Δύο κόσμοι και δύο πολιτικές κουλτούρες «συγκρούονται» στις Ηνωμένες Πολιτείες, ενόσω οι θεσμοί υποσκάπτονται, ο αντίκτυπος του εμπορικού πολέμου με την Κίνα προδιαγράφεται βαρύς ιδίως για όσους ήδη παλεύουν, τα πανεπιστήμια στοχοποιούνται και η Αμερική χάνει το ηθικό πλεονέκτημα. Η κα Αλεξάνδρα Φιλήνδρα, καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών και Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι στο Σικάγο, μιλά στο Liberal και την Ευαγγελία Μπίφη για το τραμπικό «δόγμα» διακυβέρνησης και μία διαφαινόμενα στοχευμένη επιχείρηση ψυχολογικής τρομοκρατίας.
Εν μέσω της «εποχής του χάους», όπως τιτλοφορείται και το εξώφυλλο του τελευταίου τεύχους του Economist που «ντύνεται» με ένα κολάζ φωτογραφιών με το πρόσωπο του Αμερικανού προέδρου σε κοντινές λήψεις που αναπαριστούν το vertigo που έχει προκαλέσει διεθνώς, η Αλεξάνδρα Φιλήνδρα μας λέει πως είναι η λογική της ισχύος ο μόνος «οδηγός» ενός Ντόναλντ Τραμπ που έχει «απασφαλίσει» στη δεύτερη αυτή θητεία του δίχως να υπόκειται σε φραγμούς και όρια.
«Βλέπουμε καταρχήν ότι ενδυναμώνεται ο Τραμπ και οργανώνεται περισσότερο. Όσοι αυτή τη φορά τον πλαισιώνουν δεν ανήκουν στους θεσμικούς Ρεπουμπλικανούς, αλλά προέρχονται ουσιαστικά από δύο διαφορετικά κινήματα. Το ένα είναι το κίνημα του Project 2025, οι λεγόμενοι χριστιανοεθνικιστές που τρέφουν το όραμα μίας Αμερικής ως χριστιανικής χώρας που λειτουργεί βάσει ακραίων κανόνων που ουδεμία σχέση έχουν με τον χριστιανισμό όπως τον αντιλαμβανόμαστε και το ‘αγαπάτε αλλήλους’.
Απεχθάνονται τους θεσμούς που εκπροσωπούν τον κοσμικό χαρακτήρα του κράτους και επιζητούν την κατάργησή τους ώστε να μην επιβάλλονται κανόνες αντίθετοι στο δικό τους όραμα και ιδεολογία. Σε πρώτο πλάνο βρίσκονται κοινωνικά ζητήματα, ο ρόλος της γυναίκας, η κοινότητα ΛΟΑΤΚΙ, αλλά το ‘project’ εκτείνεται φυσικά και στην οικονομία. Βλέπουμε την επικράτηση αυτών των προσώπων σε θέσεις-κλειδιά στη γενική λειτουργία της ομοσπονδιακής κυβέρνησης.
Το άλλο κίνημα είναι η ομάδα Μασκ που στην πράξη επιδιώκει να μειώσει τη δυνατότητα της αμερικανικής κυβέρνησης να κάνει το οτιδήποτε. Με το πρόσημο του ελευθερισμού, που είναι ουσιαστικά ό,τι πιο κοντινό υπάρχει στον αναρχισμό, δεν θέλουν θεσμούς, κρατικό έλεγχο ή φόρους και προκρίνουν μία ελεύθερη αγορά που στην ουσία θα ελέγχουν εκείνοι. Ένα όραμα που βασίζεται στην ισχύ και τη δύναμη· όποιος είναι ο πιο δυνατός, αυτός θα έχει τα περισσότερα.
Και μετά υπάρχει και ο Τραμπ. Ο Τραμπ, ο οποίος έχει το δικό του μοτίβο σκέψης, τις δικές του φιλοδοξίες που σχετίζονται με τον εαυτό του και μόνο, θέλοντας να αποδείξει σε όλους πως εκείνος γνωρίζει καλύτερα. Στη δεύτερη αυτή θητεία τον βλέπουμε ασυγκράτητο και δεν υπάρχει κανείς που να μπορεί να του θέσει περιορισμούς. Πιστεύει στα δικά του ένστικτα, έχει ιδέες διαμορφωμένες εδώ και 50 χρόνια με βάση τη δική του λογική που δεν αλλάζουν και δεν τις βάζει στην άκρη όσοι οικονομολόγοι, ειδικοί, επιστήμονες και Νομπελίστες μπορεί να του πουν το αντίθετο, όπως είδαμε και με τη δασμολογική πολιτική που ανακοίνωσε», επισημαίνει η ακαδημαϊκός του Πανεπιστημίου του Ιλινόι.
