Ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από την απελευθέρωση του στρατοπέδου συγκέντρωσης Άουσβιτς - Μπιρκενάου, συμβόλου του ολοκαυτώματος, και μέρος όπου βρήκαν μαρτυρικό θάνατο περίπου δυο εκατομμύρια Εβραίοι της Ευρώπης, θύματα της κτηνωδίας των Ναζί.
Ο επιζών του Ολοκαυτώματος, Άσερ Ματαθιάς μίλησε στο Liberal σχετικά με την εποχή εκείνη και για το εάν ο κόσμος έχει πάρει τα μαθήματα που δίδαξε αυτή η μαύρη περίοδος της Ιστορίας.
Συνέντευξη στον Κώστα Βλάχο
Κύριε Ματαθιά, τι θυμόσαστε 80 χρόνια μετά το Ολοκαύτωμα;
Αθλιότητα, βαρβαρότητα, πείνα και μίσος. Ως θύμα, γεννημένος στις 3 Δεκεμβρίου 1943, εν μέσω τριμερούς κατοχής - Βουλγαρικής, Γερμανικής, Ιταλικής - μήνες μετά τη μοιραία συγκέντρωση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, στις 13 Μαρτίου του 1943, δεν είχα συνείδηση της φρίκης που λάμβανε χώρα έξω από το σπήλαιο του Αγίου Λαυρεντίου στο Πήλιο. Τέτοιες πληροφορίες, για την άθλια πείνα, τους συνεπακόλουθους θανάτους, την αντίσταση και τον εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε, περιήλθαν στην αντίληψή μου μετά από τέσσερα ή πέντε χρόνια. Ακόμα, θυμάμαι την ιστορία του ότι ονομάστηκα, ως πρωτότοκος, από τον μικρότερο αδελφό του πατέρα μου Ιακώβ και όχι όπως συνηθιζόταν από τον παππού μου από πατέρα, Σαμουήλ.
Το 1940, ο αδελφός του πατέρα μου Asher, 20 ετών, εργαζόταν σε ένα γραφείο στη Λάρισα με τον καλύτερό του φίλο (τον μελλοντικό μου πεθερό, Moshe Franses). Όταν ακούστηκαν οι σειρήνες που ανήγγειλαν ιταλική αεροπορική επιδρομή, ο Moshe είπε στον Asher να προχωρήσει στο καταφύγιο για τις βόμβες, στο οποίο θα τρέξει και ο ίδιος μόλις τελειώσει τη δακτυλογράφηση. Ενώ ο Asher διέσχιζε την πλατεία, μια βόμβα έπεσε στο κεφάλι του σκοτώνοντάς τον ακαριαία.
Η άλλη οικογενειακή παράδοση είναι ότι ο πατέρας μου, γεννημένος στα Τρίκαλα και Ρωμανιώτης Εβραίος τότε, που μιλούσε άπταιστα μόνο ελληνικά, ερωτεύτηκε τη Νίνα (Σάρα) Ατούν από την πολυσύχναστη πόλη της σεφαραδίτικης Θεσσαλονίκης. Η περιοχή, μαζί με το νομό Μακεδονίας είχε επανέλθει στην ελληνική κυριαρχία με τη διευθέτηση του Α' Βαλακνικού Πολέμου του 1912. Οι Εβραίοι της πόλης ήταν δεν ήταν μόνο ελληνόφωνοι αλλά πολύγλωσσοι, αφού ως Σεφαραδίτες που εκδιώχθηκαν από την Ιβηρική χερσόνησο το 1492 στις ευπρόσδεκτες αγκαλιές των Οθωμανών Τούρκων, η κύρια γλώσσα τους ήταν η Ladino (Ισπανοεβραϊκή γλώσσα).
Ο μελλοντικός πεθερός του Ιακώβ έθεσε ως όρο για τη συνέχιση του φλερτ να γνωρίζει άπταιστα τα ιουδαϊκά - ισπανικά - πράγμα που έκανε, για χάρη της αγάπης. Παντρεύτηκαν στις 6 Σεπτεμβρίου 1942, αλλά την άνοιξη του '43 ο Daniel και η Rachel Atoun, με τους γιους τους Jake και Shabtai σε προεφηβική ηλικία μεταφέρθηκαν στο Άουσβιτς, χωρίς να τους ξαναδούν ποτέ.
