Για την τακτική «σοκ και δέους» που εφαρμόζει ο Ντόναλντ Τραμπ στο εσωτερικό των Ηνωμένων Πολιτειών και την ορατή απουσία ισχυρής αντίδρασης από το Δημοκρατικό Κόμμα αλλά και την παραδοσιακή ρεπουμπλικανική βάση καθώς βάλλονται θεσμοί, οργανισμοί και δημόσιες υπηρεσίες, μιλά η κα Αλεξάνδρα Φιλήνδρα, καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών και Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι στο Σικάγο, σε συνέντευξή της στο Liberal και την Ευαγγελία Μπίφη.
Μπαράζ προεδρικών διαταγμάτων που υπερβαίνουν τα όρια της συνταγματικότητας, υπονόμευση του Κογκρέσου και ένα σαρωτικό κύμα βεβιασμένων και μη ορθολογικών κινήσεων στο όνομα της πάταξης της γραφειοκρατίας και της μείωσης των δημόσιων δαπανών από το Υπουργείο Κυβερνητικής Αποδοτικότητας (DOGE), που ακόμη οι Αμερικανοί δεν γνωρίζουν ποιος βρίσκεται επίσημα στην κεφαλή του, δεδομένου ότι ο Ίλον Μασκ «κρατά» το ρόλο του συμβούλου του προέδρου.
«Ξαφνικός θάνατος» ομοσπονδιακών προγραμμάτων, περιστολή χρηματοδοτήσεων με ιδεολογικά κριτήρια, μαζικές απολύσεις εν μία νυκτί, κατευθυντήριες προς τα Πανεπιστήμια που έρχονται να περιορίσουν την ακαδημαϊκή ύλη όσον αφορά σημαντικά κεφάλαια της αμερικανικής Ιστορίας όπως η δουλεία ή τα κινήματα των μαύρων υπό το πρόσχημα ότι συνιστούν «διάκριση» και προκαλούν «δυσφορία» στους λευκούς φοιτητές, καθώς και ολόκληρα τμήματα ιατρικών σχολών που κινδυνεύουν να κλείσουν.
Μια εικόνα απόλυτης σύγχυσης, αβεβαιότητας και αγωνίας στον πρώτο μήνα της προεδρίας Τραμπ, όπως μας την μεταφέρει η Αλεξάνδρα Φιλήνδρα. «Βλέπουμε την εφαρμογή του Project 2025», δηλώνει η ακαδημαϊκός στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι, κάνοντας λόγο για μία νέα μορφή μακαρθισμού και γενικευμένη στοχοποίηση των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, των γυναικών και της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας.
Η κα Φιλήνδρα αρχικά θέλει να αποσαφηνίσει πώς λειτουργεί το αμερικανικό σύστημα σε σχέση με το ελληνικό και γιατί έχουν υπάρξει αναφορές από τον διεθνή Τύπο περί «πραξικοπήματος». Ο Αμερικανός πρόεδρος στα ελληνικά δεδομένα είναι το αντίστοιχο του πρωθυπουργού και όχι του Προέδρου της Δημοκρατίας. Στην Ελλάδα ο πρωθυπουργός αναλαμβάνοντας τα ηνία μπορεί να συνενώσει ή να καταργήσει υπουργεία, να αλλάξει τον τρόπο λειτουργίας και τη χρηματοδότησή τους και αυτό είναι σύνηθες και σαφώς δεν είναι αντιδημοκρατικό διότι δεν υπάρχει διαχωρισμός της εκτελεστικής και της νομοθετικής εξουσίας, υπογραμμίζει.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ωστόσο, το σύστημα είναι διαφορετικό με το Σύνταγμα να προβλέπει ξεκάθαρες εξουσίες για τους νομοθέτες, οι οποίοι και είναι αρμόδιοι για τη σύνταξη των νόμων, και για την εκτελεστική εξουσία που είναι ο πρόεδρος και οι υπουργοί και ο ρόλος τους είναι να εκτελούν τους νόμους. Τα υπουργεία δεν συντάσσουν νέους νόμους, οι υπουργοί δεν είναι και βουλευτές όπως ισχύει στην Ελλάδα. Η δημιουργία αυτών καθαυτών των υπουργείων και των υπηρεσιών είναι αποτέλεσμα νομοθετικών πράξεων που κατά το παρελθόν που έχουν εγκριθεί από το Κογκρέσο και ακολούθως υπογραφεί από τον εκάστοτε πρόεδρο. Η άλλη μεγάλη διαφορά είναι ότι το Σύνταγμα δίνει ρητά στο Κογκρέσο το ρόλο της κατάρτισης του προϋπολογισμού και της διάθεσης κονδυλίων ανά υπουργείο και υπηρεσία.
