Την ανάγκη να υπάρξει ένας ολοκληρωμένος μηχανισμός διαχείρισης των ακραίων δασικών πυρκαγιών (megafires) τόσο σε επίπεδο πρόληψης όσο και καταστολής, υπογραμμίζει σε συνέντευξή του στο Liberal ο πυρομετεωρολόγος και κύριος ερευνητής στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, Θοδωρής Γιάνναρος.
Όπως επισημαίνει ο κ. Γιάνναρος, θα πρέπει να προσαρμοστούμε πλέον στα νέα κλιματικά δεδομένα και τονίζει: «Οι φωτιές είναι ένα υψηλά διεπιστημονικό πρόβλημα. Εάν δεν το καταλάβουμε, είμαστε χαμένοι».
Τονίζει δε πως «θα πρέπει στη χώρα μας επιτέλους κάποια στιγμή, όταν ολοκληρώνονται οι δασικές πυρκαγιές, στο τέλος της αντιπυρικής περιόδου, κατά τη διάρκεια του χειμώνα όταν δεν “τρέχουμε”, να γίνεται αποτίμηση του τι πήγε λάθος και τι σωστά».
Συνέντευξη στον Χρήστο Θ. Παναγόπουλο
Για ποιους λόγους οι Αρχές δεν μπόρεσαν να σβήσουν τη φωτιά στην Αττική παρά την άμεση κινητοποίηση των πυροσβεστικών δυνάμεων; Ποιοι περιβαλλοντικοί παράγοντες δυσχεραίνουν το έργο τους;
Είναι δεδομένο ότι όσο εξακολουθούμε να εστιάζουμε μονομερώς και βραχυπρόθεσμα στο κομμάτι της καταστολής, τόσο θα έρχονται χρονικές στιγμές, οπότε ενώ τα πράγματα θα δείχνουν να πηγαίνουν καλά – όπως για παράδειγμα συνέβη φέτος με αυτό το νέο δόγμα του πολύ έγκαιρου εντοπισμού και της άμεσης προσβολής των πυρκαγιών, ακόμη και από εναέρια μέσα – θα εκδηλώνεται μια δασική πυρκαγιά, η οποία θα μας ξεπερνά. Αυτό, δυστυχώς, συνέβη.
Αυτό, όμως, που χρειαζόμαστε και μπορώ να πω με βεβαιότητα είναι μια ολοκληρωμένη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών.
Τι σημαίνει, πρακτικά, μια ολοκληρωμένη διαχείριση των πυρκαγιών; Φαντάζομαι, έτσι όπως το λέτε, έχει να κάνει και με το ζήτημα της πρόληψης…
Και με το ζήτημα της πρόληψης και με πολλά ακόμη, κύριε Παναγόπουλε. Με ρωτήσατε πριν, γιατί ξέφυγε η φωτιά. Αυτό είναι ένα ερώτημα, το οποίο θα πρέπει να απαντηθεί και θα έπρεπε να είχε απαντηθεί και για άλλες δασικές πυρκαγιές στην Ελλάδα, στο πλαίσιο μιας οργανωμένης, τεκμηριωμένης και επιστημονικά αντικειμενικής αποτίμησης. Θα πρέπει, δηλαδή, στη χώρα μας επιτέλους κάποια στιγμή, όταν ολοκληρώνονται οι δασικές πυρκαγιές, στο τέλος της αντιπυρικής περιόδου, κατά τη διάρκεια του χειμώνα όταν δεν «τρέχουμε», να γίνεται αποτίμηση του τι πήγε λάθος και τι σωστά.
Με άλλα λόγια, να εξάγουμε μαθήματα και να καταλαβαίνουμε και σε επίπεδο διαχείρισης των πυρκαγιών τι συνέβη και τι θα μπορούσε να είχε γίνει καλύτερα. Τι έγινε καλά, ώστε να το κρατήσουμε, τι δεν έγινε σωστά, ώστε να το αλλάξουμε, για να γνωρίζουμε και να προετοιμαζόμαστε για το μέλλον. Αυτό, μέχρι στιγμής και εξ όσων γνωρίζω, δεν γίνεται.
Το να κάνουμε μία αποτίμηση, στην οποία απλά θα λέμε ότι πήγαμε καλά ή δεν πήγαμε καλά και θα φέρουμε περισσότερα εναέρια μέσα και εξοπλισμό κι ότι θα πετάνε drones πάνω απ’ όλη την Ελλάδα, δεν είναι λύση. Τα drones, που έχουν διαφημιστεί πάρα πολύ φέτος, είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο για τον έγκαιρο εντοπισμό και καλώς χρησιμοποιούνται και θα πρέπει να ενισχυθεί ακόμη περισσότερο η χρήση τους.
Ωστόσο, εκτιμώ πως βαδίζουμε πάλι μονομερώς σε αυτό το κομμάτι. Θεωρούμε ότι εάν εφαρμόσουμε μία δέσμη μέτρων, θα λύσουμε το πρόβλημα και καταλήγουμε, δυστυχώς, να έρχεται αυτή τη στιγμή, όπως την Κυριακή, όπου έχουμε μια δασική πυρκαγιά και αναρωτιόμαστε πάλι, γιατί ξέφυγε.
