Η επίθεση στα «Ηλιοτρόπια» (1888) του Ολλανδού Βίνσεντ βαν Γκογκ, στις 14 Οκτωβρίου στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου, με δύο κουτιά σούπας ντομάτας Heinz από δύο ακτιβίστριες της οργάνωσης Just Stop Oil ως διαμαρτυρία για την κλιματική αλλαγή, δεν είναι η μόνη που έχει γίνει σε διάσημο έργο τέχνης. Μεταξύ άλλων, τον περασμένο Μάϊο ένας άνδρας μεταμφιεσμένος γυναίκα πέταξε ένα κομμάτι τούρτα στον πίνακα «Μόνα Λίζα» του Αναγεννησιακού Λεονάρντο ντα Βίντσι, στο Μουσείο του Λούβρου, διαμαρτυρόμενος επίσης για την κλιματική αλλαγή. Ο πίνακας του ντα Βίντσι είχε βανδαλιστεί και στο παρελθόν, όπως με μία κούπα που είχε πετάξει (2009) Ρώσος λόγω απόρριψης αίτησής του για γαλλική υπηκοότητα –λόγος καθαρά προσωπικός. Αναρωτιόμαστε ποιος ο λόγος έργα τέχνης να γίνονται στόχος προσωπικών ή συλλογικών διαμαρτυριών, όπως και εάν και κατά πόσο μπορεί ο πολιτισμός να βγει αλώβητος από τέτοιες «επιθέσεις».
«Η τέχνη αξίζει περισσότερο από τη ζωή; Περισσότερο από φαγητό; Περισσότερο από δικαιοσύνη; Η κρίση του κόστους ζωής οφείλεται στα ορυκτά καύσιμα –η καθημερινή ζωή έχει γίνει απρόσιτη για εκατομμύρια οικογένειες που πεινούν– δεν έχουν την πολυτέλεια να ζεστάνουν ούτε ένα κουτί σούπας. Εν τω μεταξύ, οι καλλιέργειες αποτυγχάνουν και άνθρωποι πεθαίνουν σε υπερτροφοδοτούμενους μουσώνες, τεράστιες πυρκαγιές και ατελείωτες ξηρασίες που προκαλούνται από την κλιματική κατάρρευση. Δεν μπορούμε να αντέξουμε οικονομικά πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Θα κοιτάξουμε πίσω και θα θρηνήσουμε όλα όσα χάσαμε, εκτός και αν δράσουμε αμέσως» ανέφερε η 21χρονη Φοίβη Πλάμερ αφότου έριξε την ντοματόσουπα στον πίνακα του βαν Γκογκ μαζί με την 20χρονη Άννα Χόλαντ. Κατόπιν, κόλλησαν με ειδική κόλλα τα χέρια τους στον τοίχο, κάτω από τον πίνακα.
Ο πίνακας δεν αλλοιώθηκε καθότι είχε γυάλινη πρόσοψη (ομοίως και η «Μόνα Λίζα» τον Μάϊο του 2022), ζημιές προκλήθηκαν στην κορνίζα του πίνακα, και στις δύο ακτιβίστριες αποδόθηκαν κατηγορίες για εγκληματική φθορά ξένης περιουσίας, όπως ανακοίνωσαν η Εθνική Πινακοθήκη και η βρετανική αστυνομία.
Η σούπα την οποία επικαλέστηκαν οι δύο ακτιβίστριες ότι θα στερηθούν οι οικογένειες, ήταν το «όπλο» κατά του έργου τέχνης –φιλοτεχνημένο με λάδι σε καμβά και εκτιμώμενη αξία τα 84,2 εκατομμύρια δολάρια. Η επιθετική τους κίνηση θα μπορούσε να ιδωθεί σαν «υποκατάστατη» απέναντι σε μία πρακτική ή απόφαση ανώτερων θεσμών, στην προκειμένη της κυβέρνησης· στον ιστότοπό της, η οργάνωση Just Stop Oil αναφέρει ότι σκοπός της είναι η κυβέρνηση να δεσμευτεί να τερματίσει όλες τις νέες άδειες και συναινέσεις για την εξερεύνηση, ανάπτυξη και παραγωγή ορυκτών καυσίμων στο Ηνωμένο Βασίλειο. Όσο για την επίθεση στα «Ηλιοτρόπια», έγινε εν μέσω κινητοποιήσεων λόγω του κόστους ζωής και της κλιματικής αλλαγής, αποκλείοντας δρόμους γύρω από το βρετανικό κοινοβούλιο.
Το κοινοβούλιο παρέμενε απροσπέλαστο, τα «Ηλιοτρόπια» ίσως να έμοιαζαν απροστάτευτα πίσω από το σχοινί που έθετε το όριο προσέγγισης του πίνακα. Μετά την επίθεση οι δύο ακτιβίστριες πέρασαν πάνω από το σχοινί –από το όριο που είχε θέσει ανώτερος φορέας, η Πινακοθήκη– οι επισκέπτες φώναξαν τους σεκιούριτι παρατηρώντας και ακούγοντας τις ακτιβίστριες.
Σαφώς, μετά την επίθεση, η δράση της Just Stop Oil έγινε γνωστή ανά τον κόσμο. Και διαπιστώθηκε ξανά, πόσο εύκολο είναι τα έργα τέχνης –πολιτιστικός θησαυρός και πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας– να χρησιμοποιηθούν ως στόχος, να γίνουν θύματα. Στόχοι ευάλωτοι –ας θυμηθούμε τον βανδαλισμό γλυπτών σε δημοσίους χώρους.
Ανεξαρτήτως λόγου, εάν προκάλεσαν ή δεν προκάλεσαν κάποια ζημία, επιθέσεις σαν αυτές δεν θα μπορούσαν παρά να χαρακτηριστούν βίαιες· διότι είναι το χέρι που κάθε φορά «οπλίζεται», σηκώνεται και «χτυπά» με μανία, σαν εκτόνωση, προς το ευάλωτο, με όποια ψευδαίσθηση εξουσίας. Και έπειτα ο λόγος που πάσχει να δικαιολογήσει την όποια αποτρόπαια πράξη.
Φωτογραφία: Στιγμιότυπο από την επίθεση με δύο κουτιά σούπας ντομάτας Heinz στον πίνακα «Ηλιοτρόπια» (1888) του Βίνσεντ βαν Γκογκ, από δύο ακτιβίστριες της Just Stop Oil. Πηγή: YouTube / Just Stop Oil.