«Όταν έρχεται όμως ο Ντόναλντ Τραμπ, συνεπικουρούμενος από τον Ίλον Μασκ, και εκδίδει προεδρικά διατάγματα που αντιστοιχούν περισσότερο σε νομοθετήματα είτε καταργώντας υπουργεία και προγράμματα, είτε αφαιρώντας χρηματοδοτήσεις, αυτό αντιβαίνει στο Σύνταγμα και στο ρόλο που αναθέτει στον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών. Δεν διαθέτει πραγματικά αυτή την εξουσία. Ο ρόλος του είναι να δίνει οδηγίες προς τα υπουργεία πώς ακριβώς να εκτελεστεί ένας νόμος που έχει περάσει το Κογκρέσο. Το Κογκρέσο περνά τους νόμους, όχι ο πρόεδρος», δηλώνει η Αλ. Φιλήνδρα.
Το πιο χαρακτηριστικό αυτής της κατάστασης είναι το προεδρικό διάταγμα με το οποίο ο Ντόναλντ Τραμπ επιχειρεί να αλλάξει τον τρόπο απόδοσης της αμερικανικής ιθαγένειας. «Αυτό είναι κάτι το οποίο έχει οριστεί από το Σύνταγμα των Ηνωμένων Πολιτειών και βάσει αποφάσεων του Ανώτατου Δικαστηρίου της χώρας. Και μπορεί να έχει μπλοκαριστεί η κίνηση δικαστικά, αλλά ήταν από τα πρώτα διατάγματα που υπέγραψε αφότου ανέλαβε την προεδρία ο Τραμπ και αυτές οι προσπάθειες να παρακάμψει νόμους έως και να εξαφανίσει ολόκληρα υπουργεία είναι που έχουν τρομάξει σε πολύ μεγάλο βαθμό τον πληθυσμό και αυτές τις ενέργειες βλέπουν ως πραξικόπημα. Αυτό είναι κάτι που δεν το επιτρέπει το αμερικανικό Σύνταγμα με το τρόπο με τον οποίο είναι καθορισμένες οι εξουσίες», εξηγεί η ίδια.
Το δεύτερο σημείο που επισημαίνει είναι αυτό της ταχύτητας και του τρόπου με τον οποίο γίνονται αυτές οι αλλαγές. «Υπάρχει ως φαίνεται μία μικρή ομάδα μηχανικών ηλεκτρονικών υπολογιστών, οι οποίοι είναι προσκείμενοι στον Ίλον Μασκ και δεν έχουν εργαστεί ποτέ στην κυβέρνηση, δεν γνωρίζουν ούτε πώς λειτουργούν τα συστήματα της κυβέρνησης ούτε τι αποστολή έχουν τα εκάστοτε προγράμματα, και ως τεχνικοί και μόνο επιλέγουν μέσω απλών αλγόριθμων στην ουσία τυχαία προσωπικό να απολύσουν. Δεν υπάρχει μία ορθολογική προσπάθεια να δούμε κάθε υπηρεσία πόσο προσωπικό διαθέτει, ποιος ο ρόλος του κάθε εργαζόμενου και εάν είναι όλοι απαραίτητοι» αναφέρει η κα Φιλήνδρα και εξηγεί τι πραγματικά συνέβη με τις περιπτώσεις απολύσεων μη μόνιμου προσωπικού.
