Δεν υπάρχει πλέον καμία αίσθηση ελέγχου των μεταναστευτικών ροών στην Ευρώπη. Το σύστημα είναι εντελώς δυσλειτουργικό, οι λύσεις που έχουν δοκιμαστεί δεν λειτουργούν, οι ροές βοηθούν τη φιλοπουτινική ακροδεξιά στην Ευρώπη, άρα επείγει μια νέα συμφωνία της ΕΕ με την Τουρκία. Το μήνυμα αυτό στέλνει ο ειδικός σε θέματα ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής, Γκέραλντ Κνάους στο Liberal και στη Μαριλίζα Αναστασοπούλου.
Στον απόηχο της συνάντησης Μητσοτάκη - Ερντογάν και της κοινής δήλωσης ότι το μεταναστευτικό αποτελεί κοινή πρόκληση, ο εμπνευστής της προσφυγικής συμφωνίας του 2016, ΕΕ-Τουρκίας και ιδρυτής του European Stability Initiative (ESI), εξηγεί τι μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη. Η Τουρκία πρέπει να πιεστεί να αρχίσει ξανά να δέχεται επιστροφές παράτυπων μεταναστών, και παράλληλα η Γερμανία και κάποιες άλλες χώρες, να πειστούν ότι πρέπει να δέχονται νόμιμα και οργανωμένα, ένα αριθμό Σύρων ή και άλλους, που χρειάζονται προστασία.
«Αυτό που βλέπουμε αυτή τη στιγμή είναι ότι πολλά πράγματα που συζητήθηκαν ή δοκιμάστηκαν τα τελευταία 10 χρόνια προφανώς δεν λειτουργούν. Είναι γεγονός ότι δεν έχουμε καμία επιτυχία στον έλεγχο της παράτυπης μετανάστευσης στην Κεντρική Μεσόγειο. Φέτος είναι πιθανό να έρθουν στην Ιταλία περισσότεροι άνθρωποι από την Κεντρική Μεσόγειο απ' ό,τι το έτος ρεκόρ του 2016», αναφέρει ο κ. Κνάους.
Δεδομένου ότι στην Ευρώπη υπάρχει υπογεννητικότητα και ο πληθυσμός της υπο-σαχάριας Αφρικής προβλέπεται να έχει σχεδόν διπλασιαστεί μέχρι το 2050, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το μεταναστευτικό ζήτημα είναι εδώ για να μείνει.
«Υπήρχε ένα τεράστιο πρόγραμμα, 5 δισεκατομμυρίων, για την Αφρική, με σκοπό να μειωθεί η παράτυπη μετανάστευση, το οποίο δεν απέδωσε. Η Frontex, παρά την τεράστια αύξηση στον προϋπολογισμό της, αφενός δεν είναι παρούσα σε χώρες όπως η Ουγγαρία, η Πολωνία και η Λιθουανία και αφετέρου, σε χώρες όπως στην Ελλάδα, δεν μπορεί να συγκρατήσει τις ροές. Κινήσεις όπως η αναστολή των θαλάσσιων διασώσεων στη Μεσόγειο, επίσης δεν λειτούργησαν. Σήμερα έχουμε πολύ λίγες θαλάσσιες διασώσεις, αλλά αυτό δεν βοηθάει γιατί τώρα έχουμε σκάφη που πηγαίνουν κατευθείαν στη Λαμπεντούζα» εξηγεί ο κ. Κνάους.
Πέραν της Ιταλίας και της Ελλάδας που αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα αυξημένες ροές δια θαλάσσης και άλλες χώρες έχουν να διαχειριστούν σημαντικό αριθμό παράτυπων μεταναστών. Το ζήτημα απασχολεί ιδιαίτερα και τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ισπανία και την Αυστρία, οι οποίες το 2022 δέχτηκαν περισσότερες αιτήσεις ασύλου πρώτου βαθμού απ’ ότι η Ιταλία.
Στη Γερμανία, φέτος, έχουν καταγραφεί ήδη 205.000 αιτήσεις ασύλου, δηλαδή 77% περισσότερες από πέρυσι, δημιουργώντας τεράστια πίεση στις τοπικές αρχές, οι οποίες πλέον προειδοποιούν ότι με αυτόν τον ρυθμό σύντομα δεν θα αρκούν οι υποδομές και μπορεί να χρειαστεί να βάλουν αιτούντες άσυλο σε προσωρινές δομές, όπως σε γυμναστήρια.
