Έχω ιδιαίτερο ενδιαφέρον για αυτήν την ιδέα, καθώς είμαι η πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της Μπιενάλε της Ανταρκτικής, ένας τίτλος που θεωρώ ότι με τιμά περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον στην καριέρα μου, παρόλο που υπήρξαν κάποιες πολύ δύσκολες στιγμές από τη στιγμή που ξεκίνησα να ασχολούμαι τον περασμένο Μάιο. Ο κόσμος της τέχνης είναι ένας υπερευαίσθητος, με αυστηρή πολιτική ορθότητα και καχύποπτος χώρος, πολύ μακριά από τον καλλιτεχνικό μύθο της μποέμικης αδιαφορίας. Οι Ρώσοι λειτουργούν με εμπνευσμένους αυτοσχεδιασμούς -ας το ονομάσουμε τον ιταλικό τρόπο για να κάνεις πράγματα-, κάτι το οποίο συγκρούεται με τον προσεκτικό νορβηγικό τρόπο του να σχεδιάζεις τα πάντα αιώνες πριν. Εξαιτίας αυτού, χάσαμε την τελευταία στιγμή έναν ένθερμο υποστηρικτή, τον αρχιτέκτονα Hani Rashid, και τον καλλιτέχνη Matthew Ritchie, ο οποίος φτιάχνει μορφές χρησιμοποιώντας δεδομένα. Παρ' όλ' αυτά, μέσα σε κάτι περισσότερο από ένα χρόνο, ο Alexander Ponomarev, 59 ετών, ο σταρ αυτής της τρελής διοργάνωσης, ο εκκινητής και επικεφαλής της, έχει κάνει την Μπιενάλε της Ανταρκτικής πραγματικότητα.
Ο “Captain Pono” για τους φίλους του, είναι ένας μηχανικός, πρώην ναύτης σε υποβρύχια του Σοβιετικού Πολεμικού Ναυτικού, διάσημος καλλιτέχνης, εκπρόσωπος της χώρας του στην Μπιενάλε της Βενετίας, και το μόνο άτομο που έχει οδηγήσει υποβρύχιο (μικρό, με διαρροές, αυτοσχέδιο, αλλά και πάλι υποβρύχιο) στο Μεγάλο Κανάλι της Βενετίας.
Κοστίζει πολλά παραπάνω από ένα εκατομμύριο δολάρια για να μεταφέρεις δεκάδες καλλιτέχνες, μυαλά, κινηματογραφιστές και βοηθητικό προσωπικό στην Ανταρκτική και αυτός βρήκε τα χρήματα. Τα περισσότερα από αυτά προέρχονται από τον Eugene Kaspersky, επικεφαλής μιας από τις μεγαλύτερες ιδιωτικές επιχειρήσεις διαδικτυακής ασφάλειας στον κόσμο (ρώσικης, ειρωνικά, δεδομένης της τρέχουσας παράνοιας για τις διαδικτυακές επιθέσεις). Ο συλλέκτης και βασιλιάς του καραόκε της Κίνας, Qiao Zhibing, και η συνεργάτης του Lihsin Tsai, επίσης συνέβαλαν.
Ο Ρόμπιν του Μπάτμαν Ponomarev είναι ο νεαρός επιμελητής Nadim Samman, ο οποίος είναι υπεύθυνος για το διαγωνισμό για τους καλλιτέχνες κάτω των 35 ετών. Για κάποιο λόγο, αυτή η κατηγορία προκάλεσε την οργή κάποιων καλλιτεχνικών συμβούλων, οι οποίοι είπαν ότι έκανε διακρίσεις, αλλά καθώς το “νέοι καλλιτέχνες” είναι πανταχού παρόν στον κόσμο της τέχνης, πιστεύω ότι η φασαρία έγινε επειδή άνθρωποι που νόμιζαν ότι ήταν σημαντικοί, δεν έδιναν τις συμβουλές τους καθ' όλη την διάρκεια της διοργάνωσης. Ο διαγωνισμός πραγματοποιήθηκε στην ώρα του, με σχεδόν 500 αιτήσεις και 15 φιναλίστ, οι οποίοι θα εκθέσουν το έργο τους στο Περίπτερο της Ανταρκτικής στη φετινή Μπιενάλε της Βενετίας, και δύο νικητές, τους Sho Hasegawa και Gustav Dusing, οι οποίοι θα είναι κομμάτι αυτής της αποστολής.
