Συνεπάγονται οι τοίχοι του σπιτιού την προστασία από την πραγματικότητα ή την άρνηση αποδοχής της; Στη σημερινή εποχή με την κυριαρχία της εικόνας – κατ’ επέκταση και του ήχου – η απάντηση είναι σαφώς αρνητική. Η πραγματικότητα εισβάλει μέσω κάθε οθόνης, ο κάθε φορά ήχος οξύνει την κρισιμότητά της και ενέχει την απειλή για την ανθρωπότητα, κάνοντάς μας να διερωτόμαστε σε τι κόσμο ζούμε.
Το παρόν σημείωμα είναι διαποτισμένο με προτάσεις αρνητικά προσκείμενες, διότι άπτονται στην πραγματικότητα κι αυτή δεν είναι ανθηρή. Στην προκειμένη, αφορά στη δύναμη του έργου «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, το οποίο παρακολουθήσαμε στη Μικρή Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Υπήρχε κλιμακωτή διακύμανση της κατάστασης – της πραγματικότητας – κάτι που ερμηνεύω ως σταδιακή επαγρύπνηση για το τι συμβαίνει γύρω μας έως το κρίσιμο καμπανάκι ότι δεν επίκειται αναβολή.
Κι αυτή η διακύμανση είχε να κάνει τόσο με τον ήχο όσο και τις κινήσεις των δύο πρωταγωνιστών, ενός άνδρα (Φιντέλ Ταλαμπούκας) και μίας γυναίκας (Αλεξία Καλτσίκη). Η σχέση τους δεν είναι σαφής στο έργο –είναι αδέρφια, σύζυγοι, εραστές; – τα ονόματά τους δεν τα γνωρίζουμε μήτε την πόλη στην οποία βρίσκονται. Συνεπώς, η ανωνυμία και αοριστία τοποθετεί καθέναν από εμάς στη θέση τους.
Αμφότεροι κινούνται μες το σπίτι, τη σιωπή σπάνε οι λιγοστές κουβέντες που θα ανταλλάξουν και αφορούν στην καθημερινότητα. Φόντο αυτών η ήχος του πλυντηρίου σε λειτουργία, ενός πιρουνιού σαν ακουμπά στο πιάτο, του καπακιού του αναψυκτικού. Καθώς η παράσταση προχωρά οι κινήσεις γίνονται πιο σπασμωδικές και γρήγορες, οι ήχοι δυνατοί, σχεδόν εφιαλτικοί. Την ίδια στιγμή, μέσω του παραθύρου εισβάλλουν στο σπίτι σκληρές εικόνες της καθημερινότητας από κάθε γωνιά του πλανήτη: πυρκαγιές, πλημμύρες, διαδηλώσεις, πυρηνική έκρηξη, δίδυμοι πύργοι, μεταναστευτικό, ο ανθρώπινος πόνος, ο βασανισμός των Εβραίων.
Από την παράσταση «Το Σπίτι» © Ανδρέας Σιμόπουλος. Πηγή φωτ.: Στέγη Ιδρύματος Ωνάση
Ό,τι και να κάνουμε δεν μπορούμε να αποφύγουμε την πραγματικότητα. Τα δύο πρόσωπα επιδίδονται σε μία διαδικασία καθαριότητας: σκουπίζουν, σφουγγαρίζουν, μαζεύουν τα άπλυτα και τακτοποιούν τα ρούχα. Όσο όμως και εάν καθαρίσουν ή βάλουν τα άπλυτα στο πλυντήριο, δεν ξεπλένονται τα γεγονότα που έχουν σημαδέψει την ανθρωπότητα, δεν αναιρείται η βία που επικρατεί σε κάθε κοινωνία ή όσα έχουν ζήσει οι προηγούμενοι ένοικοι του σπιτιού· «οι δαχτυλιές, όσο και να τις βάψει, μένουν» ακούμε την Αλεξία Καλτσίκη στον ρόλο της πρωταγωνίστριας.