Αν και το ζήτημα είναι ευρωπαϊκό δεν είναι εύκολο να βρεθεί μία κοινώς αποδεκτή λύση. Με την επίσκεψή της Επιτρόπου στην Ιταλία ανακοινώθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχέδιο δέκα σημείων για την αντιμετώπιση της παράτυπης μετανάστευσης.
Σχετικά με τη νομοθεσία της Ε.Ε. για την αντιμετώπιση του προβλήματος ο κ. Κνάους μας είπε ότι «αν δούμε τι προτείνεται λεπτομερώς, γνωρίζουμε από τώρα ότι δεν θα λειτουργήσει. Ο Γιούνκερ πρότεινε την υποχρεωτική διανομή και η Φον ντερ Λάιεν παρουσίασε το Σύμφωνο Μετανάστευσης. Η κύρια ιδέα είναι να μειωθεί η τακτική μετανάστευση, κάνοντας μια υποχρεωτική συνοριακή διαδικασία, για παράδειγμα, στην Ιταλία ή στην Ελλάδα.
Αλλά ποιο είναι το νόημα μιας συνοριακής διαδικασίας στην Ελλάδα, την οποία μπορείς να κάνεις ήδη τώρα, αν δεν έχεις συμφωνία επιστροφής; Συνεπώς, από τη στιγμή που δεν γίνονται επιστροφές, όσοι φτάνουν σε ευρωπαϊκό έδαφος παραμένουν.
Ως προς τις αιτήσεις ασύλου, είναι λίγο παραπλανητικές, διότι πολλοί άνθρωποι υποβάλλουν μια αίτηση, αλλά στη συνέχεια προχωρούν και μπορεί ο ίδιος άνθρωπος να υποβάλει αίτηση ασύλου σε δύο και τρεις χώρες. Όταν εξετάσουμε το πού λαμβάνονται οι αποφάσεις για το άσυλο και, ακόμη πιο σημαντικό, το πού παρέχεται προστασία, παρατηρούμε ότι οι περισσότεροι πάνε στην πραγματικότητα σε μία χούφτα χώρες» αναλύει ο κ. Κνάους.
Σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το 2022 οι χώρες που είχαν τις περισσότερες αιτήσεις ασύλου πρώτου βαθμού είναι η Γερμανία (25%), η Γαλλία (16%), η Ισπανία (12%) και η Αυστρία (11%) και η Ιταλία (9%). «Αν το δούμε κατά κεφαλήν, η Αυστρία προκαλεί μεγάλη έκπληξη, αλλά ο λόγος είναι πολύ απλός. Είναι η πρώτη χώρα μετά τα Βαλκάνια όπου οι άνθρωποι αισθάνονται ότι μπορούν να υποβάλουν αίτηση για άσυλο και ότι μπορούν να το λάβουν.
Αυτό που έχουμε σήμερα είναι ένα εντελώς δυσλειτουργικό σύστημα. Έχουμε πολλή βία στα σύνορα. Πολλοί άνθρωποι πεθαίνουν. Δεν έχουμε καμία αίσθηση ελέγχου, γεγονός που βοηθά την φιλοπουτινική ακροδεξιά σε πολλές χώρες. Δεν έχουμε πραγματική αλληλεγγύη και δεν έχουμε επιστροφή όσων υποτίθεται ότι πρέπει να φύγουν» συνοψίζει ο κ. Κνάους
Τι μπορεί να γίνει στην πράξη
«Το μόνο που έχουμε δει στο παρελθόν να λειτουργεί στην πράξη είναι η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας. Χάρη σε αυτή τη συμφωνία, για τέσσερα χρόνια, από το 2016 έως το 2020, ο αριθμός των ανθρώπων που διέσχιζαν τη θάλασσα από την Τουρκία προς την Ελλάδα μειώθηκε, μέσα σε ένα χρόνο, από ένα εκατομμύριο σε 28.000, δηλαδή περίπου 3% και διατηρήθηκε εκεί για μερικά χρόνια.