Το πρωτοπαλίκαρο-πρέσβης της μπιενάλε στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν ο John Blaffer Royall, ο οποίος οργάνωσε, όπως φαίνεται χωρίς πολύ κόπο, ένα ολόκληρο σαββατοκύριακο ευχάριστων εκδηλώσεων, στο απόγειο της κοινωνικής περιόδου στο Νιούπορτ του Ρόουντ Άιλαντ, το περασμένο καλοκαίρι, για να κάνει γνωστή την μπιενάλε, και έπεισε τον Erik Owen Arneberg, πρόεδρο του Robert Lee Blaffer Foundation, να βάλει χρήματα για το ντοκιμαντέρ που θα φτιαχτεί στην Ανταρκτική. Ο διευθυντής του είναι ένας από τους κορυφαίους δημιουργούς ντοκιμαντέρ της Γαλλίας, ο Denis Delestrac, ο οποίος ειδικεύεται σε θέματα άγνωστα στον πολύ κόσμο, όπως τα μυστικά της ναυτιλιακής βιομηχανίας.
Ο απερίγραπτος και πανταχού παρών Nic Iljine, Γαλλο-Γερμανο-Ρώσος σύμβουλος μουσείων όπως το Guggenheim και το Centre Pompidou, πλοήγησε ανάμεσα στους υφάλους από διεθνείς εντάσεις και τα ευαίσθητα “εγώ”, ενθαρρύνοντας, σταθεροποιώντας και περιστασιακά παίρνοντας ανάποδες.
Το ερευνητικό σκάφος Akademik Sergey Vavilov ξεκίνησε από την Ουσουάια, στην άκρη της Αργεντινής, στις 17 Μαρτίου για ένα ταξίδι 12 ημερών. Ήταν κρύο, σχεδόν παγωμένο, αλλά όχι σε υπερβολικό βαθμό. Το πλοίο ήταν ένα πλωτό εργαστήριο, συνέδριο και εκθεσιακός χώρος. Υπήρξαν επιστημονικές συζητήσεις, περφόρμανς, ποίηση και ανάγνωση φιλοσοφίας, αλλά και προβολές. Μάλιστα, ανάμεσα στα άτομα της αποστολής ήταν και η Barbara Imhof, η οποία είναι “αρχιτέκτονας του διαστήματος” και ερευνά το πώς μπορούμε να χτίσουμε στον Άρη. Παρά τη ναυτία, έγιναν πολλές συζητήσεις. Όπως μπορεί να περιμένει κανείς από ένα έθνος που έχει ως επάγγελμα τον “οραματιστή”, οι Ρώσοι λατρεύουν να υποθέτουν και να διαφωνούν, και καθώς η εταιρία είναι ξεκάθαρα διεθνής, ο Ponomarev έδωσε το ρυθμό.
Όταν το πλοίο φτάσει στον προορισμό του, οι καλλιτέχνες δημιούργησαν ή εγκατέστησαν έργα τέχνης και έκαναν περφόρμανς. “Κάποιοι σαν πειρατές”, λέει ο Ponomarev. “Κάποιοι με άνεση, άλλοι σαν ερευνητές. Τόση τέχνη τη σήμερον ημέρα είναι κοινωνική, κοινωνική, κοινωνική: πολιτική πολιτική πολιτική. Αυτή η μπιενάλε ασχολείται με το χώρο.”
“Σκέφτηκα αυτήν την έκθεση ως μια διαδικασία, ένα ταξίδι, κίνηση, αυτοανάπτυξη. Η κατάσταση στις ζωές μας και στην τέχνη είναι πολύ δομημένη, σαν ένα χαρτί με γραμμές ή σαν το καντράν ενός ρολογιού,” λέει. “Χρειάζεται να σκεφτούμε νέες ιδέες: θέλω αυτή η μπιενάλε, χωρίς εμπόριο, χωρίς έθνη, να μας καθαρίσει. Η μπιενάλε μας έχει να κάνει με τη διαδικασία.”