Τι ουλές αφήνει στους Αμερικανούς πολίτες το «saga» των δασμών ρωτάμε την Αλεξάνδρα Φιλήνδρα και μας απαντά πως έχει ήδη καταγραφεί άνοδος τιμών, επισημαίνοντας ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες εξαρτώνται σε τέτοιο βαθμό από την παραγωγή από την Κίνα που θα έλθουν πολύ σημαντικές αυξήσεις ειδικά σε καταναλωτικά προϊόντα, με το «τίμημα» να καταβάλλουν κυρίως οι πολίτες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Από την Κίνα προέρχονται τα ηλεκτρονικά είδη που όλοι αγοράζουν, αλλά και ρουχισμός και έπιπλα πολύ πιο οικονομικά, ακόμη και γενόσημα φάρμακα, και εκείνοι που πρωτίστως θα πληγούν είναι οι οικονομικά ασθενέστεροι, οι άνθρωποι που έχουν τα λιγότερα.
Αναφερόμενη στον μη ορθολογικό τρόπο υπολογισμού των δασμών που επιβλήθηκαν σπέρνοντας χάος στις αγορές προτού «παγώσουν», επισημαίνει πως ο Ντόναλντ Τραμπ δεν αντιλαμβάνεται, μεταξύ άλλων, ότι τα εμπορικά ελλείμματα των ΗΠΑ με άλλες χώρες, παραδείγματος χάριν το Βιετνάμ, δεν είναι απαραίτητα θέμα επιλογής αλλά και οικονομικής δύναμης μίας χώρας: «Δεν σημαίνει ότι επειδή το Βιετνάμ εξάγει ρούχα και παπούτσια πολλών δισ. δολαρίων, μπορεί να εισάγει αεροπλάνα της Boeing»...
Τα ομόλογα σαφώς «τρόμαξαν» τον Ντόναλντ Τραμπ, λέει η κα Φιλήνδρα όσον αφορά το «πάγωμα» των 90 ημερών, αλλά σε κάθε περίπτωση θα προωθήσει και ο ίδιος και το περιβάλλον ως είθισται το αφήγημα ότι «κέρδισε» στο μέτωπο των δασμών -είτε χώρες ήλθαν με παραχωρήσεις, είτε σπεύδουν να διαπραγματευτούν και εκείνος τώρα έχει το χρόνο για το «art of the deal» με όλους. «Το κύριο πρόβλημα τώρα είναι η Κίνα, η οποία δεν έχει κιόλας λόγο να υποχωρήσει. Όταν είσαι ένα δικτατορικό καθεστώς μπορείς να ‘επιβάλεις’ το κόστος βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα προκειμένου να επιτύχεις άλλους στόχους», δηλώνει.
«Δεν γνωρίζω, αλλά το ελπίζω» απαντά ως προς το εάν υπάρχει η προοπτική να διατηρήσουν και να ενισχύσουν τη δυναμική τους οι πρώτες μαζικές διαδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν κατά του Ντόναλντ Τραμπ προ ημερών ανά τις ΗΠΑ. Και στο σημείο αυτό προσθέτει μία παράλληλη «ιστορία τρόμου», όπως αναφέρει, που φαίνεται να ανοίγει από την καταφατική απάντηση που έδωσε ο Τραμπ όταν σε συνέντευξη Τύπου τον ρώτησαν εάν θα ήταν διατεθειμένος να στείλει Αμερικανούς πολίτες στη διαβόητη φυλακή του Ελ Σαλβαδόρ όπου απελαύνονται μετανάστες. «Μου αρέσει πολύ η ιδέα» είπε ο Τραμπ για ενδεχόμενη απέλαση στο Ελ Σαλβαδόρ Αμερικανών που εκτίουν ποινές φυλάκισης, αλλά ...δεν ξέρει τι λέει ο νόμος. Φυσικά, αυτό είναι κάτι που το αμερικανικό Σύνταγμα απαγορεύει.