Ο άλλος μικρότερος αδελφός του πατέρα μου, ο Μωυσής, βλέποντας τους κακούς οιωνούς στην Ελλάδα σχετικά με τους Εβραίους, και ανύπαντρος, αψήφησε το βρετανικό εμπάργκο για μετακίνηση των Εβραίων στην υπό «Βρετανική Εντολή» Παλαιστίνη και βρέθηκε στη Χολόν. Από εκεί ξεκίνησε αλληλογραφία με τον πατέρα μου, για να τον συμβουλεύσει πότε θα ερχόταν η κατάλληλη στιγμή για να πάει ο ίδιος, και μια μεγαλύτερη οικογένεια, στο νέο κράτος του Ισραήλ.
Οι αναφορές του ήταν αρνητικές για τους εποίκους που είχαν να κάνουν με τους φενταγίν, δηλαδή τους Άραβες τρομοκράτες. Το αποτέλεσμα είναι ότι ποτέ δεν υπήρξε μια ειρηνική περίοδος που να ευνοούσε τη μετακίνηση στη Γη της Επαγγελίας. Εν τω μεταξύ, ενώ μαίνονταν ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος, ο άλλος αδελφός του πατέρα μου επιστρατεύτηκε και πάλι για θητεία. Χωρίς δισταγμό, πλησίασε τον ταγματάρχη στη βάση του οποίου θα υπηρετούσε και απαίτησε να υπηρετήσει εκεί και η οικογένειά του, για να εξασφαλίσει ότι θα μπορούν να δοθούν βασικά τρόφιμα στη γυναίκα του και τα δύο παιδιά του, τον Άσερ και τη Μαρία.
Ποιο είναι το μάθημα του Ολοκαυτώματος; Πιστεύετε ότι αυτό το μάθημα έχει αφομοιωθεί;
Όχι. Τα μαθήματα του Ολοκαυτώματος δεν έχουν αφομοιωθεί Σκεφτείτε, η πατρίδα μας έχασε το 87% των Εβραίων της- όμως οι μόλις 1.200 που επέστρεψαν από το Άουσβιτς - Μπίρκεναου έγιναν δεκτοί με αυτές τις ερωτήσεις:
«Γιατί επιστρέψατε; Γιατί ο Χίτλερ δεν ολοκλήρωσε τη δουλειά;»
Στις 29 Νοεμβρίου 1947, συζητήθηκε στη νέα αναδιαρθρωμένη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το ψήφισμα 181 για την εκχώρηση της προαναφερθείσας «Βρετανικής Εντολής» της Παλαιστίνης. Στην κοσμοϊστορική λύση των δύο κρατών που προτάθηκε και συνεχίζει να συζητείται, 33 έθνη ψήφισαν ναι, 10 απείχαν και 13 χώρες μπήκαν στο πάνθεον της ντροπής: 11 αραβικές ή μουσουλμανικές (συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας), η Κούβα και το μοναδικό ευρωπαϊκό-χριστιανικό έθνος που ψήφισε κατά της γέννησης ενός εβραϊκού κράτους, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας αρνούμενη την εβραϊκή κυριαρχία.
Η πρωτοβουλία μου, με υπογραφές σε 10 κράτη μέχρι στιγμής, απαιτεί από την Ελλάδα να αποσύρει εκείνη την ψήφο πριν από 78 χρόνια, και να ζητήσει συγγνώμη από το Ισραήλ και τον Εβραϊκό Λαό ολόκληρο. Όχι για χάρη της εβραϊκής εξουσίας, αλλά για τη συλλογική ηθική ανάταση μιας χώρας που θα μπορούσε να είναι διεκδικήτρια της προόδου και της ευημερίας- αντ' αυτού παραμένει ανάμεσα στα φτωχότερα, καθυστερημένα έθνη των Βαλκανίων, μόλις και μετά βίας πάνω από τη Βουλγαρία! Ο συνταγματάρχης Mordekhai Frizis ήταν ένα πρώιμο θύμα στο αλβανικό μέτωπο, όταν έπεσε το 1940- ωστόσο, χρειάστηκε να φτάσει το 2010 για να ανεγερθεί στη γενέτειρά του, τη Χαλκίδα, το κατάλληλο άγαλμα.
