Η προσπάθεια διακοπής των ιρανικών γραμμών ανεφοδιασμού είναι κινήσεις αποτροπής μιας μαζικής επίθεσης της Χεζμπολάχ από Βορρά. Και θα είχε ίσως ξεκινήσει αν δεν είχε σταλεί το αεροπλανοφόρο των ΗΠΑ στην περιοχή, προκειμένου το Ιράν να λάβει το μήνυμα, τονίζει ο διεθνολόγος Κώστας Λάβδας στο Liberal.
Στην πράξη αυτό στο οποίο προσβλέπει η Χαμάς προκειμένου να διασωθεί, είναι είτε ένα πόλεμο με στήριξη του Ιράν, κάτι το οποίο μοιάζει δύσκολο, είτε μια διαμεσολάβηση από την Σαουδική Αραβία, φροντίζοντας να μην απομονώσει την Τεχεράνη, όπως λέει ο καθηγητής στο Πάντειο.
Και μιλά για τη σημασία της χθεσινής επικοινωνίας του διαδόχου της Σ. Αραβίας με τον πρόεδρο του Ιράν, την στάση των ΗΠΑ να στηρίξουν τα νώτα του Ισραήλ αλλά και να τηρήσουν για την ώρα μετριοπαθή στάση έναντι της Τεχεράνης, ενώ αναφέρεται και στο επικίνδυνο σενάριο δυνάμεις της Δυτικής Όχθης που διαφωνούν με την Παλαιστινιακή Αρχή και τον αποδυναμωμένο Αμπάς να προσεγγίσουν τη Χαμάς.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
Σύμφωνα με πληροφορίες, ο βομβαρδισμός από το Ισραήλ στα δύο συριακά αεροδρόμια έγινε για να αποτραπεί η άφιξη αεροπλάνων – πιθανότατα μεταγωγικών – από το Ιράν, που μετέφεραν όπλα και εφόδια με προορισμό τη Χαμάς ή άλλες εξτρεμιστικές οργανώσεις. Σύμφωνα μάλιστα με άλλες πληροφορίες, σε ένα από τα αεροπλάνα που επρόκειτο να προσγειωθούν στη Δαμασκό επέβαινε και ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν. Τι δείχνουν τα μηνύματα αυτά του Ισραήλ;
Θυμίζω ότι το Ισραήλ είχε βομβαρδίσει και κατά το παρελθόν τα αεροδρόμια της Δαμασκού και του Χαλεπίου - ειδικά το τελευταίο είχε τεθεί ξανά εκτός λειτουργίας τον Μάιο έπειτα από ισραηλινή επιδρομή - ακριβώς για τον ίδιο λόγο, προκειμένου να σταματήσει τον ανεφοδιασμό τρομοκρατικών οργανώσεων μέσω του Ιράν, της Χεζμπολάχ και των δυνάμεων από τις οποίες το Ισραήλ κινδυνεύει.
Σήμερα, φαίνεται ότι η ίδια αυτή τακτική συμβαίνει σε μεγαλύτερη ενδεχομένως κλίμακα και στα δύο αεροδρόμια, με τη διαφορά ότι μετά την αποτυχία του Ισραήλ να προλάβει την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς καθίσταται κρίσιμη η προσπάθεια να αποφευχθεί ένα χτύπημα από τον Βορρά. Εάν πράγματι η Χεζμπολάχ προχωρήσει σε μαζική επίθεση από το Βορρά, το Ισραήλ θα μπει σε ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο από αυτόν που επιχειρεί τώρα να αποτρέψει. Κατά συνέπεια η προσπάθεια διακοπής των ιρανικών γραμμών ανεφοδιασμού στη Συρία, είναι κινήσεις αποτροπής ενός ίδιου μεγάλου κινδύνου από τον Βορρά. Το μήνυμα αυτό έστειλε χθες το Ισραήλ με τις επιθέσεις στα δύο βασικά συριακά αεροδρόμια.
