Τον Οκτώβριο που πέρασε η Ιωάννα Ασσάνη παρουσίασε την πρώτη της ατομική έκθεση στην Αθήνα, στο Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων, στο Πάρκο Ελευθερίας. Ήταν έκθεση ζωγραφικής, σχεδίων και εγκαταστάσεων με βιντεοπροβολές στις εγκαταστάσεις. Τον Κατάλογο της έκθεσης προλόγισαν ο πρόεδρος του Πολιτιστικού Οργανισμού του Δήμου Αθηναίων Χρήστος Τεντόμας, η πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων Νέλλη Παπαχελά, η ποιήτρια Ανδρονίκη Γωγοπούλου και ο επιμελητής της έκθεσης Εμμανουήλ Μαυρομμάτης. Το έργο της χαρακτηρίζεται από μια συστηματική λογική που αναλύει τις διαδοχικές σχέσεις των προσλήψεων βλέμματος, χώρου και συνειρμών. Απόφοιτη της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, έχει μια πολύ σημαντική εκθεσιακή εικαστική δραστηριότητα και επίσης δημιουργίες στην περιοχή των δρώμενων. Tελευταία, ο γαλλικός οργανισμός Mission Laique Francaise, χρηματοδότησε τη διαδραστική της εγκατάσταση, ηλεκτρονικής πρόσληψης των κινήσεων στον χώρο, που θα λειτουργήσει μόνιμα στο Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης, όπου και εξέθεσε ατομικά πρόσφατα με επιμελητή τον Εμμανουήλ Μαυρομμάτη.
"Για τον καλλιτέχνη είναι απαραίτητη η ταυτότητα του έργου (το έργο να αναγνωρίζεται ως η ταυτότητα του συγκεκριμένου εκείνου καλλιτέχνη), γιατί ο καλλιτέχνης είναι ήδη ο ίδιος μια ενότητα με το έργο του. Έχει ιδέες, έχει τρόπο ζωής, έχει συγκεκριμένες σχέσεις και δρα καλλιτεχνικά μέσα από αυτό το συγκεκριμένο σύνολο. Το έργο μεταφέρει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο την εικόνα του καλλιτέχνη. Όπως συμβαίνει στη λαϊκή παράδοση, που μέσα από τη συνολική της εμπειρία διαδίδονται αποσπασματικά τα κομμάτια μιας ενιαίας πρότασης (μια παροιμία, ένα γνωμικό) χωρίς να ξέρει κανείς ούτε ποιος την είπε, ούτε πώς έγινε, έτσι και εδώ όταν αποσπαστεί ένα μέρος του καλλιτέχνη, όπως αυτό του έργου του, χωρίς να γνωρίζεις τη συνολική του ταυτότητα […] πάλι αυτό το σύνολο θα κρατήσει την ταυτότητα του δημιουργού και θα διαδοθεί αυτοδύναμο. Ο καλλιτέχνης δεν αποφεύγει την ταύτιση της ταυτότητάς του με το έργο ακόμα κι αν αρνείται να την έχει."
Συνέντευξη στον Εμμανουήλ Μαυρομμάτη*
- Εμμανουήλ Μαυρομμάτης: Τι θα χαρακτήριζε τη δική σου ταυτότητα;
- Νομίζω πως είναι να αποδομώ ένα σύνολο και να το μετατρέπω σε νέο σύνολο. Είναι η ανακύκλωση, το ένα κομμάτι να γίνεται κάτι άλλο: το βίντεο να γίνεται ζωγραφική, η ζωγραφική να γίνεται βίντεο. Είναι η συνεχής ροή, από το στατικό στο κινητό και από το κινητό στο στατικό με όλες τις επιδιορθώσεις, τις παρεμβολές που γίνονται στον δρόμο, ανάλογα με τις ιδιότητες του φορέα-εργαλείου που κάνει τη μεταφορά.