«Τα πλακάκια έμοιαζαν πάντα έτοιμα να σκάσουν, σαν πίσω απ’ τους τοίχους να ήταν τα χέρια και τα χείλη και τα πόδια όσων έμειναν εδώ, αλλά ποτέ δεν έσκασαν· έμειναν εκεί σαν ημερολόγιο ποια χρονιά κάναμε τι και τι έζησαν όλοι οι άνθρωποι» και «στο απέναντι σπίτι, όταν πέθαναν, έγινε δάσος, κι ίσως τελικά πάντα δάσος να έπρεπε να είναι», ακούμε στη συνέχεια ενώ η εικόνα πίσω δείχνει πάγους να αποκολλώνται και χειμάρρους να καταστρέφουν όσα ο άνθρωπος είχε χτίσει.
Κατά τον καθηλωτικό μονόλογο της Καλτσίκη για το τι συμβαίνει γύρω μας διαλύεται σταδιακά το σπίτι αποκαλύπτοντας μία μεγάλων διαστάσεων οθόνη με τα ανά τον κόσμο βίαια γεγονότα. Πλέον, η πραγματικότητα έχει εισβάλει ολοκληρωτικά στο σπίτι διαλύοντας το, κι εκείνοι είναι χωρίς παπούτσια, άρα τρωτοί.
Από την παράσταση «Το Σπίτι» © Ανδρέας Σιμόπουλος. Πηγή φωτ.: Στέγη Ιδρύματος Ωνάση
Στην παράσταση «Το Σπίτι» με την οποία η Στέγη εγκαινιάζει τη σεζόν 2023-2024, ο Καραντζάς υπογραμμίζει ότι το σπίτι μας δεν είναι εκείνο εντός τεσσάρων τοίχων αλλά η κοινωνία, ο κόσμος στον οποίο ζούμε. Εάν μείνουμε απλώς να παρατηρούμε τα γεγονότα και τις καταστροφές, θα κερδίζουν όλο και περισσότερο έδαφος, θα πλησιάζουν, θα εισβάλουν και έκτοτε ενδεχομένως να μην υπάρχουμε. Υπό αυτή την πλευρά ο χρόνος είναι κάτι σχετικό κι η κυριαρχία της βίας παραπάνω από τον ήχο αφανισμού της.
Από την παράσταση «Το Σπίτι» © Ανδρέας Σιμόπουλος. Πηγή φωτ.: Στέγη Ιδρύματος Ωνάση
Η παράσταση είναι ένα πολυμεσικό πείραμα, με βασικά εργαλεία την εικόνα, την κίνηση και τη σιωπή, αντλώντας έμπνευση από το διήγημα του Julio Cortázar, «Το Σπίτι» (1946), το μονόπρακτο θεατρικό έργο της Λούλας Αναγνωστάκη, «Η Παρέλαση» (1965), και αρχιτεκτονικές έρευνες για την πρόσληψη του ανοίκειου.
Παραγωγής της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, η παράσταση υποστηρίζεται από το πρόγραμμα «Εξωστρέφεια» της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση και είναι κατάλληλη για θεατές άνω των 18 ετών καθότι περιέχει σκηνές βίας.
Το κείμενο και τη σκηνοθεσία υπογράφει ο Δημήτρης Καραντζάς, τον οποίο συναντάμε στη σύνθεση από κοινού με τους Τάσο Καραχάλιο και την Γκέλυ Καλαμπάκα η οποία με τη σειρά της υπογράφει το βίντεο το οποίο προβάλλεται στο βάθος του σκηνικού. Το σκηνικό επιμελήθηκε η Κλειώ Μπομπότη, τα κοστούμια η Ιωάννα Τσάμη, την κινησιολογία ο Τάσος Καραχάλιος, τη μουσική ο Γιώργος Ραμαντάνης, τους φωτισμούς σχεδίασε ο Δημήτρης Κασιμάτης.
Βοηθός σκηνοθέτη η Κέλλυ Παπαδοπούλου, βοηθός σκηνογράφου η Αγγελική Βασιλοπούλου Καμπίτση, στην εκτέλεση παραγωγής η Ρένα Ανδρεαδάκη και η Ζωή Μουσχή. Στη δραματουργία συνέβαλαν όλοι οι συντελεστές.
Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, Συγγρού 107, 211 1981784. «Το Σπίτι», 30 Σεπτεμβρίου - 19 Νοεμβρίου 2023, Μικρή Σκηνή, Τετάρτη έως Κυριακή: 21:00. Διάρκεια: 60‘
Κεντρική φωτ.: Από την παράσταση «Το Σπίτι» © Ανδρέας Σιμόπουλος. Πηγή φωτ.: Στέγη Ιδρύματος Ωνάση
