Η πρόσφατη συμφωνία μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ουκρανίας για την εκμετάλλευση σπάνιων γαιών (Rare Earth Elements, REEs) έχει πυροδοτήσει έντονη αντιπαράθεση. Στην Ελλάδα, πολλοί αντιμετωπίζουν τη συμφωνία ως μια κυνική εκμετάλλευση της ευάλωτης Ουκρανίας, ιδίως από τη στιγμή που η χώρα βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση με τη Ρωσία. Παρ’ όλα αυτά, μια πιο αναλυτική ματιά υποδεικνύει πως αυτή η συμφωνία θα μπορούσε να αποδειχθεί καθοριστικής σημασίας για το μέλλον της Ουκρανίας, υπό την προϋπόθεση ότι διασφαλίζονται δίκαιοι όροι και ουσιαστική υποστήριξη.
Οι σπάνιες γαίες αποτελούνται από 17 μέταλλα που έχουν κρίσιμο ρόλο σε προϊόντα υψηλής τεχνολογίας, από τα smartphones και τα ηλεκτρικά οχήματα, έως τα στρατιωτικά συστήματα. Η Ουκρανία διαθέτει αξιόλογα κοιτάσματα REEs και οι ΗΠΑ στοχεύουν να εξασφαλίσουν πρόσβαση σε αυτά, στο πλαίσιο ευρύτερων διαπραγματεύσεων που φέρονται συνδεδεμένες με τον τερματισμό του πολέμου με τη Ρωσία. Οι αντίθετες φωνές ανησυχούν ότι η συμφωνία θυσιάζει τα ουκρανικά συμφέροντα σε βραχυπρόθεσμες διευθετήσεις, ενώ οι υποστηρικτές της θεωρούν πως ανοίγει το δρόμο για κεφάλαια και τεχνογνωσία που η Ουκρανία δεν διαθέτει.
Οι επικριτές εστιάζουν πρωτίστως στην άνιση διαπραγματευτική θέση της Ουκρανίας. Μέσα στον πόλεμο, η οικονομία της χώρας παλεύει να επιβιώσει, και η Ουάσινγκτον, ως υπερδύναμη, έχει φυσικά το πάνω χέρι. Αναφορές που έκαναν λόγο για υπέρογκες απαιτήσεις (μέχρι και 500 δισ. δολάρια ως ποσοστό κέρδους) ενίσχυσαν την πεποίθηση ότι η συμφωνία θα έδινε στους Αμερικανούς σχεδόν υπερβολικά προνομιακή πρόσβαση στους φυσικούς πόρους της Ουκρανίας. Επιπλέον, το ζήτημα της στρατιωτικής προστασίας έγινε αντικείμενο ανησυχίας: Εφόσον η Ουκρανία περίμενε σαφείς δεσμεύσεις ασφαλείας από τις ΗΠΑ, το γεγονός ότι ο Ντόναλντ Τραμπ ξεκαθάρισε ότι τέτοιου είδους δεσμεύσεις δεν συμπεριλαμβάνονταν στην τελική συμφωνία που θα υπογραφεί στο Λευκό Οίκο σήμερα παρουσιάστηκε ως ακόμη μια απόδειξη ανισορροπίας.Τέλος, τίθεται και το ζήτημα της εθνικής κυριαρχίας: αν αμερικανικές εταιρείες αποκτήσουν ισχυρό έλεγχο στην εξόρυξη και επεξεργασία των σπάνιων γαιών, ορισμένοι φοβούνται πως αυτό μοιάζει με «σύγχρονη αποικιοκρατία».
Ωστόσο, μια πιο αισιόδοξη προσέγγιση - την οποία υποστηρίζω - εκτιμά ότι το συμφωνηθέν πλαίσιο μπορεί να προσφέρει στην Ουκρανία πολύ σημαντικά οφέλη που δεν θα αποκτούσε μόνη της. Πρώτον, η Ουκρανία χρειάζεται άμεσες επενδύσεις και τεχνολογική τεχνογνωσία για να αξιοποιήσει τα κοιτάσματά της. Με τη συνεργασία των ΗΠΑ, θα μπορέσει να αναπτύξει γρήγορα μια βιομηχανία σπάνιων γαιών, η οποία θα εξασφαλίσει έσοδα, θέσεις εργασίας και θα μειώσει την εξάρτησή της από εξωτερικές πηγές χρηματοδότησης. Δεύτερον, ακόμη και χωρίς ρητές στρατιωτικές εγγυήσεις, η οικονομική σύνδεση με τις ΗΠΑ σίγουρα ενισχύει την αποτρεπτική ισχύ της Ουκρανίας απέναντι στη Ρωσία - ένα κράτος που διαθέτει στρατηγικούς φυσικούς πόρους καθίσταται πολύτιμος σύμμαχος. Τρίτον, η αξιοποίηση των ουκρανικών σπάνιων γαιών βοηθά στη μείωση της κυριαρχίας της Κίνας στον εν λόγω τομέα. Αν Ουκρανία και ΗΠΑ καταφέρουν να διασπάσουν το κινεζικό μονοπώλιο, αυτό αναβαθμίζει συνολικά το ρόλο της Ουκρανίας στη διεθνή αγορά.
Το μεγάλο δίλημμα είναι αν το deal για τις σπάνιες γαίες διαμορφώνεται ως μέσο οικονομικής ανάπτυξης ή εργαλείο εκμετάλλευσης. Η αλήθεια πιθανότατα βρίσκεται στα χέρια της ίδιας της Ουκρανίας: όσο πιο επιμελώς διαπραγματευτεί, όσο πιο έξυπνα επιβάλλει όρους που προστατεύουν την ανεξαρτησία της, τόσο πιο πολύ θα ωφεληθεί.