-Πώς έγινε και πέρασες από τις πρώτες εργασίες, τα πρώτα σχέδια, στις εργασίες που κάνεις τώρα, που είναι πιο πολύπλοκες και πιο σύνθετες σαν ιδέες;
-Τι έκανε το κλικ; Ήταν η λογική και η ιδέα. Για ένα πολύ μεγάλο διάστημα, όταν άρχισα να κάνω πράγματα ξεκίνησα αρπαχτικά από τις λέξεις σαν φιλολογικές έννοιες. Κρατιόμουν από την εξιστόρηση […] χωρίς όμως να λάβω υπόψη την ουσία της εικόνας, την ιδέα που εμπεριέχει η δομή της. […] Η απεικόνιση είναι απλά μια τεχνική ικανότητα. Όταν όμως αντιλήφθηκα ότι πιο βασικό από το θέμα και την εξιστόρησή του ήταν ο τρόπος που αποδίδεται, ότι η μέθοδος εκφοράς της εικόνας έχει την ουσία, κατάλαβα ότι ο σκελετός ενός έργου είναι η μορφή του και ότι η δομή είναι κι αυτή μορφή! Ούτε το υλικό είναι το έργο, ούτε το τι δείχνω, αλλά το πού είναι χτισμένη η μορφή, επάνω σε τι στέκεται. Το ενδιαφέρον λοιπόν βρίσκεται στο χτίσιμο. […] Με τον ένα ή άλλον τρόπο οι μορφές είναι πάντα δομημένες, είτε το αναγνωρίζουμε είτε όχι. Όταν το αναγνωρίσουμε τότε μπορούμε να τις επεξεργαστούμε και να δημιουργήσουμε μια συνέχεια. Οι μορφές αυτές καθαυτές είναι δημιουργοί. Αυτό που με απασχολεί είναι η εξέλιξη και η συνέχειά τους. […] Οι λέξεις δημιουργούν εικόνες στον νου. Αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο με εικόνες.[…] Όταν μετατρέπεις μια λέξη σε εικόνα […] εκείνη σου δημιουργεί μια σειρά από συνειρμούς, εμφανίζεται μια δεύτερη, μετά μια τρίτη κ.ο.κ. Οι συνειρμοί εννοούν τη διαδικασία. Ο τρόπος με τον οποίο προκαλείται ο συνειρμός και αυτό στο οποίο καταλήγει, δημιουργούν μια διαδικασία όπου το πρώτο αντικείμενο οδηγείται στο επόμενο, κλπ, με αποτέλεσμα το πολλοστό στη σειρά αντικείμενο να μην έχει καμιά σχέση με το αρχικό. Μέσα από αυτή τη διαδικασία δημιουργούνται και οι ειδικεύσεις, από δε τις ειδικεύσεις παράγονται οι γενικεύσεις, έτσι ώστε εν τέλει να διαμορφώνονται τα συστήματα, ως εικόνες. Οι εικόνες είναι οι αρθρώσεις των συστημάτων και τα συστήματα με τη σειρά τους είναι τα νέα αντικείμενα-εικόνες. […] Με ενδιαφέρουν λοιπόν τα συστήματα της εικόνας. […] H κατανόηση επίσης δημιουργεί ασφάλεια.[…] Για να κατανοήσουμε, λοιπόν, αυτό που βλέπουμε ή ακούμε, συγκρίνουμε, ψάχνουμε τα κοινά, τα αντίθετα στοιχεία, ομαδοποιούμε. Αυτή η διαδικασία μας εξασφαλίζει να δώσουμε στα αντικείμενα ταυτότητα, να αναγνωρίσουμε τη λειτουργία τους. Οι μορφές μετατρέπονται σε λειτουργίες όταν ενταχθούν σε ένα σύστημα.