Πόσο υπαρκτός είναι τελικά ο κίνδυνος από το Βορρά; Τι είναι αυτό που θα επιτάχυνε μια παρέμβασή του Ιράν, απευθείας ή μέσω της Χεζμπολάχ;
Είναι άμεσος και θα είχε ίσως ήδη ξεκινήσει, εάν δεν συνέτρεχαν δύο λόγοι. Αν πρώτον δεν υπήρχε η κινητοποίηση από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ με την πολύ ισχυρή ναυτική και αεροπορική δύναμη, λόγω της παρουσίας των αεροπλανοφόρου Gerald Ford, τότε το Ιράν δεν θα λάμβανε το μήνυμα. Δεν θα αρκούσαν δηλαδή τα λόγια του προέδρου Μπάιντεν ότι η Τεχεράνη «πρέπει να προσέξει» τυχόν δική της μεγαλύτερη εμπλοκή στην κρίση. Ένας δεύτερος παράγοντας που επίσης θα μπορούσε να επιταχύνει μια παρέμβαση του Ιράν, αφορά τη στάση της Σαουδικής Αραβίας. Με δυο λόγια, όλα δείχνουν ότι αυτό που περιμένει σήμερα η Χαμάς είναι είτε μια μεγαλύτερη στρατιωτική εμπλοκή από το Ιράν - κάτι το οποίο μοιάζει δύσκολο αυτή τη στιγμή - είτε μια μεγαλύτερη διπλωματική εμπλοκή, μεσολαβητικού ρόλου, από τη Σαουδική Αραβία. Αν το Ριάντ διαδραματίσει πράγματι ένα συστηματικό διαμεσολαβητικό ρόλο - και όλα δείχνουν ότι προς τα εκεί προσανατολίζεται τώρα - τότε η Χαμάς θα προσπαθήσει να διασωθεί ως οργάνωση και να περάσει σε ένα επόμενο στάδιο.
Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι ενώ το Ισραήλ προσπαθεί, μετά τον αρχικό αιφνιδιασμό, να εξαφανίσει τη Χαμάς - ως μια ισλαμιστική οργάνωση αυταρχική στο εσωτερικό, τρομοκρατική προς τα έξω- η ίδια η Χαμάς προσπαθεί να διασωθεί είτε με εμπλοκή του Ιράν και της Χεζμπολάχ στον πόλεμο (κάτι το οποίο δεν αποκλείεται αλλά αυτή τη στιγμή δεν είναι το πιθανότερο σενάριο), είτε με ένα αυξημένο διαμεσολαβητικό ρόλο της Σ. Αραβίας. Σε αυτό κυρίως προσβλέπει σήμερα, μετά τη σφοδρότατη ισραηλινή απάντηση, η Χαμάς. Πόλεμο με στήριξη του Ιράν ή διαμεσολάβηση μέσω Σαουδικής Αραβίας. Και λιγότερο στην Τουρκία ή το Κατάρ.
Χθες, ο διάδοχος της Σαουδικής Αραβίας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν συνομίλησε με τον πρόεδρο του Ιράν Εμπραχίμ Ραΐσι, για την κατάσταση στη Μέση Ανατολή. Είναι η πρώτη επικοινωνία των δύο ηγετών από τότε που Ριάντ και Τεχεράνη ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους να αποκαταστήσουν τις διπλωματικές τους σχέσεις με τη μεσολάβηση της Κίνας. Τι σημαίνει αυτό; Το Ιράν και η Σ. Αραβία έρχονται πιο κοντά;
Όχι απαραίτητα. Δείχνει ότι η Σ. Αραβία προσπαθεί να βρει έδαφος για διαμεσολαβητικό ρόλο, χωρίς όμως να αποξενώσει το Ιράν. Σας θυμίζω ότι για δεκαετίες, η βασική μηχανή σύγκρουσης, η βασική δυναμική πίσω από όλες τις αντιπαραθέσεις στην περιοχή, ήταν ο ανταγωνισμός μεταξύ της Σ.Αραβίας από τη μία και του Ιράν από την άλλη.
