτό θα πρέπει να υπάρξει αναβάθμιση των παρεχόμενων -στους πολίτες υπηρεσιών με εκπαιδευτικό, τουριστικό αλλά και ερευνητικό χαρακτήρα. Η αύξηση της επισκεψιμότητας της Καστροπολιτείας της Μονεμβασάς πρέπει να γίνει με βιώσιμο τρόπο.
Για την εκπόνηση του γενικού σχεδίου ελήφθησαν απολύτως υπόψιν ο Αρχαιολογικός νόμος όπως και διεθνείς συμβάσεις για την προστασία πόλεων και της αρχαιολογικής κληρονομιάς.
Οι ειδικοί που θα μετάσχουν στην προσπάθεια να πρέπει να ανήκουν στις εξής -κατ’ ελάχιστον- ειδικότητες: αρχαιολόγου, αρχιτέκτονα με εξειδίκευση στην αποκατάσταση μνημείων, πολεοδόμου, πολιτικού μηχανικού με εξειδίκευση στην αποκατάσταση μνημείων, συντηρητή με εξειδίκευση στην αποκατάσταση μνημείων και συγκεκριμένα στη συντήρηση λίθου, μετάλλου και κονιαμάτων, γεωτεχνικού, μηχανολόγου μηχανικού, τοπογράφου μηχανικού με εξειδίκευση στη γεωπληροφορική, οικονομολόγου/μηχανικού με εξειδίκευση στη διαχείριση μνημείων.
Άνω Πόλη
Στην Άνω Πόλη σύμφωνα πάντοτε με την εισήγηση που παρουσιάστηκε στο ΚΑΣ, οι επεμβάσεις θα είναι:
- Συντήρηση και διαρκής προστασία των μνημείων (στερέωση, συντήρηση, άρση επικινδυνοτήτων, κ.ά.)
- Εργασίες αποκάλυψης ερειπίων και πολεοδομικού ιστού σε περιοχές με επιχώσεις και καταρρεύσεις κτηρίων (αποψιλώσεις, καθαρισμοί, αποχωματώσεις, ανασκαφές, ηλεκτρονικές διασκοπήσεις, διευθετήσεις, καθαιρέσεις κονιαμάτων, κτλ).
- Αποκατάσταση και αξιοποίηση των σωζόμενων κελυφών, λαμβάνοντας υπόψη το ποσοστό διατήρησής τους και τις αξίες που εμπεριέχουν.
-Οργάνωση αρχαιολογικού χώρου – υποδομές κοινωφελών δικτύων (ύδρευση, ηλεκτρική ενέργεια, πυρασφάλεια, κ.ά.), υποδομές και εγκαταστάσεις εξυπηρέτησης κοινού (WC, πωλητήριο, κ.ά.), υποδομές για εμποδιζόμενα άτομα και ΑΜΕΑ σε σχέση και με την υπό εκπόνηση ειδική μελέτη για την εγκατάσταση αναβατορίου, δίκτυο σχετικών διαδρομών, κλπ.,
-Καθορισμός ήπιων πολιτιστικών χρήσεων σε επιλεγμένα μνημεία, συμβατών με το χαρακτήρα και την ιστορικότητά τους.
- Ανάδειξη των μνημείων της Άνω Πόλης Μονεμβασιάς με χρήση ψηφιακής τεχνολογίας (ψηφιακά μέσα, διαδραστικές εφαρμογές, κ.α.)
Κάτω Πόλη
Στον ενεργό οικισμό της Κάτω Πόλης Μονεμβασιάς θα γίνουν:
- Συστηματική Καταγραφή υφιστάμενων χρήσεων γης [κατοικία (κύρια και δευτερεύουσα), ξενώνας (αυτοτελής ενοικιαζόμενη οικία και ξενοδοχειακό συγκρότημα), κατάστημα αναψυχής, κατάστημα εμπορικό, γραφείο, πολιτιστική χρήση, εκκλησιαστική χρήση, κ.ά.].
-Εκπόνηση ειδικής μελέτης χρήσεων γης (χωρική διαχείριση και πρόταση συμβατών χρήσεων με τον χαρακτήρα της Κάτω Πόλης Μονεμβασιάς ως ενός ενεργού οικισμού με μεγάλη ιστορική και αρχαιολογική αξία που αποτελεί παράλληλα και δημοφιλή τουριστικό προορισμό) με στόχο ταυτόχρονα την προστασία, ανάδειξη και αειφορική ανάπτυξη του μνημειακού συνόλου της Κάτω Πόλης Μονεμβασιάς.
- Αναβάθμιση – εκσυγχρονισμός των υφιστάμενων δικτύων υποδομών (ύδρευση, αποχέτευση, ΔΕΗ, πυρόσβεση, κ.α.) και εγκατάσταση νέων υποδομών (υποδομές για εμποδιζόμενα άτομα και ΑΜΕΑ, εγκατάσταση δικτύου καλωδιακής τηλεόρασης, κ.ά.)
- Διαχείριση δημόσιου και κοινόχρηστου χώρου [ενιαίος σχεδιασμός αστικού εξοπλισμού (προθήκες, κάδοι, σκίαστρα, κ.ά), διευθέτηση κυκλοφορίας και στάθμευσης οχημάτων, σχεδιασμός φωτισμού (λειτουργικού και ανάδειξης), αναβάθμιση-ενημέρωση δικτύου σήμανσης – πληροφόρησης επισκεπτών, δημιουργία δικτύου πολιτιστικών διαδρομών.