-Υπήρξαν όμως και πράγματα στη ζωγραφική σου που δεν τα καταλάβαινες;
-Ναι! Είχα προβλήματα επι-κέντρωσης σε ένα σημείο. Αυτό που ήξερα από την αρχή της ζωγραφικής μου ήταν ότι διέλυα οπτικά τα πράγματα. Είχα ακραία χρώματα και γενικά δεν μπορούσα να εστιάσω σε μια και μόνο μορφή. […] Όλα τα σημεία είχαν το προσωπικό τους ενδιαφέρον και επικεντρωνόμουν στο καθένα χωριστά. Αυτή η αποσπασματικότητα μου δημιούργησε την ανάγκη να τοποθετήσω σε τάξη οτιδήποτε θεωρούσα κι αναγνώριζα ως άτακτο. […] Έτσι, αν ήθελα να επικεντρωθώ στην κίνηση, εστίαζα αναγκαστικά σε μια φάση της κίνησης, γιατί παρότι η κίνηση δεν έχει στατικό σημείο, έχει φάσεις. Η κίνηση είναι επίσης ένα σύστημα. Τώρα επικεντρώνομαι πια στη μορφή της κίνησης ή στο σύστημά της. […] Το πρόβλημα, επίσης, του σημείου φυγής εμφανίστηκε μέσα από την ανάγκη αυτής της τακτοποίησης. Το σημείο φυγής το αντιλαμβάνεσαι -ενώ δεν υπάρχει- μέσω των διπλανών του γραμμών και σχημάτων. Εκεί κατάλαβα πως αντιλαμβάνομαι με επίπεδο τρόπο τον κόσμο. Ακόμα, η τακτοποίηση εννοεί τα πολλαπλά σημεία αναφοράς, τον ρυθμό και το σύστημα. […] Όταν ξεκίνησα να κάνω μαθητικό θέατρο, οργάνωνα μικρές-μικρές αποσπασματικές ιστορίες σε ένα σύνολο. […] Δεν εγκαθιστούσα από την αρχή το σύνολο, αλλά έδινα στους μαθητές μικρές ιδέες κι αυτοί παρήγαγαν τις επόμενες, τις οποίες τελικά συνέδεα σε ένα σύνολο. Ήταν ένα είδος σπονδυλωτών έργων.[…] Στο Φεστιβάλ Ανάκατα 4 επίσης αποπειράθηκα να μεταφέρω στον χώρο μια εικόνα χωρίς να ξέρω πώς να το κάνω. Είχα το δωμάτιο, ένα ποίημα, είχα μια ιδέα: ήθελα να δουλέψω με τον τεχνητό και τον φυσικό φωτισμό στο παράθυρο και την πόρτα αντίστοιχα, το μέσα και το έξω, τις σκιές τους. Τελικά έφτιαξα ένα έργο μακράν των προθέσεών μου. Εκείνη την εποχή δεν είχα συνειδητοποιήσει τον τρόπο της σκέψης μου […] Το ερώτημα που μου δημιουργήθηκε στο τέλος του έργου ήταν: σε ποια θεωρία πάτησα αυτή την καλλιτεχνική μου πρόταση; Τότε ανακάλυψα πως όλα τα στοιχεία του τελικού έργου, τα είχα ήδη υποσυνείδητα τοποθετημένα σε αποσπασματικές εικόνες, τις οποίες στο τέλος συνέδεσα σε μια εικονική πρόταση. Η αποσπασματικότητα ήταν αυτή που έφτιαξε το σύνολο. Αυτή ήταν και η θεωρία.
- Όταν μιλάς για το σπονδυλωτό έργο, τι χαρακτηρίζει τις συνέπειες και τι χαρακτηρίζει τις ασυνέπειες;
- Εννοείς, από την εποχή που συνειδητοποίησα τη μέθοδο της σκέψης μου και μετά; Mια ασυνεπής φάση ήταν όταν το έργο ξεστράτιζε στο τέλος από την αρχική μου επιθυμία. Το ξεκινούσα με μια ιδέα, μα δεν παρέμενε η ίδια ως το τέλος. Το έργο με οδηγούσε από μόνο του να τελειώσει κάπως αλλιώς. Οι αλλαγές του όμως τελικά μου έδιναν ιδέες που γίνονταν έναυσμα για το επόμενο έργο. Έτσι μου γεννήθηκε και η ιδέα της διαρκούς εναλλαγής ως οπτικό σύστημα. Έκανα λοιπόν το εξής: σχημάτιζα την εικόνα στον υπολογιστή και μετά τη μετέτρεπα σε ζωγραφική εικόνα που ολοκλήρωνα και κατόπιν φωτογράφιζα για να την ξαναμετατρέψω σε εικόνα στον υπολογιστή. Από την ώρα που οργάνωσα αυτό το τεχνικό σύστημα, το έργο μου άρχισε να είναι κι αυτό αρκετά πιο οργανωμένο, με μια οργάνωση όμως που προετοίμαζα και προέβλεπα. Αυτά που μου ξεφεύγουν όμως ακόμα είναι τα βίντεο. […] Στα βίντεό μου υπάρχει η ιδέα μιας εντατικής αποσπασματοποίησης της εικόνας (φωτογραφική σειρά), ενώ στη συνέχεια με τη διαδοχή των αποσπασμάτων της (slideshow) επανέρχεται η ενότητα. Στο βίντεο Ταυτοποίηση. […] η μια εικόνα έβγαζε άλλες δέκα και οι δέκα άλλες τόσες, ώστε το έργο στο τέλος να «ταξιδεύει» από μόνο του -από ένα σημείο και μετά με οδηγούσε αυτό. Σημασία όμως δεν έχει μόνο τι λέμε, αλλά και πώς το λέμε κι αν αυτό που λέμε είναι τελικά συνεπές με αυτό που θέλουμε να πούμε. Σημασία έχει η συνέπεια της πρόθεσης με το λόγο και η συνοχή.