«Αυτό που σε πρώτη φάση συνέβη είναι ότι αναζήτησαν στις βάσεις δεδομένων ποιοι ορίζονται ως μη μόνιμο προσωπικό (provisional). Ωστόσο, μέσα στην ιεραρχία ο τρόπος που χρησιμοποιεί τον όρο η ομοσπονδιακή κυβέρνηση έχει πολλαπλές έννοιες. Για παράδειγμα, αν έχεις αλλάξει θέση στην ιεραρχία, στον πρώτο χρόνο της προαγωγής μπορεί να χαρακτηρίζεσαι ως ‘provisional’ γιατί εκπαιδεύεσαι στην ουσία στα νέα σου καθήκοντα. Οπότε εάν προάγεσαι από υποδιευθυντής σε διευθυντή, ορίζεσαι ως ‘provisional’. Δεν τους απασχόλησε ποιες είναι οι διαφορές, ούτε το έψαξαν. Σε μη μόνιμο προσωπικό εστάλη ένα email και τους είπαν 'απολύεστε'. Τι έκαναν, ποιο ρόλο είχαν, πόσο απαραίτητοι ήταν δεν εξετάστηκε. Και το αποτέλεσμα ήταν ένα απόλυτο χάος σε όλες τις υπηρεσίες μέχρι του σημείου να έχουμε προσωπικό ασφαλείας στο κέντρο που ελέγχει τα πυρηνικά όπλα των Ηνωμένων Πολιτειών να λαμβάνει επιστολή απόλυσης. Να έχουμε τεχνικούς στην Υπηρεσία Αεροπορικής Ασφάλειας, που φέτος είχαμε τρία δυστυχήματα μέσα σε μόλις έναν μήνα, ξαφνικά να απολύονται κατά εκατοντάδες ανά τη χώρα», αναφέρει.
Περνώντας στο μεγάλο ζήτημα της Αμερικανικής Υπηρεσίας Αρωγής για τη Διεθνή Ανάπτυξη (USAID), η κα Φιλήνδρα υπογραμμίζει ότι έχει εξαιρετικά βαρύτητα ο παροπλισμός της διότι αποτελούσε ανέκαθεν εργαλείο ήπιας ισχύος των Ηνωμένων Πολιτειών και «καταστρέφεται έτσι η διπλωματική δύναμη της χώρας». Και το κυριότερο, «στο όνομα της μείωσης της γραφειοκρατίας και της μείωσης της κατάχρησης πόρων τερματίστηκαν προγράμματα που πραγματικά με πολύ, πολύ μικρό κόστος βοηθούν εκατομμύρια ανθρώπους να επιβιώσουν».
«Η USAID είναι μία υπηρεσία η οποία παρέχει τρόφιμα και ανθρωπιστική βοήθεια σε πάρα πολλές χώρες. Ένα από τα πλέον σημαντικά προγράμματά της αφορά στο να βοηθήσει τεχνικά τους αγρότες σε πάρα πολλές περιοχές του κόσμου, όπως στην Αφρική, να έχουν μία παραγωγή πιο ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή και ειδικά να παράξουν σόγια που έχει πολύ πιο υψηλή θρεπτική αξία συγκριτικά με το σιτάρι. Επιστήμονες μέσω της USAID βοηθούσαν τους αγρότες στην Αφρική να παράγουν πολύ υψηλής ποιότητας σόγια που να είναι και ανθεκτική στην αλλαγή των κλιματικών συνθηκών. Να αποφύγουμε δηλαδή το κίνδυνο λιμών σε πολύ φτωχές περιοχές. Αυτά τα προγράμματα εν μία νυκτί τερματίστηκαν από τον Ίλον Μασκ», δηλώνει η Αλ. Φιλήνδρα.
Ως προς τον Ίλον Μασκ, η ίδια επίσης επισημαίνει πως «ακόμη δεν ξέρουμε ποιος ακριβώς είναι ο ρόλος του διότι σύμφωνα με τις τελευταίες πληροφορίες ο Μασκ δεν έχει ρόλο επίσημο στο Υπουργείο Κυβερνητικής Αποτελεσματικότητας (DOGE). Ο ρόλος του είναι συμβουλευτικός στον πρόεδρο. Ποιος ακριβώς είναι υπεύθυνος για το DOGE είναι ένα μυστήριο αυτή τη στιγμή διότι ο Μασκ δηλώνει σύμβουλος του προέδρου».