Για μια σειρά από λόγους υπήρξε μια μεταξύ τους προσέγγιση και μια προσέγγιση του Ισραήλ με τη Σ.Αραβία. Η επίθεση της Χαμάς είχε κύριο σκοπό, μεταξύ άλλων δευτερευόντων, να ακυρώσει αυτές τις προσεγγίσεις και την προσπάθεια ομαλοποίησης και ειρήνευσης στην περιοχή.
Το Ριάντ βρίσκεται ακόμη σε αυτή την προσπάθεια αναζήτησης ενός μεσολαβητικού ρόλου, χωρίς όμως να απομονώσει το Ιράν. Δεν θα διάβαζα τις εξελίξεις, όπως και τη χθεσινή συνομιλία των δύο ηγετών, ως προσέγγιση Ιράν - Σ.Αραβίας. Απλώς το Ριάντ δοκιμάζει το έδαφος για να διαδραματίσει ένα ισχυρό διαμεσολαβητικό ρόλο, ενόψει της μαζικής και χερσαίας, όπως όλα δείχνουν, επίθεσης του Ισραήλ που πρόκειται να δεχτεί η Χαμάς, προκειμένου να την εξαφανίσει.
Τι θα σήμαινε στην πράξη να εξαφανίσει το Ισραήλ την Χαμάς;
Όχι βεβαίως την εξαφάνιση της Γάζας και διάφορα που ακούγονται. Θα σήμαινε την πλήρη αλλαγή του μοντέλου διακυβέρνησης της Λωρίδας της Γάζας, που μετά το 2005 δεν κυβερνάται από τους ισραηλινούς αλλά από την ισλαμιστική οργάνωση της Χαμάς, η οποία διοικεί αυταρχικά στο εσωτερικό και παράλληλα δρα τρομοκρατικά προς τα έξω. Η Χαμάς ασκεί μια αυταρχική εξουσία, η τελευταία φορά που έγιναν εκλογές ήταν το 2006, όπου και οι ισλαμιστές της οργάνωσης επικράτησαν και στη συνέχεια εξουδετέρωσαν κάθε αντίπαλο. Υπήρξε και ένοπλη αντιπαράθεση με τη Φατάχ. Η επιδίωξη του Ισραήλ είναι να διαλύσει τη Χαμάς και να αλλάξει το μοντέλο διακυβέρνησης στη Γάζα.
Πώς θα το πετύχει αυτό; Μένοντας εκεί και κυβερνώντας τη Γάζα;
Όχι μακροπρόθεσμα. Ούτε το ενδιαφέρει η διοίκηση της Γάζας, ούτε το συμφέρει. Αλλά βραχυπρόθεσμα θα επιχειρήσει την πλήρη αλλαγή του καθεστώτος της Γάζα. Αυτό είναι το σχέδιο του Ισραήλ και είναι εξαιρετικά δύσκολο. Οι εξελίξεις συνεπώς θα εξαρτηθούν από τον βαθμό επιτυχίας του στόχου των ισραηλινών, δηλαδή της πλήρους εξασθένισης έως εξαφάνισης της Χαμάς. Ένας στόχος πολύ δύσκολο να επιτευχθεί χωρίς τεράστιες απώλειες του άμαχου πληθυσμού της Γάζας, γεγονός που θα προκαλέσει στο Ισραήλ προβλήματα με τη διεθνή κοινότητα.
Μετά από την κτηνώδη τρομοκρατική επίθεση την οποία δέχτηκε, το Ισραήλ βρίσκεται σε μια αρκετά δύσκολη θέση σε πολλά επίπεδα. Έχει τις δυνατότητες τόσο από άποψη σθένους, όπως δείχνει η προσέλευση εθελοντών και η κατακόρυφη ενίσχυση της αριθμητικής ισχύος των ενόπλων δυνάμεων, όσο και από πλευράς οπλικών συστημάτων, αλλά η εισβολή στη Γάζα και ένας πόλεμος εβδομάδων ή και μηνών παραμένει δύσκολο στοίχημα.