- Υποθέτω ότι μετατοπιζόταν η σύνθεση, αρχικά μέσα στο έργο και στη συνέχεια, απλωνόταν…[…]
- Ήταν ένα έργο που ξετυλιγόταν ζωγραφικά, στις πολλαπλές, επόμενες εκδοχές μιας αφηγηματικής εικόνας.
- Στο Πάρκο Ελευθερίας, στο Κέντρο Τεχνών, παρουσίασες τρεις προβολές σε τρία αντίστοιχα χωνιά. Οι άκρες των χωνιών ήταν και σημεία φυγής.
- Η ιδέα ήταν να έβαζα μια επίπεδη καμπυλωτή εικόνα σε μια καμπυλωτή επιφάνεια. Η θεωρία της τάξης είναι μέσα μου, ήθελα να εξαφανίσω την καμπύλη μέσα στην καμπύλη και να μου βγει ευθεία, να την ακυρώσω. […] Σκέφτηκα λοιπόν να πάρω ένα πανί, να το μεταβάλλω σε γεωμετρική φόρμα, να το κάνω όγκο και να προβάλλω επάνω του μια εικόνα (όποια κι αν ήταν). Έτσι έφτιαξα τις καμπυλότητες. Ήθελα να καμπυλώνει η μορφή, να κάνω την καμπύλη μέσα στην καμπύλη με την προϋπόθεση ότι αν έβαζα μια καμπυλωτή εικόνα σε μια καμπυλωτή ογκώδη επιφάνεια να μου εξαφάνιζε την καμπύλη και να μου έβγαζε πιθανόν ευθεία. […] Η ιδέα της ακύρωσης της φόρμας είναι η ίδια με της ακύρωσης του χώρου, είναι η ίδια ιδέα να αποζητάς το σημείο. Να ακυρώσεις τον χρόνο είναι να αποζητάς την αιωνιότητα και […] να παγώνεις τη ροή είναι να βρίσκεις την τοπικότητα. […] Το σημείο είναι εκεί όπου μαζεύονται τα πάντα και παγώνουν. […] Το σημείο είναι η συνάντηση των πραγμάτων. Πολύ συχνά λέμε ότι κάθε επιτυχία έχει το σωστό πράγμα, στον σωστό χρόνο και τον σωστό τόπο. Όταν συναντηθούν αυτά τα σωστά, πετυχαίνεις αυτό που θέλεις […] και μάλιστα την εποχή που το χρειάζεσαι. Τότε νομίζω πως έχεις μια ευτυχισμένη στιγμή. […] γιατί παράγεται ένα έργο διαχρονικό. Αυτό το έργο μπορεί να είναι καλλιτεχνικό, μπορεί όμως να είναι κι οτιδήποτε άλλο, ένα έργο ζωής […]. Στο τρίπτυχο της Μνήμης που παρουσίασα στο Kέντρο Τεχνών επέκτεινα την ιδέα των καμπυλοτήτων προς την ανάγνωση του συστήματος που διέπει τη λειτουργία της μνήμης.