Ρωτάμε την Αλεξάνδρα Φιλήνδρα εν μέσω όλων αυτών πού είναι οι Δημοκρατικοί… Είναι πράγματι αισθητή η απουσία τους, απαντά για να προσθέσει «πού είναι όμως και οι παραδοσιακοί Ρεπουμπλικανοί;»
«Σίγουρα για τους Δημοκρατικούς οι καταστάσεις είναι πρωτοφανείς και δεν ξέρουν πώς να αντιμετωπίσουν αυτό που συμβαίνει. Από την άλλη, το Δημοκρατικό Κόμμα, ειδικά από τη δεκαετία του ‘90 και μετά αλλά και ανέκαθεν, είναι ένα κόμμα θεσμικό. Ένα κόμμα στην ουσία πολύ συντηρητικό στον τρόπο που αντιμετωπίζει την πολιτική. Τις τελευταίες δεκαετίες έχει βασιστεί και αυτό σε μεγάλο βαθμό στους δισεκατομμυριούχους επιχειρηματίες και στην Σίλικον Βάλει -αναλογιστείτε τι ποσά απαιτούνται για τη διεξαγωγή των αμερικανικών εκλογών όπως είναι σήμερα το σύστημα, όσο ο προϋπολογισμός της Ελλάδας και παραπάνω. Όταν το κόστος είναι τέτοιο και γνωρίζεις ότι πρέπει να λάβεις χορηγίες από τις ίδιες πηγές, δεν μπορείς να είσαι ταυτόχρονα ένα κινηματικό κόμμα που να βγαίνει στους δρόμους με ένα τρόπο που να είναι αποτελεσματικός διότι πλέον ένας από τους φόβους που ακούω να εκφράζονται είναι ότι εάν υπάρξει μία τέτοια αντίδραση ο Τραμπ θα μπορούσε να κηρύξει στρατιωτικό νόμο».
Οι Δημοκρατικοί επαφίενται στους γενικούς εισαγγελείς στις «μπλε» πολιτείες, οι οποίοι και προσφεύγουν κατά διαταγμάτων της εκτελεστικής εξουσίας για να μπλοκάρουν ή να παγώσουν την εφαρμογή τους. «Κινούνται θεσμικά με το σκεπτικό ότι η δικαστική αρχή θα λύσει το ζήτημα, κάτι το οποίο δεν επαρκεί διότι τα δικαστήρια κινούνται πάρα, πάρα πολύ αργά. Ακόμη και εάν πολλές από τις πράξεις Τραμπ ακυρωθούν, η μεγάλη ζημιά θα έχει γίνει ήδη. Και επίσης υπάρχουν διατάξεις που μπορεί να μην ακυρωθούν», λέει η Αλεξάνδρα Φιλήνδρα.
Ποιο είναι όμως εν τω μεταξύ το μήνυμα; «Δεν υπάρχει ξεκάθαρο μήνυμα αυτή τη στιγμή από τους Δημοκρατικούς. Δεν τους ακούμε και δεν τους βλέπουμε. Από την άλλη όταν σε χτυπάνε από όλες τις πλευρές σε καθημερινή βάση είναι πολύ δύσκολο να χαράξεις στρατηγική. Είναι σαν να είσαι σε ένα γήπεδο και να παίζεις ποδόσφαιρο και η αντίπαλη ομάδα να σου στέλνει 300 μπάλες. Όταν έχουν αλλάξει οι κανόνες του παιχνιδιού, και αντί για μία μπάλα σου έρχονται 300 και δεν υπάρχει και ‘διαιτητής’ να μεσολαβήσει ή θα χρειαστούν τα δικαστήρια δύο χρόνια, δεν ξέρεις ακριβώς τι να κάνεις», εξηγεί.
«Ίσως ακολουθούν και μία λογική που λέει να ξεδιπλωθεί η ατζέντα Τραμπ, να ζήσουν τις συνέπειες οι Αμερικανοί και να καταλάβουν τι συμβαίνει, προσβλέποντας στις ενδιάμεσες εκλογές για το Κογκρέσο το 2926. Αυτό που όμως δεν γνωρίζουμε με όλα αυτά που συμβαίνουν είναι με ποιες συνθήκες θα διεξαχθούν οι εκλογές του 2026, ποιος θα μπορεί να λάβει μέρος και τι θα έχει γίνει έως τότε. Είναι τόσο δυναμική η κατάσταση... Εάν το Δημοκρατικό Κόμμα βγάλει κόσμο στους δρόμο θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι να δεχτούμε το γεγονός ότι θα υπάρξει βία, πολύ βίαιη αντίδραση από τον Τραμπ», συνεχίζει.