Παρόλα αυτά, η εισβολή παραμένει το πιο πιθανό σενάριο, εκτός εάν δεχθεί και γενικευμένη επίθεση από το Βορρά, οπότε η ανάφλεξη θα είναι γενικότερη γιατί το Ιράν θα έχει πια ανοικτά σηκώσει το γάντι, ή – σε εντελώς διαφορετικό αλλά πιθανό σενάριο – η Σαουδική Αραβία καταφέρει να αναπτύξει μεσολαβητική διπλωματική προσπάθεια με επιστροφή των ομήρων. Και ενώ φυσικά θα μένει πάντα ανοικτό το ερώτημα της εξέλιξης των δύσκολων, συχνά εχθρικών, σχέσεων της Χαμάς με τη Φατάχ.
Στην εξίσωση μπαίνει και ο ρόλος του Μαχμούντ Αμπάς, του προέδρου της Παλαιστινιακής Αρχής, ο οποίος είναι πολύ αποδυναμωμένος, ασθενής, χωρίς να είναι καθόλου βέβαιο πώς ελέγχει πλήρως τη Δυτική Όχθη, παρά τη σχετικά αυταρχική (αλλά όχι ισλαμιστική τρομοκρατική) δομή διακυβέρνησης. Περιττό να επισημάνω ότι ούτε εκεί έχουν γίνει εκλογές μετά την αρχική ανάδειξη του Αμπάς. Εκεί όμως αναπτύσσονται ομάδες - και αυτό είναι το επικίνδυνο σενάριο για το Ισραήλ - οι οποίες θα ήθελαν μια επαναπροσέγγιση με τη Χαμάς. Είναι το χειρότερο δυνατό σενάριο για το Ισραήλ: Η Δυτική Όχθη να προσεγγίσει τη Χαμάς και η Χεζμπολάχ να επιτεθεί από τον Βορρά.
Το κακό αυτό σενάριο δεν επιχειρεί να αποτρέψει η ισχυρή αμερικανική στρατιωτική παρουσία στην περιοχή; Δηλαδή να μην βρεθούν οι ισραηλινοί στο έδαφος να έχουν απέναντι τους δύο μέτωπα;
Προφανώς οι ΗΠΑ και το μεγαλύτερο μέρος του ΝΑΤΟ επιδιώκουν την οριοθέτηση της κρίσης. Γι αυτό είναι πολύ σημαντική η ισχυρή στρατωτική παρουσία, γι αυτό και δυσφορεί τόσο η Τουρκία όσο και πολλοί και διάφοροι εκούσιοι ή ακούσιοι απολογητές της ισλαμιστικής τρομοκρατίας διεθνώς. Είναι χαρακτηριστικό ότι εκτός από τις συνήθεις εκφράσεις υποστήριξης του Ισραήλ, τόσο ο πρόεδρος Μπάιντεν, όσο και ο ΥΠΕΞ Μπλίνκεν, επαναλαμβάνουν και τη διατύπωση «we have your back», δηλαδή ότι θα υπερασπιστούν άμεσα το Ισράηλ, αν χρειαστεί. Είναι μια σαφής αμερικανική προσπάθεια να μην υπάρξει γενικότερη ανάφλεξη με περαιτέρω εμπλοκή του Ιράν και άλλων.
Την ίδια προσπάθεια δείχνει κατά την άποψή μου και η επιφυλακτικότητα των Αμερικανών να αποδώσουν δημόσια την τρομοκρατική επίθεση απευθείας στο Ιράν. Όχι απαραίτητα γιατί δεν έχουν τέτοιες ενδείξεις - ίσως υπάρχουν, ίσως όχι - όσο γιατί οι ΗΠΑ σκέφτονται, ορθώς, αυτή τη στιγμή, ότι μια δημόσια δήλωση πως ευθύνεται το Ιράν, θα το απομακρύνει ακόμη περισσότερο. Είναι σαν να δίνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες στο Ιράν τη δυνατότητα να αποστασιοποιηθεί κάπως από τα τεκταινόμενα, με το να μην το καταγγέλλουν ως τον κύριο υπεύθυνο για τη συγκεκριμένη επίθεση, πέρα από τα γνωστά για την γενική και συνεχή στήριξη που προσφέρει στη Χαμάς και τη Χεζμπολάχ. Του δίνουν κάτι σαν «άλλοθι», το οποίο φυσικά μπορεί να μην είναι χρήσιμο μετά από μερικές ημέρες, εάν επικρατήσει το σενάριο που θέλει τη Χεζμπολάχ να εξαπολύει γενικευμένη επίθεση κατά του Ισραήλ. Δεν πρέπει να συγχέουμε τις αναμενόμενες δηλώσεις του Ιράν με τις πράξεις του. Αν η Τεχεράνη προβεί κι άλλες κινήσεις, μετά τις αμερικανικές δηλώσεις και τους βομβαρδισμούς των δύο συριακών αεροδρομίων, μένει να φανεί. Αλλά όπως σας είπα και στην αρχή, το Ισραήλ έχει βομβαρδίσει και στο παρελθόν συριακά αεροδρόμια, προκειμένου να ανακόψει ιρανικές γραμμές τροφοδοσίας των τρομοκρατικών οργανώσεων.