- Να μιλήσουμε για την έκθεση στο Πάρκο Ελευθερίας. Ποιος ήταν ο συλλογισμός;
- Ήταν η πρώτη μεγάλη, σε αξία παρουσίαση όχι του συνολικού μου έργου, αλλά ενός ουσιαστικού του μέρους που με προετοιμάζει για το επόμενο βήμα. Εξελισσόταν σε τέσσερις ενότητες. Η πρώτη ήταν της Χωροταξίας, η άλλη οι Επαλληλίες […], η παρουσίαση της διαδραστικής εγκατάστασης Μεταβάσεις που θα πραγματοποιηθεί στο Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης και η βιντεο-εγκατάσταση Μνήμη με τα τρία της χωνιά. […]. Αρχικά ήταν τα τέσσερα έργα της Χωροταξίας. Η σειρά της εικόνας ενός σώματος που διασπάται και οδεύει προς τη γεωμετρική της ανάλυση. Στη συνέχεια, ήταν οι Επαλληλίες, η αλλαγή της αρχικής παράστασης από την παρεμβολή νέων εικόνων μέσα στις εικόνες, με υποσημειώσεις, δηλαδή με υποπεριπτώσεις διαφορετικών πολλαπλών εικόνων που προέκυπταν από τις παρεμβολές, ως η διαδικασία μεταφοράς της εικόνας σε παραλλαγές, με πυκνώσεις ή αραιώσεις. Αυτές οι άλλοτε απλοποιημένες κι άλλοτε πολύπλοκες ροές θα μπορούσαν να τοποθετηθούν με την αρχική λογική έτσι όπως παράχθηκαν δηλαδή σε σειρά: 1,2,3 αλλά και με μια διαφορετική σύνταξη ενός άλλου συστήματος τάξης αριθμών, όπως 1,3,5,7 κλπ. Η ιδέα είναι πως όλες αυτές οι διαφορετικές λογικές κατάταξης είναι ισότιμες και ότι ένα κατατακτήριο σύστημα είναι κάθε φορά λογικό, ως προς τον κάθε φορά συγκεκριμένο τρόπο της χρήσης του. Το σημαντικό εδώ είναι η χρήση. Μια άλλη υποσημείωση είναι εκείνη της διαδοχής των σειρών μεταξύ τους, όχι πια ως των προηγούμενων εναλλακτικών θέσεων στο εσωτερικό της ίδιας σειράς, αλλά αντίθετα, ως εναλλαγών από σειρά σε σειρά. Επόμενη ενότητα έργων ήταν οι Ακολουθίες, σχεδιασμένες με την κάτοψη του Γαλλικού Ινστιτούτου ως την οργάνωση που συγκρατούσε τις πυκνώσεις μιας συγκεκριμένης διάταξης από το πολύ απλό στο πολύπλοκο. Η δομή των αραιώσεων και των πυκνώσεων ήταν οι κατόψεις ως οι προσδιορισμοί της λογικής τους ανάπτυξης. Αντίστοιχα, η διαδραστική εγκατάσταση που θα λειτουργήσει στο Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης και της οποίας παρουσίασα στην έκθεση το μοντέλο, είχε ως αντικείμενο την εικονογράφηση των κινήσεων σε ένα συγκεκριμένο τοπικό σημείο, την είσοδο του κτηρίου, ως συνεχείς ροές στην ηλεκτρονική οθόνη. Η ιδέα ήταν ένα έργο μεταβαλλόμενης εικόνας που οπτικοποιεί τις παρούσες κινήσεις και τις κατευθύνσεις τους με κινούμενες ενδείξεις των μετακινήσεων, των προσανατολισμών και των κατευθύνσεων. Σε αντίθεση προς το ζωγραφικό πάγωμα της κίνησης στην επίπεδη και ψευδαισθητικά προοπτική ζωγραφική επιφάνεια, η εγκατάσταση του Ινστιτούτου θα αποδίδει οπτικά την καθαυτή, επιτόπια συνεχή ροή των κινήσεων στο εσωτερικό ενός πραγματικού χώρου του οποίου το βάθος κατά τη διαδικασία της ροής της κίνησης, επισημαίνεται επίπεδα, ως η αρχική συνθήκη στην οποία παραπέμπει η κίνηση […]. Το τελευταίο μέρος της έκθεσης ήταν η ανάπτυξη τριών βιντεοπροβολών στις οποίες αντιμετώπιζα το ερώτημα της πρόσληψης: πώς προσλαμβάνουμε, τι το κάνουμε αυτό που προσλαμβάνουμε, πώς λειτουργούν η πρόσληψη και η χρήση της πρόσληψης; Είναι τρία χωνιά των οποίων η μύτη είναι το σημείο φυγής. Στο πρώτο χωνί (η κατάδυση), μια διαρκής ροή βιντεοπροβολών βυθίζεται αδιάκοπτα ως η συνεχής πρόσληψη των εικόνων του κόσμου από το βλέμμα. Στο δεύτερο χωνί (η ανάδυση) μια διαρκής ροή βιντεοπροβολών αναδύεται συνεχώς από το βάθος και είναι η εικόνα που βλέπει το βλέμμα -και αυτή γίνεται το έργο. Στο τρίτο χωνί εναλλάσσονται διαδοχικά καταδύσεις και αναδύσεις και αυτό είναι ο μηχανισμός της πρόσληψης κι αναπαραγωγής της μνήμης. Θέλησα να δείξω ότι ο μηχανισμός είναι το παράδειγμα του έργου κι ότι το έργο είναι ένα παράδειγμα των προσλήψεων του βλέμματος […]. Το έργο είναι τα μέρη του και οι παραπομπές του.
* Ομότιμος Καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
