Υπάρχουν τα σωματίδια της αγάπης; Καταφατικά απαντά η Ματίνα Αποστόλου (γενν. 1980) στο πρώτο της βιβλίο με τίτλο «σωματίδια» (εκδόσεις «Ποταμός»). Ονομάζει τα σωματίδια που εκπέμπονται μεταξύ των ανθρώπων που αγαπιούνται, «αγαπόνια». Είναι αυτά που «κάποτε οι επιστήμονες θα ανακαλύψουν […] θα τους δώσουν μια πολύπλοκη ονομασία γιατί θα ντραπούν να τα πουν αγαπόνια, και θα γυρίσουν ικανοποιημένοι στα εργαστήριά τους», όπως διαβάζουμε στο βιβλίο της, στο οποίο συντίθενται η εσωτερική εικόνα μιας γυναίκας καθώς μεταμορφώνεται από κόρη σε σύντροφο και μητέρα, βιώνοντας θετικά και αρνητικά συναισθήματα· ανάμεσα στα «αξίζει» της ζωής εκείνο της δημιουργίας μιας νέας ζωής, στα «συννεφιασμένα» οι κάθε είδους απώλειες που βιώνουμε και δημιουργούν μέσα μας ρωγμές.
Μεταφράζουμε την ανάγκη της συγγραφέως και χημικού μηχανικού, Ματίνας Αποστόλου, να «βαπτίσει» νέα σωματίδια (σ.σ αγαπόνια) ως την βαθύτερη ανάγκη των ανθρώπων. Λαμβάνουμε επίσης υπόψιν ότι τα υπόλοιπα περισσότερο γνωστά σωματίδια – τα νετρόνια, τα πρωτόνια και τα ηλεκτρόνια – είναι σωματίδια της ύλης, συνεπώς, επίκειται η ανάγκη σωματιδίων διαφορετικών, ακόμη και αντίθετων της ύλης, σωματιδίων που θα απαντούν στις βαθύτερες ανάγκες των ανθρώπων.
Έμφαση δίνεται σε αυτό που βαπτίζω «ψυχικό σώμα» – το συναισθάνεσθαι– καθώς και στο σώμα που έχει μνήμη και κατ΄ επέκταση πυροδοτεί συναισθήματα. Το άγγιγμα έχει μνήμη, τα δάχτυλά μας αγγίζουν κύτταρα, το δέρμα έχει αισθητήρες που αντιλαμβάνονται και εγγράφουν αρχικά στη βραχύχρονη κι έπειτα στη μακρόχρονη μνήμη, λεπτομέρειες της καθημερινότητας· κι έτσι χτίζονται συναισθηματικές καταστάσεις.
Έμπλεο συναισθήματος, αληθινό, το βιβλίο της Ματίνας Αποστόλου κρατά αμείωτη την προσοχή του αναγνωστικού κοινό. Σε αυτό –εκτός από το περιεχόμενο και την άρτια χρήση της γλώσσας– συμβάλλει και ο τρόπος γραφής. Το 135 σελίδων βιβλίο αποτελείται από συνολικά 18 κεφάλαια έκτασης έως 8 σελίδες το καθένα. Ο τίτλος των κεφαλαίων είναι άλλοτε μία και άλλοτε δύο λέξεις, κάθε κεφάλαιο αποτελείται κυρίως από μικρές σε έκταση προτάσεις και σε ορισμένα σημεία παραπέμπει στον προφορικό λόγο δίχως αυτό να συνεπάγεται κάποια αρνητική χροιά. Οι σύντομες προτάσεις κυλούν ευκολότερα στην ανάγνωση, εν προκειμένω είναι ουσιώδεις και διόλου περιττές.
Το εξώφυλλο του βιβλίου. Πηγή φωτ.: Εκδόσεις «Ποταμός»/ www.potamos.com
Μία από τις ιδιαιτερότητες της γραφής της, η συμπύκνωση του χρόνου, καθώς κατορθώνει στα κεφάλαια να ξετυλίξει παραπάνω από ένα επεισόδια, ενίοτε διαφορετικών χρονικών περιόδων και τόπων. Σε αυτές τις μετατοπίσεις μας προϊδεάζει η φράση την οποία διαβάζουμε στο τέλος της πρώτης σελίδας του βιβλίου και εν συνεχεία σε καίρια σημεία του: «το σώμα μου έχει μνήμη».
Διότι, τα κεφάλαια ξετυλίγουν μνήμες που τρόπον τινά επικοινωνούν και πλάθονται μεταξύ τους, δημιουργώντας άλλες. «Ο χρόνος, πλαστελίνη στα χέρια αναποφάσιστου παιδιού» όπως σημειώνει, μιας και οι μνήμες δεν καθορίζονται: αρκεί μια λέξη για να ανασυρθεί μία όμοια ή αντίθετή της και αυτομάτως ξετυλίγεται ένα ολόκληρο κουβάρι γεγονότων και συναισθημάτων.