Το 1950 ανεγέρθηκε το σύγχρονο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο στους χώρους του 500 ετών εβραϊκού νεκροταφείου, ενώ οι μαρμάρινες ταφόπλακες χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό και για τον εξωραϊσμό εκκλησιών και ιδιωτικών κατοικιών. Τέτοια ιεροσυλία! Σε τακτική βάση, εβραϊκά νεκροταφεία, συναγωγές και μνημεία του Ολοκαυτώματος όπως βεβηλώνονται! Η Ορθόδοξη Εκκλησία συνεχίζει να κηρύττει για τους «δόλιους Ιουδαίους» που ευθύνονται για τη σταύρωση! Μπορώ να ξεχάσω την ορθόδοξη Μεγάλη Εβδομάδα μεγαλώνοντας στο Βόλο; Οι συμμαθητές απέφευγαν τους Εβραίους φίλους τους από φόβο μήπως τους απαγάγουν και τους πάρουν αίμα για το ψήσιμο της πασχαλινής μάτσας. Την ημέρα της σταύρωσης, συγκεντρώνονταν μπροστά από το σπίτι μας ψέλνοντας: Simera macros paramos, simera mavri mera. Η μαμά μου άνοιγε τα παντζούρια και φώναζε: «Δεν υπάρχει τίποτα κακό σε αυτή την όμορφη ηλιόλουστη μέρα, τώρα, φύγετε από εδώ».
Ο αγώνας για επιβίωση σας βοήθησε στη μετέπειτα ζωή σας;
Φυσικά. Μέχρι να μάθω τον λόγο για τον οποίο με ονόμασαν Άσερ, ήμουν απορημένος γιατί δεν μπορούσα να πάρω το αντίστοιχο όνομα Tom, Dick ή Harry για να αναμειχθώ. Ωστόσο, η μειονοτική μου ιδιότητα με οδήγησε να διαπρέψω. Αν δεν είχα φοιτήσει ποτέ στα ιδρύματα που φοίτησα στην εκπαίδευσή μου, θα ήταν αρκετό να ζω απλώς στη Νέα Υόρκη - η ποικιλομορφία της ανθρωπότητας με έκανε πιο ταπεινό (κάποιοι Έλληνες εξακολουθούν να επιμένουν ότι είναι απόγονοι των κλασικών Ελλήνων που μας έκαναν υπερήφανους, αν εξαιρέσουμε την πατριαρχία, τη δουλεία, τους πολέμους, καταλαβαίνετε τι λέω- ακόμη και ότι η Ελλάδα κέρδισε τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, επειδή η αρχική της αντίσταση στον Μουσολίνι ανάγκασε το Ράιχ να εκτρέψει στρατεύματα από το ανατολικό μέτωπο).
Επιπλέον, επιδεικνύω ενσυναίσθηση και συμπόνια για όσους υφίστανται διακρίσεις - μαύρους, LBGTQ+, Ρομά, μουσουλμάνους. Φανταστείτε, ο Γιάννης, ο μαύρος αστέρας του μπάσκετ, γεννημένος στην Αθήνα, περίμενε 18 χρόνια για να αποκτήσει την ελληνική υπηκοότητα.
Περαιτέρω, χωρίς το πλεονέκτημα της εβραϊκής παιδείας στο Βόλο, τόσοι πολλοί ραβίνοι και δάσκαλοι πέθαναν, έγινα ένας παρατηρητικός Εβραίος στην Αμερική, ακόμη και να διευθύνω τη λατρεία στη συναγωγή. Το 1974, έγινα μάλιστα ο πρώτος Ελληνοαμερικανός-Εβραίος-μετανάστης-Επιζών του Ολοκαυτώματος που έθεσε υποψηφιότητα για πολιτειακός βουλευτής της Νέας Υόρκης κερδίζοντας τις υποψηφιότητες ενός διαφορετικού (μετριοπαθούς, προοδευτικού, φιλελεύθερου) Ρεπουμπλικανικού Κόμματος και του καταργημένου πλέον Φιλελεύθερου Κόμματος.
Ποια είναι η συμβολή των Ρωμανιωτών Εβραίων ενάντια στους Ναζί κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου;
Οι Ρωμανιώτες Εβραίοι πολέμησαν ως πιστοί Έλληνες, αν και περιθωριοποιούνται ως «άλλοι», καθώς είναι ύποπτοι για απιστία. Ο Ιουδαϊσμός διδάσκει ότι οι Εβραίοι παραμένουν πιστοί και εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις σε όποια χώρα και αν διαμένουν. Οι συνέπειες μιας τέτοιας παρεξήγησης από τους συμπατριώτες μας είναι ολέθριες: ήδη, ανέφερα ότι το 87%, 60 χιλιάδες, Έλληνες Εβραίοι χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα. Αντίθετα, το 100% των μουσουλμάνων της Αλβανίας επέζησε και το 95% των Εβραίων της Δανίας επέζησε. Θεωρούνταν μέρος του έθνους. Επίσης, οι Ρωμιοί Εβραίοι βρέθηκαν και στις δύο πλευρές του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, αγωνιζόμενοι για ιδανικά.