Τι θα πρέπει να γίνει, επομένως;
Τι θα πρέπει να γίνει… Έχουμε μια δασική πυρκαγιά που έχει μεγάλη έκταση, έχει ανοίξει πάρα πολύ, η συνολική περίμετρός της. Όποτε έχουμε πλέον να κάνουμε με το κομμάτι της διαχείρισης των πυρκαγιών.
Τι σημαίνει, όμως, διαχείριση; Σημαίνει τακτική ανάλυση της φωτιάς, της συμπεριφοράς και της εξάπλωσής της. Τακτική ανάλυση συνεπάγεται συνεχή ροή δεδομένων από τα drones. Για παράδειγμα, γνωρίζουμε εάν υπάρχει χαρτογραφημένη, αυτή τη στιγμή, από drone η ακριβής περίμετρος της πυρκαγιάς; Το να στηριζόμαστε, απλά, στις εκτιμήσεις, τις φωτογραφίες και τις πληροφορίες που έχει ο ένας ή ο άλλος, είτε αρμόδιος είτε μη αρμόδιος φορέας, και να λέμε «είναι περίπου εδώ ή περίπου εκεί», καταλαβαίνετε ότι δεν μπορεί να θεωρηθεί κάτι τέτοιο διαχείριση. Χρειαζόμαστε ακριβή εικόνα της περιμέτρου, ώστε να ξέρουμε ότι, για παράδειγμα, μέχρι τις 01:00 το βράδυ αυτή ήταν η περίμετρος. Κι αυτό μπορεί να γίνει με drones και αεροσκάφη με θερμικές κάμερες.
Γιατί είναι σημαντικό αυτό; Σίγουρα όχι απλά για να ξέρουμε πού βρίσκεται η φωτιά… Γιατί εάν έχουμε αυτή την πληροφορία, μπορούμε να αρχίσουμε να εξάγουμε συμπεράσματα για το πώς εξαπλώνεται η πυρκαγιά. Και, από τη στιγμή που ξέρουμε πώς εξαπλώνεται, αλλά και πώς συμπεριφέρεται (σ.σ. ταχύτητα εξάπλωσης, θερμική ένταση μετώπων με χρήση δορυφορικών δεδομένων, τι εκτάσεις καίει, ποια είναι η τοπογραφία και ποιες είναι οι καιρικές συνθήκες και τι περιμένουμε τις επόμενες ώρες), τότε μπορούμε, έχοντας μια διεπιστημονική ομάδα από μετεωρολόγους, δασολόγους, αξιωματικούς του Πυροσβεστικού Σώματος, να κάνουμε μια τακτική ανάλυση συλλογικά. Βάσει αυτής ανάλυσης μπορούμε να πούμε με ακρίβεια πού, πώς και πότε μπορούμε να χτυπήσουμε τη φωτιά.
Έχουμε πλέον μπει για τα καλά στην εποχή των megafires. Βάσει της επιστημονικής εμπειρίας σας, γιατί σβήνουν πλέον τόσο δύσκολα οι φωτιές; Πώς αλληλεπιδρά η ατμόσφαιρα με τις δασικές πυρκαγιές, στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής;
Η φωτιά έχει αλλάξει, γιατί έχουμε αλλάξει το περιβάλλον, μέσα στο οποίο εκδηλώνεται. Η κλιματική αλλαγή δεν είναι εκείνη που βάζει τη φωτιά από μόνη της. Ωστόσο, με την κλιματική αλλαγή έχουμε πλέον συνθήκες που είναι ευνοϊκές για τη φωτιά.
Οι παρατεταμένες περίοδοι ανομβρίας, οι καύσωνες και οι ισχυροί άνεμοι είναι συνθήκες που ευνοούν την εκδήλωση πυρκαγιών. Πρόκειται για νέες συνθήκες, είναι μια νέα πραγματικότητα. Βεβαίως, μεγάλες δασικές πυρκαγιές είχαμε και στο παρελθόν και στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες τη Μεσογείου. Ωστόσο, κατά τα τελευταία χρόνια καταγράφεται μία πολύ σημαντική αύξηση στη συχνότητα, με την οποία εκδηλώνονται αυτές οι πυρκαγιές. Και είναι δεδομένο ότι όσο πιο συχνά εκδηλώνονται τέτοιου είδους δασικές φωτιές, τόσο πιο συχνά θα ξεπερνάμε τα όριά μας σε ό,τι αφορά την προσαρμογή μας σε αυτές.
