Η δημόσια συζήτηση για τα αυξανόμενα ενοίκια στην Ελλάδα –και ιδίως στις μεγάλες πόλεις– έχει λάβει σχεδόν αποκαλυπτικό χαρακτήρα. Οι πολιτικοί και τα μέσα ενημέρωσης μιλούν για «κρίση», για «εκμετάλλευση», για «ανάγκη παρέμβασης». Όμως αυτό που ελάχιστοι τολμούν να πουν είναι το προφανές: οι αυξήσεις στα ενοίκια δεν είναι ένδειξη αποτυχίας της αγοράς. Είναι ένδειξη ότι η αγορά λειτουργεί. Και, όπως κάθε ανοιχτό σύστημα, στέλνει σήματα.
Όταν οι τιμές ανεβαίνουν, η αγορά δεν «αδικεί» κανέναν. Αντίθετα, ειδοποιεί ότι η ζήτηση για στέγαση σε συγκεκριμένες περιοχές έχει αυξηθεί ταχύτερα από την προσφορά. Ειδοποιεί ότι περισσότεροι άνθρωποι βλέπουν προοπτική σε μια πόλη ή σε μια γειτονιά. Ειδοποιεί ότι υπάρχει ανεκμετάλλευτη ευκαιρία για επενδύσεις σε νέες κατοικίες, ανακαινίσεις και ανάπτυξη. Όπως το κέρδος σηματοδοτεί στους επιχειρηματίες πού να τοποθετήσουν τα κεφάλαιά τους, έτσι και τα υψηλά ενοίκια σηματοδοτούν πού πρέπει να επεκταθεί το απόθεμα κατοικιών.
Το πραγματικό ερώτημα, επομένως, δεν είναι πώς θα τιθασεύσουμε τις τιμές με διατάγματα και επιδοτήσεις, αλλά γιατί η αγορά δεν μπορεί να απαντήσει γρήγορα και αποτελεσματικά σε αυτά τα σήματα. Και εδώ η ευθύνη βαραίνει το κράτος: πολεοδομικοί περιορισμοί, περίπλοκες άδειες δόμησης, αδύναμα δικαιώματα ιδιοκτησίας, υψηλή φορολογία στην κατοχή και ανάπτυξη ακινήτων. Όλα αυτά τα εμπόδια επιβραδύνουν, αποθαρρύνουν ή καθιστούν απαγορευτική τη φυσική λύση: την αύξηση της προσφοράς.
Αντί λοιπόν να μιλάμε για νέα επιδόματα ενοικίου, για ανώτατα όρια τιμών ή για κρατικά σχέδια στέγασης που καταλήγουν σε σπατάλη και διαφθορά, πρέπει να αλλάξουμε οπτική. Πρέπει να δούμε τα αυξανόμενα ενοίκια όχι ως αφορμή για περισσότερη παρέμβαση, αλλά ως κραυγαλέο αίτημα για περισσότερη ελευθερία.
Μια σοβαρή πολιτική απάντηση στην «κρίση των ενοικίων» δε χρειάζεται δεκάδες νέα «στοχευμένα» μέτρα. Χρειάζεται τρία απλά και θεμελιώδη βήματα: Πρώτον, ουσιαστική μείωση της φορολογίας στην ιδιοκτησία και στην ανάπτυξη ακινήτων, ώστε να γίνει και πάλι συμφέρουσα η επένδυση σε νέες κατοικίες. Δεύτερον, ισχυρότερη προστασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, ώστε οι επενδυτές να γνωρίζουν ότι το ρίσκο τους δε θα υπονομευθεί από αυθαίρετες παρεμβάσεις. Τρίτον, χαλάρωση των πολεοδομικών περιορισμών, επιτρέποντας μεγαλύτερη πυκνότητα και εναλλακτικές μορφές κατοικίας όπου υπάρχει πραγματική ζήτηση.
Αυτά τα μέτρα δεν επιβάλλουν καμία τιμή, δεν περιορίζουν κανένα συμβόλαιο, δε βαραίνουν κανέναν φορολογούμενο. Αντίθετα, δίνουν κίνητρο στους ιδιώτες να αυξήσουν την προσφορά εκεί όπου τη ζητάει η κοινωνία. Η αλήθεια είναι απλή: τα ενοίκια ανεβαίνουν επειδή οι άνθρωποι θέλουν να ζουν σε μέρη όπου οι ευκαιρίες είναι πολλές και η ποιότητα ζωής υψηλή. Το να προσπαθούμε να τιμωρήσουμε αυτή τη φυσική διαδικασία μέσω κρατικής παρέμβασης είναι σαν να προσπαθούμε να τιμωρήσουμε τον ήλιο επειδή κάνει ζέστη.
Αντί να κυνηγάμε συμπτώματα, ας αφήσουμε την αγορά να κάνει αυτό που ξέρει καλύτερα: να προσαρμόζεται, να επενδύει και να δημιουργεί νέες δυνατότητες. Το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι ότι η ελευθερία δε λειτουργεί. Είναι ότι δεν της έχουμε επιτρέψει να λειτουργήσει.