Η συμφωνία κατέρρευσε το 2020 όταν η Τουρκία σταμάτησε να δέχεται επιστροφές. Γι΄ αυτό, κατά τη γνώμη, μου ευθύνεται η Ε.Ε., η οποία δεν άνοιξε τότε διαπραγματεύσεις για το τι θα κάνει τα επόμενα τέσσερα χρόνια. Κάποιοι στις Βρυξέλλες θεώρησαν ότι η Τουρκία μπλόφαρε. Τον Φεβρουάριο του 2020, η Τουρκία έκανε ένα μοιραίο λάθος, μεταφέροντας ανθρώπους με λεωφορεία στα χερσαία σύνορα της Ελλάδας και είχαμε τις συγκρούσεις. Έκτοτε, φυσικά, είχαμε πολλά επεισόδια βίας σε αυτά τα σύνορα.
Η πραγματικότητα είναι ότι χρειαζόμαστε μια νέα συμφωνία με την Τουρκία και χρειαζόμαστε συμφωνίες με τις αφρικανικές χώρες που να λειτουργούν» υποστηρίζει ο κ. Κνάους.
Η Μελόνι προεκλογικά έδωσε πολλές υποσχέσεις επίλυσης του μεταναστευτικού, αλλά μετά από ένα χρόνο διακυβέρνησης και παρά τη σκληρή γραμμή που τήρησε απέναντι σε φιλανθρωπικές οργανώσεις διάσωσης, οι ροές τους τελευταίους μήνες αυξάνονται συνέχεια.
Η Ιταλία σύναψε μία συμφωνία με την Τυνησία προκειμένου να περιορίσει τις ροές και παρά το ότι η συμφωνία δεν θεωρείται επιτυχής προχωράει και σε άλλες συμφωνίες με χώρες προορισμού και transit των ροών.
«Η συμφωνία της Ιταλίας με την Τυνησία είναι ένα καλό παράδειγμα για το πώς δεν πρέπει να το κάνουμε» επεξηγεί ο κ. Κνάους. «Είναι πολύ ασαφής, μόλις επτά σελίδες και δεν διευκρινίζει τι ακριβώς προσφέρει η Ε.Ε., πότε θα έρθουν τα χρήματα και τι ακριβώς πρέπει να κάνει η Τυνησία για να σταματήσει τις ροές. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι Τυνήσιοι απλά πήραν μερικές εκατοντάδες ανθρώπους από το λιμάνι στα σύνορα με τη Λιβύη και τους πέταξαν στην έρημο».
Τι μπορούμε να κάνουμε για να μειωθούν οι ροές από την Τουρκία;
«Αναφορικά στην Ελλάδα, γνωρίζοντας τι πρέπει να αποφύγουμε και προκειμένου να σταματήσουν οι ανατολικές ροές από την Τουρκία, χρειάζεται να γίνει μία νέα προσφορά στην Τουρκία από τις χώρες που έχουν το μεγαλύτερο συμφέρον, δηλαδή την Ελλάδα, την Αυστρία και τη Γερμανία, γιατί εκεί πηγαίνουν οι άνθρωποι που έρχονται από την Τουρκία.
Η συμφωνία θα πρέπει να περιλαμβάνει, για παράδειγμα, η Τουρκία να δέχεται πίσω παράτυπους μετανάστες και η Γερμανία και κάποιες άλλες χώρες να δεχτούν νόμιμα και οργανωμένα ορισμένους Σύρους ή και κάποιους άλλους που χρειάζονται προστασία.
Το βασικό πράγμα, το οποίο δεν λειτούργησε την προηγούμενη φορά που είχαμε τη συμφωνία, είναι η γρήγορη επιστροφή από τα νησιά στην Τουρκία, η οποία προϋποθέτει τη βεβαιότητα ότι γι’ αυτούς που επιστρέφουμε, η Τουρκία είναι ασφαλής. Για να μπορέσει να γίνει αυτό θα μπορούσαμε να ζητήσουμε από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες να κάνει τον προσδιορισμό του ασύλου για όσους βρίσκονται ή και επιστρέφονται στην Τουρκία.
Αυτές οι λύσεις μπορούν να γίνουν μεταξύ κάποιας ομάδας χωρών με κοινά συμφέροντα και όχι σε επίπεδο Ε.Ε..
Είμαι πεπεισμένος ότι αυτού τους είδους οι λύσεις μπορούν να λειτουργήσουν και ότι αν το κάνουμε τώρα, θα βοηθήσει να αποτρέψουμε ένα τρομερό ακροδεξιό εκλογικό αποτέλεσμα στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του επόμενου έτους» καταλήγει ο κ. Κνάους.
Η συνέντευξη δόθηκε στην Μαριλίζα Αναστασοπούλου.
