Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε κρίσιμο σταυροδρόμι. Η άνοδος του λαϊκισμού, η γραφειοκρατική υπερβολή των Βρυξελλών, και οι γεωπολιτικές εντάσεις αναδεικνύουν την ανάγκη επιστροφής σε θεμελιώδεις αρχές που ενέπνευσαν αρχικά το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Το κείμενο του Φριέντριχ Χάγεκ, The Economic Conditions of Interstate Federalism, γραμμένο σχεδόν έναν αιώνα πριν, είναι σήμερα πιο επίκαιρο από ποτέ και προσφέρει πολύτιμη καθοδήγηση για το πώς μπορεί η Ευρώπη να ξαναβρεί τη χαμένη της δυναμική.
Η θεμελιώδης πρόταση του Χάγεκ ήταν η δημιουργία μιας ομοσπονδίας κρατών που θα συνδέονται κυρίως από οικονομικά συμφέροντα, παρά από πολιτική ομοιογένεια και συγκεντρωτική διακυβερνητική δομή. Κατά τον Χάγεκ, το κλειδί για τη διατήρηση της ειρήνης και της ευημερίας ήταν η εθελοντική συνεργασία μέσω του ελεύθερου εμπορίου, η ανταγωνιστικότητα μεταξύ των κρατών, και ο περιορισμός των εξουσιών της κεντρικής αρχής. Η ιστορική εμπειρία της Ευρώπης μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο επιβεβαίωσε τις θέσεις του: το εμπόριο και η οικονομική αλληλεξάρτηση κατέστησαν τον πόλεμο παράλογο.
Η σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση, αν και αρχικά εμπνεύστηκε από αυτές τις αρχές, σταδιακά απομακρύνθηκε από το μοντέλο του Χάγεκ. Η διαρκώς αυξανόμενη ρυθμιστική γραφειοκρατία των Βρυξελλών επιδιώκει την ομογενοποίηση, εξαλείφοντας την πολύτιμη διαφορετικότητα των κρατών-μελών και περιορίζοντας τις δυνατότητές τους να πειραματιστούν με διαφορετικές πολιτικές και να ανταγωνιστούν μεταξύ τους. Η ομοσπονδία που οραματίστηκε ο Χάγεκ θα ήταν μια ένωση βασισμένη στην ελευθερία επιλογής, όπου το κάθε κράτος θα υιοθετούσε τις λύσεις που ταιριάζουν καλύτερα στις δικές του ανάγκες και ιδιαιτερότητες.
Αυτό που βλέπουμε σήμερα είναι το ακριβώς αντίθετο: η εμμονή σε πανευρωπαϊκές ρυθμίσεις και κανονισμούς που συχνά αποξενώνουν τους πολίτες και τροφοδοτούν τον ευρωσκεπτικισμό. Αντί η Ένωση να επιβάλλει ένα ασφυκτικό ρυθμιστικό πλαίσιο, θα μπορούσε να υιοθετήσει έναν πιο λιτό ρόλο: να διασφαλίζει την ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίων και ανθρώπων, περιορίζοντας τη δική της παρέμβαση στην εξασφάλιση του ελεύθερου εμπορίου και της τήρησης του κράτους δικαίου.
Σε μια εποχή που ο προστατευτισμός, όπως εκφράζεται χαρακτηριστικά από την επιθετική πολιτική δασμών του Ντόναλντ Τραμπ, απειλεί την παγκόσμια οικονομία, η Ευρώπη μπορεί και πρέπει να επιμείνει στις αρχές του ελεύθερου εμπορίου, αποφεύγοντας την εύκολη λύση των δικών της εμπορικών περιορισμών. Οι διεθνείς εμπορικές εντάσεις επιβεβαιώνουν τη σημασία των αρχών του Χάγεκ: μόνο το ανοικτό και ελεύθερο εμπόριο δημιουργεί πραγματικές και διαρκείς βάσεις για ειρηνικές και παραγωγικές σχέσεις μεταξύ κρατών.
Παράλληλα, η αυξανόμενη λαϊκιστική πρόκληση στις ευρωπαϊκές χώρες καταδεικνύει την ανάγκη για ένα πιο αποκεντρωμένο μοντέλο διακυβέρνησης. Η λύση δεν είναι περισσότερη εξουσία στις Βρυξέλλες, αλλά περισσότερη εξουσία στους ίδιους τους πολίτες και στα κράτη-μέλη τους. Το όραμα του Χάγεκ μπορεί να αποτελέσει πρότυπο όχι μόνο για την Ευρώπη αλλά και για άλλες περιοχές, όπως η Λατινική Αμερική ή η Ασία, που αναζητούν τρόπους σταθερής και αμοιβαία επωφελούς συνεργασίας.
Είναι καιρός η Ευρωπαϊκή Ένωση να ξαναθυμηθεί και να εφαρμόσει τις αρχές που την έκαναν επιτυχημένη στο ξεκίνημά της. Η αληθινή δύναμη και σταθερότητα της Ευρώπης δε βρίσκεται στην ενιαία και ομοιόμορφη ρύθμιση, αλλά στην ποικιλομορφία, τον ανταγωνισμό και την εθελοντική συνεργασία. Ο Χάγεκ είχε δίκιο πριν από δεκαετίες και παραμένει εξαιρετικά επίκαιρος: η ειρήνη και η ευημερία γεννιούνται από ελεύθερους ανθρώπους, ανοικτά σύνορα στο εμπόριο και τη νόμιμη μετανάστευση, και ελεύθερες αγορές. Όσο νωρίτερα το καταλάβουμε, τόσο πιο φωτεινό θα είναι το μέλλον της Ευρώπης.