- Αποκατάσταση, συντήρηση, αξιοποίηση του κτηριακού δυναμικού, λαμβάνοντας υπόψη τις επικινδυνότητες και τις αξίες που εμπεριέχουν .
- Ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση του τοπικού πληθυσμού, και των τοπικών παραγωγικών φορέων.
- Ένταξη αρχαιολογικού χώρου σε ευρύτερο δίκτυο πολιτιστικών διαδρομών ΠΕ Λακωνίας, ανάδειξη με χρήση ψηφιακής τεχνολογίας.
Κατά την υλοποίηση των έργων που θα προβλεφθούν από το διαχειριστικό σχέδιο, ο αρχαιολογικός χώρος στο σύνολό του, δηλαδή και η Άνω Πόλη Μονεμβασιάς, θα πρέπει να παραμείνει ανοιχτός και επισκέψιμος για το κοινό.
Για το έργο θα υπάρξει συνεργασία του ΥΠΠΟΑ (κεντρικές και περιφερειακή υπηρεσίες) και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Τι ισχύει σήμερα
Η Άνω Πόλη ανήκει στο Δημόσιο και η κατάσταση διατήρησής της (ερειπωμένα και μερικώς επιχωμένα κτήρια) καθιστά επιβεβλημένες και επιτακτικές τις ενέργειες για τη στερέωση και προστασία των σωζόμενων κελυφών του.
Στην Κάτω Πόλη, που συνιστά ένα ζωντανό οικισμό με συνεχή κατοίκηση από τον 6ο μ.χ. αιώνα, τα μνημεία δεν είναι απλώς «εκθέματα» αλλά το περίβλημα της καθημερινής ζωής, καθώς εφαρμόζεται το μοντέλο διαχείρισης της «ζώσας πολιτισμικής κληρονομιάς», όπως και σε άλλες ιστορικές πόλεις.
Οι τοπικοί φορείς και ο ιδιωτικός παράγοντας διαδραμάτισαν και διαδραματίζουν σημαίνοντα ρόλο στη διατήρηση της φυσιογνωμίας της μεσαιωνικής καστροπολιτείας, ενώ η αποκατάσταση και επανάχρηση των κτηρίων εποπτεύεται συστηματικά από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού με στόχο τη διαφύλαξη της αυθεντικότητας του οικισμού.
Η μεσαιωνική πολιτεία μαζί με το τεκμηριωμένα -ιστορικά και αρχαιολογικά- ευρύτερο περιβάλλον της, που συνθέτουν πλήθος μνημείων, και ένα φυσικό τοπίο μοναδικού κάλλους, αποτελούν σήμερα έναν ευρύ αρχαιολογικό χώρο.
Η Άνω Πόλη θα μετασχηματιστεί σε χώρο πολιτισμού και εκπαίδευσης, όπου ολόκληρη η πόλη, αλλά και τα επιμέρους στοιχεία της – τείχη, πύλες, σπίτια, ναοί, δεξαμενές κ.λ.π. - θα παρουσιάζουν με εύληπτο και διδακτικό τρόπο την οργάνωση ενός οχυρωματικού συνόλου με συνεχή κατοίκηση από τον 6ο μέχρι και το 18ο αιώνα μ.χ.
Παράλληλα, μέρος του κτηριακού δυναμικού της, θα μπορεί να φιλοξενήσει ήπιας μορφής πολιτιστικές δραστηριότητες (εκπαιδευτικά προγράμματα, εκθέσεις, κ.ά.), απόλυτα συμβατές με το χαρακτήρα του χώρου, οι οποίες θα συμβάλλουν στην επισκεψιμότητα του χώρου και στην ένταξή των μνημείων του στη σύγχρονη πραγματικότητα.
Στην Κάτω Πόλη, ζητήματα που απορρέουν από τις σύγχρονες λειτουργίες, όπως η απουσία μόνιμων κατοίκων και η υπέρμετρη ανάπτυξη ξενώνων, η μονομερής ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων και λειτουργιών αναψυχής με τα συνακόλουθα θέματα όχλησης και συχνά κατάληψης του δημόσιου χώρου, αισθητικές παρεμβάσεις σύγχρονων υποδομών που επιβαρύνουν τον αρχαιολογικό χώρο, η έλλειψη οργανωμένων χώρων για κοινωνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις, καθιστούν επιβεβλημένο και άκρως επείγοντα τον καθορισμό των χρήσεων γης και παράλληλα την προώθηση ενός συνόλου δραστηριοτήτων οι οποίες θα βρίσκονται σε ουσιαστική και εποικοδομητική συνέργεια με τον ιστορικό και μνημειακό χαρακτήρα της.
Στόχος είναι να ελεγχθεί η αλόγιστη επέκταση των τουριστικών χρήσεων, να καθορισθούν οι ακριβείς ανάγκες του οικισμού σε ειδικές κατηγορίες λειτουργιών (καταστήματα με είδη λαϊκής τέχνης, παραδοσιακά καφενεία -μπαρ κλπ.) και τέλος να ενισχυθεί η κατοικία αλλά παράλληλα να εξασφαλιστεί και η ποιότητα ζωής των κατοίκων.
Η Μονεμβασία είναι η γενέτειρα του ποιητή Γιάννη Ρίτσου. Στο άμεσο μέλλον θα δημιουργηθεί εκεί και μουσείο αφιερωμένο στον τόπο και στον ίδιον, από τον δήμο, ο οποίος έχει αγοράσει το πατρικό σπίτι του ποιητή. Το σπίτι βρίσκεται στην είσοδο της κάτω πόλης.