Έχουν καταγραφεί, εν τω μεταξύ, ήδη περιπτώσεις κατά τις οποίες οι συνοριοφύλακες σταματούν και κάνουν ελέγχους σε Αμερικανούς πολίτες· ψάχνουν τηλέφωνα και ηλεκτρονικές συσκευές. Υπήρξε πρόσφατα η περίπτωση Αμερικανού δικηγόρου στο Ντιτρόιτ, ο οποίος είχε αναλάβει συνήγορος φοιτητή σε υπόθεση φιλοπαλαιστινιακών διαδηλώσεων στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, ο οποίος κρατήθηκε προσωρινά στο αεροδρόμιο κατά την επιστροφή του από οικογενειακές διακοπές στο εξωτερικό και του ζητούσαν να παραδώσει το τηλέφωνό του για να ελέγξουν τις επικοινωνίες του -γεγονός που αντιβαίνει πλήρως στο νόμο, σημειώνει η Αλεξάνδρα Φιλήνδρα.
Υπάρχει συνολικά ένας αυξανόμενος μιλιταρισμός, επισημαίνει η ίδια ενόσω η προεδρία Τραμπ χρησιμοποιεί νόμους εκτάκτου ανάγκης 225 ετών εμφανίζοντας τις ΗΠΑ «εν καιρώ πολέμου» με εχθρό τις συμμορίες της κεντρικής Αμερικής. «Έχουν ανασύρει το Νόμο Περί Αλλοδαπών Εχθρών [Alien Enemies Act] του 1798 που ορίζει ότι σε καιρό πολέμου, διότι εκείνη την εποχή υπήρχε πόλεμος με τη Γαλλία, ο πρόεδρος μονομερώς μπορεί να φυλακίσει ξένους που θεωρούνται εχθροί του κράτους. Την εποχή εκείνη μιλούσαμε για κατασκόπους, άτομα που κάνουν προβοκάτσιες στη χώρα. Τώρα, οι νομικοί σύμβουλοι του Τραμπ και το υπουργείο Δικαιοσύνης έχουν ‘μεταφράσει’ το νόμο ως ισχύοντα και για τον πόλεμο κατά των ναρκωτικών και των συμμοριών και αυτό δίνει τη δυνατότητα στον Τραμπ να επικαλεστεί το νόμο για συλλήψεις, κρατήσεις και απελάσεις χωρίς πλήρη δικαστικό έλεγχο», εξηγεί.
Όσον αφορά την περιστολή ομοσπονδιακών χρηματοδοτήσεων προς τα Πανεπιστήμια, «μαθαίνουμε τα… νέα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης», λέει η κα. Φιλήνδρα. Ενδεικτικά αναφέρεται στο Πανεπιστήμιο Northwestern του Σικάγο που έμαθε μέσα από τις σελίδες των New York Times ότι υπάρχει σχέδιο περικοπής 790 εκατ. δολαρίων, δίχως η πρυτανεία να έχει λάβει καμία σχετική ενημέρωση από την κυβέρνηση. «Δεν φθάνει η ενημέρωση στα μίντια από τα πανεπιστήμια, αλλά τα πανεπιστήμια ενημερώνονται από τα μίντια», δηλώνει.
Την ρωτάμε εάν διεξάγεται μία συντονισμένη επιχείρηση ελέγχου και εκφοβισμού των Πανεπιστημίων: «Αποσυντονισμένη θα έλεγα, και επειδή είναι τόσο χαοτική -είναι ακριβώς αυτό που λέει ο Economist περί εποχής χάους- είναι ακόμα πιο τρομακτική διότι όταν το ίδιο το πανεπιστημιακό ίδρυμα δεν έχει ενημερωθεί αρμοδίως από κάποια υπηρεσία και διαβάζει τα δημοσιεύματα, τότε δεν ξέρεις πώς να αντιδράσεις ούτε από πλευράς ούτε από επικοινωνιακής ούτε από νομικής πλευράς γιατί απλά δεν έχεις ιδέα τι γίνεται».
«Ζούμε ένα θέατρο του παραλόγου. Έχουμε την τάση να προσπαθούμε να διακρίνουμε ένα ξεκάθαρο σχέδιο που να μπορούμε να το προβλέψουμε, να μπορείς να προβλέψεις το ρίσκο σου. Και δεν είναι εύκολο να προβλέψεις το ρίσκο αυτή τη στιγμή λόγω του χάους, λόγω των χαοτικών ενεργειών. Δεν ξέρεις ποιον μπορούν να στοχοποιήσουν αύριο, τι θα κάνουν. Εν τω μεταξύ, το πρόσχημα που χρησιμοποιούν αυτή τη στιγμή κυρίως για τα πανεπιστήμια είναι ο αντισημιτισμός. Και το τι θεωρούν αντισημιτικό αλλάζει με την ημέρα. Δεν υπάρχει κάποια λογική. Η λογική είναι η ισχύς. Η λογική είναι η δύναμη», δηλώνει η καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Ιλινόι.