Ο Ponomarev βλέπει τον καιρό ως ένα στοιχείο της δημιουργικής διαδικασίας. “Τα έργα μπορούν να αντέξουν στις δύσκολες συνθήκες: ο καιρός επηρεάζει τις εγκαταστάσεις και τις περφόρμανς και τα έργα τέχνης μας που είχαν επικεντρωθεί στον καιρό είχαν σχεδιαστεί έτσι ώστε να αλληλεπιδρούν με τον αέρα, το νερό και τον πάγο. Το βαρύ κλίμα μας κάνει να κατανοήσουμε καλύτερα πόσο σημαντικά είναι τα καιρικά και κλιματικά προβλήματα.”
Κινηματογραφικό υλικό, φωτογραφίες, κείμενα και άλλα αντικείμενα θα είναι διαθέσιμα για εκθέσεις που ο Ponomarev και η διοργανώτρια της μπιενάλε, Anna Shvets, διαπραγματεύονται με μουσεία σε όλο τον κόσμο.
Ο Ponomarev τελειώνει με μια ατάκα του Άλμπερτ Αϊνστάιν: “Το πιο όμορφο πράγμα που μπορούμε να βιώσουμε είναι το μυστηριώδες. Είναι η πηγή όλης της πραγματικής τέχνης και της επιστήμης. Οποιοσδήποτε δεν μπορεί πλέον να σταματήσει για να αναρωτηθεί και να αφήσει να τον τυλίξει το δέος, είναι σα να είναι νεκρός. Τα μάτια του είναι κλειστά.”
“Captain Pono”: Από ναύτης υποβρυχίου, καλλιτέχνης
Συνέντευξη στην Anna Somers Cocks (Ιδρύτρια της Art Newspaper)
The Art Newspaper: Ήσουν ήδη καλλιτέχνης όταν πήγες στο Ναυτικό;
Alexander Ponomarev: Η Σοβιετική Ένωση είχε πολύ καλό μάθημα καλλιτεχνικών για παιδιά και άρχισα όταν ήμουν επτά, καθημερινά, και το καλοκαίρι κάναμε σχέδιο στην ύπαιθρο. Αλλά για μένα τα ταξίδια ήταν το πιοσημαντικό πράγμα, και ο μόνος τρόπος για να το κάνεις αυτό ήταν είτε στο Ναυτικό είτε ως πιλότος. Αλλά δε σταμάτησα ποτέ να ζωγραφίζω. Είμαι σαν τους Φοίνικες, που έλεγαν ότι ένα τρίτο της ζωής σου είναι για μελέτη, ένα τρίτο για τη θάλασσα και άλλο ένα τρίτο για την τέχνη.
Πώς έπεισες το Σοβιετικό Πολεμικό Ναυτικό να σε αφήσει να ζωγραφίσεις τα υποβρύχια τους με αστεία χρώματα;
Ήταν μια ριζοσπαστική κίνηση. Έκανα μια μεγάλη κίνηση με το να ζωγραφίσω ένα ναυάγιο: ανέστησα πλοία. Με τα υποβρύχια, έκανα το αντίθετο απ' ό,τι ο Λεονάρντο. Αυτός έκανε το πρώτο σχέδιο υποβρυχίου, στον Codex Atlanticus, και έγραψε: “Δε θα σας πω πώς να το βάλετε κάτω από το νερό, γιατί θα αρχίσετε να αλληλοσκοτώνεστε.” Το 1991, πήρα ένα πολεμικό υποβρύχιο, το μετέτρεψα σε έργο τέχνης και το αποκάλεσα The Way of Leonardo.
Γιατί το Tretyakov έκανε έκθεση με το έργο σου σε μια περίοδο που δεν πραγματοποιούσε εκθέσεις σύγχρονης τέχνης;
Ξεχνάς ότι η πρωτοπορία, την οποία είχε καλύψει, προέκυψε μέσα από τη μηχανική. Ο Τάτλιν, για παράδειγμα, ήταν στο Ναυτικό. Οι επιμελητές μπορούσαν να κάνουν τη σύνδεση.