Ως προς το «στρατόπεδο» των Ρεπουμπλικανών, η κα Φιλήνδρα αναφέρει: «Ο Ντόναλντ Τραμπ υπονομεύει το ρόλο του Κογκρέσου και την ίδια στιγμή οι Ρεπουμπλικανοί στο Κογκρέσο δεν κάνουν τίποτα για να τον περιορίσουν. Είναι εξίσου δύσκολο να κατανοηθεί τι συμβαίνει και στο εσωτερικό των Ρεπουμπλικανών. Οι θεσμικοί γνωρίζουν αλλά φοβούνται να μιλήσουν και να δράσουν γιατί δεν θέλουν να χάσουν την ‘καρέκλα’ και το δικαιολογούν στον εαυτό τους προφανώς λέγοντας ότι ‘αν εγώ δεν είμαι εδώ θα με αντικαταστήσει κάποιος πολύ χειρότερος οπότε καλύτερα να μη μιλάω, καλύτερα εγώ παρά ένας πιο φανατικός’. Από την άλλη είναι οι true believers. Ένα πολύ μεγάλο μέρος ειδικά της Βουλής των Αντιπροσώπων πιστεύουν στην ιδεολογία του Project 2025 -γιατί αυτή τη στιγμή αυτό που βλέπουμε στην ουσία είναι το Project 2025 να μπαίνει σε εφαρμογή- και το οποίο το επικροτούν. Είναι χριστιανοεθνικιστές και πιστεύουν επίσης ότι η Αμερική πρέπει να είναι μία ιμπεριαλιστική χώρα και πρέπει να επιστρέψουμε σε έναν χριστιανο-ιμπεριαλισμό. Εν έτει 2025».
Όσον αφορά τον ακαδημαϊκό χώρο, η ίδια δίνει έμφαση σε πρόσφατη συγκεχυμένη οδηγία προς τα Πανεπιστήμια που βασίζεται στην απόφαση που είχε εκδοθεί το 2023 από το Ανώτατο Δικαστήριο για την κατάργηση των λεγόμενων «θετικών διακρίσεων» (affirmative action) υπέρ μειονοτήτων για την είσοδο στα κολέγια και τα Πανεπιστήμια. Η οδηγία εμπεριέχει μία διεσταλμένη ερμηνεία της δικαστικής απόφασης που δεν αρκείται στην εισαγωγή στα ανώτατα ιδρύματα αλλά καλύπτει ουσιαστικά την ακαδημαϊκή ύλη και κάθε τι που έχει σχέση με τη λειτουργία των Πανεπιστημίων. Εάν εφαρμοστεί κατά γράμμα δεν θα μπορούσε ενδεικτικά να λειτουργήσει κέντρων σπουδών για γυναικεία θέματα και είναι επίσης συγκεχυμένο πώς θα διδάσκονται μαθήματα σχετικά με την ισότητα των φύλων.
«Βάλλονται η ελευθερία της σκέψης και η ελευθερίας έκφρασης εντός του πανεπιστημιακού χώρου. Ξαφνικά η ομοσπονδιακή κυβέρνηση για πρώτη φορά σε μακρά ιστορία στην ουσία, ίσως όχι άμεσα αλλά έμμεσα, επιβάλλει το τι πρόγραμμα μπορεί να έχει το κάθε πανεπιστήμιο, τι μαθήματα μπορεί να διδάξει. Επιβάλλει την ακαδημαϊκή ύλη. Τα πανεπιστήμια είχαν τον έλεγχο και οι καθηγητές επέλεγαν τι θα διδάξουν, ενώ τώρα ξαφνικά με αυτές τις αποφάσεις αυτό τους αφαιρείται», αναφέρει η Αλεξάνδρα Φιλήνδρα.