Και το ψυχικό κόστος της όλης αυτής κατάστασης; Φθάνει στα όρια μίας μορφής ψυχολογικής τρομοκρατίας; «Ναι, ψυχολογική τρομοκρατία σε μεγάλο βαθμό και θεωρώ ότι εκεί είναι που είναι οργανωμένο, μέρος σχεδίου. Επικρατεί ‘πάγωμα’, μούδιασμα, και το βλέπω παντού, στους συναδέλφους μου επίσης στον πανεπιστημιακό κλάδο και τους φοιτητές. Χρησιμοποιούν όσο μεγαλύτερη ισχύ έχουν για να μειώσουν την αντίδραση, δηλαδή να ‘παγώσουν’ τον κόσμο μέσα από κινήσεις ξέφρενες και χαοτικές που δεν ξέρεις πού θα καταλήξουν». Ειδικά στα πανεπιστήμια και σε χώρους-κοινότητες που στοχοποιούνται πλανάται μία αδιόρατη απειλή.
Δεν βλέπουν, ωστόσο, τις εξελίξεις όλοι με τον ίδιο τρόπο σε μία Αμερική που ήταν και παραμένει ακραία διχασμένη.
«Πρώτα απ’ όλα ένα ποσοστό του πληθυσμού είναι MAGA, ζουν μέσα στο cult (την «αίρεση»), και λένε ‘το είπε ο πρόεδρός μας ότι θα υπάρξει μία περίοδος δυσκολίας με τους δασμούς, θα αυξηθούν λίγο οι τιμές, ας περιμένουμε’. Και βλέπεις μία τάση υπομονής που πριν από ένα χρόνο εάν αυξάνονταν οι τιμές απότομα θα υπήρχε ‘έκρηξη’. Είναι η προσωπολατρεία που τους ‘κρατάει’. Μετά βλέπεις άλλους οι οποίοι προσπαθούν να βρουν ένα σχέδιο πίσω από όλα αυτά, σκέφτονται πως με τους δασμούς ίσως προσπαθεί να κάνει κάτι ο Τραμπ, επιχειρούν να ‘κανονικοποιήσουν’ αυτό που συμβαίνει. Και έπειτα ένα πολύ μεγάλο μέρος του κόσμου έχει παγώσει, φοβάται. Το να πας σε μία συγκέντρωση και να φοβάσαι εάν στοχοποιηθείς, εάν τραβούν φωτογραφίες είναι πράγματα αδιανόητα για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής», δηλώνει η κ. Φιλήνδρα.
«Βλέπεις ανθρώπους που δεν πιστεύουν στον ουμανισμό, δεν πιστεύουν στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και πιστεύουν μόνο στη δύναμη» αναφέρει η ακαδημαϊκός. Ο Τοντ Λάιονς, επικεφαλής της Υπηρεσίας Ελέγχου Μετανάστευσης και Τελωνείων, λέει ότι η κυβέρνηση πρέπει να συγκεντρώνει και να απελαύνει μετανάστες τόσο αποτελεσματικά όσο συλλέγονται και παραδίδονται τα πακέτα της υπηρεσίας Amazon Prime. Η υπουργός Εσωτερικής Ασφάλειας Κρίστι Νόεμ φωτογραφίζεται με φόντο απελαθέντες πίσω από τα κάγκελα των φυλακών του Ελ Σαλβαδόρ. «Όλα αυτά θλίβουν και τρομάζουν. Δεν τα έχουμε ακούσει και δει αυτά στη μεταπολεμική εποχή και δη στις Ηνωμένες Πολιτείες. Και δυστυχώς ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού το αποδέχεται και το χαίρεται. Έτσι θέλουν να σκέφτονται την αμερικανική κυβέρνηση», δηλώνει.