Τι σε τραβάει στην Ανταρκτική;
Λατρεύω οτιδήποτε έχει να κάνει με χώρο: το νερό, τον ουρανό, τον πάγο, την τοπογραφία, τη ναυσιπλοΐα. Όλοι οι μεσημβρινοί συνδέονται εδώ και όλοι οι ναύτες ξέρουν ότι οι κανονικές τεχνικές ναυσιπλοΐας σταματάνε να λειτουργούν. Δεν υπάρχει χρόνος στην Ανταρκτική: κατασκευάζουμε καινούριο χρόνο. Είναι, επίσης, το μόνο μέρος στον κόσμο χωρίς εθνικότητα (εξαιτίας της Συνθήκης της Ανταρκτικής του 1959, η οποία εφαρμόστηκε το 1961). Η φύση, τα ψάρια και τα ζώα είναι οι βασιλιάδες εδώ, όχι οι άνθρωποι. Οπότε η ιεραρχία της ζωής είναι εξίσου διαφορετική.
Για σένα η Ανταρκτική είναι περισσότερο μια φυσική ή μια μεταφυσική πραγματικότητα;
Ω, μεταφυσική. Πρώτα σαλπάρω στα όνειρά μου, μετά στο πλοίο μου. Όταν είμαι πάνω στο πλοίο, είμαι πολύ ήσυχος και κάθομαι στο κατάστρωμα, απλά κοιτάζοντας τον ορίζοντα. Ήξερες ότι υπάρχουν άνθρωποι που ζουν ολόκληρη τη ζωή τους χωρίς να έχουν δει ποτέ έναν ορίζοντα 360 μοιρών;! Η Ανταρκτική σου καθαρίζει τα μάτια και σου δημιουργεί μια λαχτάρα να επιστρέψεις ξανά και ξανά. Είναι το τελευταίο ανοιχτό, καθαρό, λευκό μέρος σε όλο τον πλανήτη.
Μπιενάλε της Ανταρκτικής: Συμμετέχοντες
Καλλιτέχνες: Abdullah Al Saadi (Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα), Alexander Ponomarev (Ρωσία), Αλέξης Αναστασίου (Βραζιλία), Andrey Kuzkin (Ρωσία), Gustav Dusing (Γερμανία), Eulalia Valldosera (Ισπανία), Joaquin Fargas (Αργεντινή), Julian Charriere (Γαλλία/Ελβετία), Juliana Cerqueira Leite (Βραζιλία), Julius von Bismarck (Γερμανία), Lara Favaretto (Ιταλία), Paul Rosero Contreras (Εκουαδόρ), Shama Rahman (Μπαγκλαντές/Ηνωμένο Βασίλειο), Sho Hasegawa (Ιαπωνία), Tomas Saraceno (Αργεντινή/Γερμανία), Yto Barrada (Μαρόκο), Zhang Enli (Κίνα)
Φιναλίστ του ανοιχτού καλέσματος που θα εκτεθούν στο Περίπτερο της Ανταρκτικής στην Μπιενάλε της Βενετίας: Andreas Lutz (Γερμανία), Ariel Spadari (Βραζιλία), Bridget Steed (Ηνωμένο Βασίλειο), Jacob Harper (Ηνωμένες Πολιτείες), Jasmin Blasco (Γαλλία), Lou Sheppard (Καναδάς), Louise Oates (Ηνωμένο Βασίλειο), Matilde Solbiati (Ιταλία), Meadhbh O'Connor (Ιρλανδία), Stefan Laxness (Ισλανδία), Stephanie Roland (Βέλγιο), Sybren Renema (Ολλανδία), Tom Blake (Αυστραλία), Valentine Siboni (Γαλλία), Winston Chmielinski (Ηνωμένες Πολιτείες)
Καλλιτεχνική Συμβουλευτική Επιτροπή: Alexander Ponomarev (πρόεδρος), Sam Keller, Hans Ulrich Obrist, Sheikha Hoor Al-Qasimi, Hani Rashid, Nadim Samman
Απόδοση: Χρόνης Μούγιος