Εχουμε διαβάσει πολλά για τον κίνδυνο να παγώσουν οι σχέσεις Ισραήλ - Σ. Αραβίας. Εκτιμάτε ότι ανάλογα και με τις πρωτοβουλίες που θα πάρει το Ριάντ, μπορεί και να μην διαρραγεί τελικά η προσπάθεια της μεταξύ τους ομαλοποίησης;
Το ερώτημα γύρω από τη Σ. Αραβία είναι κατά πόσο θα «τσιμπήσει» το δόλωμα της Χαμάς, άρα θα κάνει, σε τελική ανάλυση, αυτό που θέλει το Ιράν, ο παλιός αντίπαλος και ανταγωνιστής της Σ. Αραβίας. Μέχρι στιγμής το Ριάντ δεν έχει δείξει κάτι τέτοιο. Μάλλον προσανατολίζεται σε έναν αναβαθμισμένο διαμεσολαβητικό ρόλο.
Κρίνοντας από τις φραστικές επιθέσεις των τελευταίων ημερών από τον Ταγίπ Ερντογάν κατά των ΗΠΑ και του Ισραήλ, τι θα λέγατε ότι επιδιώκει;
Από την 7 Οκτωβρίου 2023, οι σχέσεις και οι ισορροπίες μετασχηματίζονται και αναδιαμορφώνονται με μεγάλη ταχύτητα. Αλλά ο Ερντογάν ενδέχεται να έχει κάνει το έξης λάθος. Να έχει υπολογίσει πως μπορεί ταυτόχρονα και να απευθύνεται στο ακροατήριο του πολιτικού Ισλάμ παγκοσμίως και να διαδραματίσει ένα μεσολαβητικό ρόλο. Δηλαδή το σύνηθες, όπως το πέτυχε εν μέρει μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Όμως η συγκυρία σήμερα είναι πολύ διαφορετική και ο ρόλος του γεφυροποιού σημαίνει τεράστιο ρίσκο. Το θεωρώ πολύ δύσκολο.
Αν κατάφερνε κάτι τέτοιο και μπορούσε, για παράδειγμα, να εξασφαλίσει την επιστροφή των ομήρων, προφανώς θα επρόκειτο για επιτυχία. Εκτιμώ ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να το πετύχει. Η Σαουδική Αραβία επιχειρεί να παίξει μεσολαβητικό ρόλο, ενώ προσπάθειες σε αυτή την κατεύθυνση κάνει και το Κατάρ. Στην πράξη, με αυτή την ακόμη πιο ριψοκίνδυνη τακτική της Τουρκίας, το μόνο που καταφέρνει είναι να αποξενώνεται ακόμη περισσότερο από τη Δύση, διατηρώντας όμως την προσοχή του κοινού του πολιτικού Ισλάμ σε διεθνές και, κάτι ακόμη πιο επικίνδυνο για την Ελλάδα, σε διεθνικό επίπεδο.
* Ο Κώστας Α. Λάβδας είναι Καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και έχει εργαστεί σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Βιβλία και επιστημονικά άρθρα του έχουν δημοσιευθεί στα ελληνικά, τα αγγλικά και τα γερμανικά.