Δύο χώρες η Αμερική; «Δύο χώρες, δύο πολιτικές κουλτούρες. Μία πολιτική κουλτούρα που έχει σύγχρονους προβληματισμούς και σύγχρονες αξίες και ευαισθησίες, που είναι συμπεριληπτική. Η κουλτούρα της κατανόησης και της αποδοχής και του Κράτους Δικαίου. Και μία κουλτούρα που είναι εθνικιστική, άγρια και των αποκλεισμών. Αυτοί που δεν ανήκουν, δεν είναι άνθρωποι…».
Εμβαθύνοντας, η Αλεξάνδρα Φιλήνδρα επισημαίνει πως «οι πολιτικοί επιστήμονες μιλάμε για τη Δημοκρατία με βάση το κράτος, την έννοια των θεσμών. Ποιοι είναι οι θεσμοί που συγκροτούν ένα δημοκρατικό καθεστώς, ενώ ο τρόπος που αντιλαμβάνονται οι πολίτες την έννοια της Δημοκρατίας είναι κυρίως με βάση το πρώτο συνθετικό της λέξης: ο Δήμος, ποιοι είναι οι άνθρωποι που μπορούν να ανήκουν στους θεσμούς».
«Εάν κάποιους εμείς δεν τους αποδεχόμαστε ως μέλη της κοινότητας, όπως εμείς την φανταζόμαστε, τότε μπορούμε να τους αποκλείουμε και από τα δικαιώματα και από την προστασία που παρέχουν οι δημοκρατικοί θεσμοί. Και το ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι διαφέρει. Υπάρχουν δύο Ηνωμένες Πολιτείες, και δεν ισχύει μόνο στις ΗΠΑ αλλά σε κάθε χώρα. Υπάρχουν πολλαπλές αντιλήψεις για το ποιος είναι ο Δήμος», αναφέρει.
Ως προς το ποια είναι η εθνική ταυτότητα των ΗΠΑ, υπάρχουν δύο κραταιές αντιλήψεις ή κουλτούρες. Η μία που «βλέπει» τους Αμερικανούς ως χριστιανούς, λευκούς, με τους άνδρες και τις γυναίκες σε διακριτούς ρόλους, δίνει μεγάλη αξία στον πλούτο και τα όπλα, και όλα αυτά τα στοιχεία στατιστικά «πάνε μαζί», όπως υποδεικνύουν μελέτες της κ. Φιλήνδρα ως προ το τι συγκροτεί έναν «καλό Αμερικανό». Το άλλο μοντέλο είναι η αποδοχή των άλλων, ο σεβασμός των δικαιωμάτων των γυναικών και των μειονοτήτων, ο σεβασμός της κουλτούρας των άλλων, η μη χρήση βίας και η ενασχόληση με τα κοινά. Υπάρχουν δηλαδή δύο μοντέλα του «καλού Αμερικανού» -ένα ποσοστό πληθυσμού που ανήκει στο χώρο του MAGA ανήκει στη μία κατηγορία και οι υπόλοιποι, που είναι και η πλειοψηφία, είναι η άλλη όψη της Αμερικής.
Συμπερασματικά, η κ. Φιλήνδρα επισημαίνει ότι ακόμη και εάν ο Ντόναλντ Τραμπ παρέλθει, «η ζημιά εύκολα δεν διορθώνεται γιατί πρώτα απ’ όλα έχει χαθεί το ‘κασέ’ της Αμερικής». Ακόμη και αν επανέλθει μία κανονική διακυβέρνηση πώς θα στραφεί σε τρίτες χώρες με επικρίσεις για τυχόν αντιδημοκρατικά ή όποια πεπραγμένα τους, όταν οι ίδιες οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν απολέσει το ηθικό πλεονέκτημα, όποια και αν ήταν τα δικά τους λάθη κατά το παρελθόν, προ Τραμπ. «Οι άλλοι βλέπουν και μαθαίνουν ότι αν αυτά μπορούν να συμβούν στην Αμερική, τότε μπορεί να τα κάνει οποιοσδήποτε και οπουδήποτε -και γι’ αυτό στη δική μας μικρή χώρα με τα δικά της προβλήματα, εμείς και οι ηγέτες μας θα πρέπει να σκεφτόμαστε πάρα πολύ και να είμαστε πάρα πολύ υπεύθυνοι απέναντι στους θεσμούς γιατί ακόμα και μικρές καταπατήσεις ή αποκλίσεις έχουν επιπτώσεις. Έχουμε ένα πολύ μεγάλο μάθημα να αντλήσουμε από όλα όσα συμβαίνουν σήμερα στις Ηνωμένες Πολιτείες», καταλήγει.