Με το κάθε φορά κεφάλαιο τείνει να συνομιλεί ένα μικρό απόσπασμα από άλλα βιβλία, το οποίο παρατίθεται κάτω από τον τίτλο εκάστοτε κεφαλαίου, αποκαλύπτοντας έτσι στο αναγνωστικό κοινό μέρος των διαβασμάτων της συγγραφέως, κατ’ επέκταση και του πνευματικού της πλούτου.
Η αγάπη κι η γραφή
Τα πρόσωπα στο βιβλίο είναι συγκεκριμένα, τα ονόματά τους «συνηθισμένα» (Γιώργος, Ρένα, Φρόσω, Μίνα, Κώστας), λιγότερο συνηθισμένο το όνομα «Αλίκη». Το αποτέλεσμα είναι η επίτευξη οικειοποίησης μέσω της απλότητας, λαμβάνοντας υπόψιν ότι το βιβλίο ξετυλίγει στιγμές της καθημερινότητες και γεγονότα που καθένας (ή οι περισσότεροι) έχει ζήσει. Εκείνο που εκτιμώ ότι μέσω της γραφής της την ανησυχεί, είναι το βάθος του ανθρώπου και το πρόσημο αυτού του βάθους, εν τέλει το ποιόν του. Γι’ αυτό και εστιάζει στα συναισθήματα, στις λέξεις που έχουν τη δύναμη να επηρεάσουν το πρόσωπο στο οποίο απευθύνονται.
Με αφορμή τα σωματίδια που λεκτικά εφηύρε (σ.σ τα αγαπόνια) και έχοντας διαβάσει το βιβλίο της, σημειώνω τις μορφές αγάπης στις οποίες στέκεται, ως εκείνες που λειτουργούν ως ίαση: μητρική, ερωτική, αγάπη για εμάς, πατρική. Στην τελευταία η συγγραφέας αναφέρεται προς το τέλος του βιβλίου, διατηρώντας πρωτοπρόσωπη αφήγηση – ένδειξη τόσο της συγγραφικής της δεινότητας αλλά και ένα σχόλιο επιτυχούς υιοθέτησης ρόλου εάν υπάρχει η επιθυμία πυροδοτούμενη από την αγάπη.
Στέφανος Ρόκος, «Discovering Sarah» (2018). Λεπτομέρεια του έργου κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου «σωματίδια». Πηγή φωτ.: Facebook/ STEFANOS ROKOS
Το πρώτο βήμα της Αποστόλου στον εκδοτικό κόσμο είναι σταθερό, το βιβλίο της δείχνει να είναι απόρροια αγάπης, η γραφή της και το περιεχόμενό της (σ.σ της γραφής) λειτουργούν ως υπενθύμιση των στοιχειωδών που επίκεινται στον άνθρωπο. Παραθέτουμε δύο από τα πιο ειλικρινή κομμάτια γραφής της που εντοπίσαμε στα «σωματίδια»:
«Το σώμα μου έχει μνήμη, σημειώνω όσα μου φέρνουν χαρά, λεπτομέρειες, στιγμές που περνούσαν απαρατήρητες, όμως ξέρω ότι αυτές με κρατούν εθισμένη στη ζωή, τις διαβάζω ξανά και ξανά μέχρι να θυμηθώ και να νιώσω ζωντανή».
Και στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου: «Θυμάμαι πως κάποτε ήμουν μια γυναίκα ευχάριστη και εκείνοι γελούσαν με τα αστεία μου. Υποθέτω πως πλέον έχω πάρει έναν ρόλο διαφορετικό για εκείνους, δεν υπάρχει τίτλος που να χαρακτηρίζει την κατάστασή μου, όλοι όμως την αναγνωρίζουν και φέρονται αναλόγως. Επιλέγουν προσεκτικά τα λόγια τους, τα αστεία τους, τα νέα που θα μου μεταφέρουν. Είμαι ένα πρόχειρα κολλημένο γυάλινο ομοίωμα γυναίκας και ένα λάθος άγγιγμα μπορεί να με κάνει ξανά κομμάτια».
Οι ρωγμές δεν ηδύναντο να μην υπάρξουν, «υπάρχει πόνος εδώ, έλα να τον ξεπλύνουμε» διαβάζουμε σε άλλο σημείο του βιβλίου της. Η γραφή έχει θεραπευτική λειτουργία και από τις δύο πλευρές: από το πρόσωπο που δημιουργεί, ποιεί –τον πομπό– και από το πρόσωπο που δέχεται να διαβάσει – τον δέκτη. Καθώς οι λέξεις ξεπηδούν και εκπέμπουν τα δικά τους (θεραπευτικά) σωματίδια. Στην περίπτωση των βιβλίων –και με αφορμή τη δημιουργία της λέξης «αγαπόνια»– τα βαπτίζω «βιβλιόνια».
Κεντρική φωτ.: Λεπτομέρεια του έργου «Discovering Sarah» (2018) του Στέφανου Ρόκου. Παρόμοια λεπτομέρεια του έργου κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου «σωματίδια» της Ματίνας Αποστόλου.