Συγκράτησα αυτό που είπατε πιο πριν για τον ρόλο της τεχνολογίας και ειδικότερα της χρήσης των drones. Κατά την άποψή σας θα μπορούσε, για παράδειγμα, η Τεχνητή Νοημοσύνη να εξοπλίσει τον επιστημονικό κόσμο με κάποια συγκεκριμένα εργαλεία, σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση των πυρκαγιών;
Όχι, και θα σας εξηγήσω και γιατί συμβαίνει αυτό. Αυτή τη στιγμή, πολλές από τις δασικές πυρκαγιές, τις οποίες ονομάζουμε megafires ή ακραίες δασικές φωτιές, παρότι έχουμε καταλάβει πολλά, υπάρχουν πολλά περισσότερα τα οποία δεν ξέρουμε γι’ αυτές.
Θα προσπαθήσουμε, για παράδειγμα, να κάνουμε μια πρόγνωση για τις φωτιές, ωστόσο υπάρχει άμεση ανάγκη να κατανοήσουμε αυτές τις πυρκαγιές. Αν δεν κατανοήσουμε τις αιτίες που συμπεριφέρονται κατ’ αυτό τον τρόπο, το γιατί μια φωτιά αναπτύσσει τέτοια θερμικά φορτία και υπό ποιες παραμέτρους ωθούν μια πυρκαγιά στο να καταστεί επαγωγική, όπως έγινε στις πυρκαγιές του 2021, όταν αναπτύσσονταν μεγάλης έκτασης κατακόρυφα νέφη… Αν δεν κατανοήσουμε τους φυσικούς μηχανισμούς πίσω από τη δημιουργία των megafires, τότε δεν υπάρχει περίπτωση καμία Τεχνητή Νοημοσύνη να έρθει να μας πει και να μας βοηθήσει να κάνουμε πρόγνωση τέτοιων φαινομένων. Θα πρέπει εδώ να κατανοήσουμε πρωτίστως το φαινόμενο και μετά να αξιοποιηθούν οι νέες τεχνολογίες.
Πρέπει να επισημάνω, όμως, ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη θα μπορούσε να συνδράμει ως προς το να έχουμε μια καλύτερη εκτίμηση του κινδύνου στο χάρτη της πυρκαγιάς. Εκεί θα μπορούσε να βοηθήσει σημαντικά.
Ποιες είναι οι επιπτώσεις για τη χώρα μας από τα φαινόμενα της ερημοποίησης και της λειψυδρίας; Με ποιους τρόπους μπορούν να αντιμετωπιστούν;
Κοιτάξτε, το πιο σημαντικό μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες είναι η προσαρμογή και εκτίμηση της ανθεκτικότητας. Μας αρέσει, δεν μας αρέσει, δυστυχώς ως ανθρωπότητα έχουμε διαμορφώσει πλέον αυτές τις συνθήκες στον πλανήτη μας. Αυτή είναι μια αδιαμφισβήτητη αλήθεια. Επομένως, αυτό που προέχει, είναι να προσαρμοστούμε, γεγονός που συνεπάγεται νέες υποδομές, οι οποίες θα εξασφαλίζουν τη διαθεσιμότητα νερού για το κτίριό μας, την αντοχή έναντι των ακραίων καιρικών φαινομένων, την ύπαρξη συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης έναντι αυτών των φαινομένων κλπ.
Από εκεί και πέρα θα πρέπει να υπάρξει μια διεθνής συνεργασία μεταξύ των χωρών και επιτέλους να αντιληφθούμε ότι όσο εκλύουμε διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, τότε δεν πρόκειται να δούμε βελτίωση ως προς τις συνθήκες του κλίματος που έχουν διαμορφωθεί. Αλλά ακόμη κι αν σήμερα λέγαμε ότι σταματάμε τέτοιες πρακτικές, όπως για παράδειγμα την καύση ορυκτών καυσίμων, πάλι θα απαιτούνταν κάποια χρόνια, ώστε να βλέπαμε μια αποκλιμάκωση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής.
Πόσο σημαντική είναι η συμβολή της Πυρομετεωρολογίας σε επίπεδο Πολιτικής Προστασίας και πόσο βοηθά στην κατανόηση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής;
Θα πρέπει να σας πω ότι η συμβολή της Πυρομετεωρολογίας ως προς αυτό είναι πάρα πολύ σημαντική. Και θα σας εξηγήσω το γιατί: Οι κλιματικές προβολές που έχουμε, αυτή τη στιγμή, στη διάθεσή μας, αφορούν στα μοντέλα που έχουν «τρέξει» για να μας δώσουν μια εικόνα για το μελλοντικό κλίμα και αφορούν, ειδικά, την εκτίμηση του κινδύνου δασικής πυρκαγιάς.
Βγαίνουν διάφορες επιστημονικές μελέτες το τελευταίο διάστημα που εξηγούν ότι αυτός ο κίνδυνος έχει υποεκτιμηθεί. Αυτό συμβαίνει, επειδή η εκτίμηση που γινόταν μέχρι τώρα, αφορούσε σε συνθήκες που εκδηλώνονται συνήθως χρονικά το μεσημέρι και το απόγευμα. Ωστόσο, αυτό που βλέπουμε τα τελευταία χρόνια με τις πυρκαγιές και ιδίως με τα mega fires είναι ότι «παντρεύεται» με την ατμόσφαιρα.
Άρα, δεν αρκεί να ξέρουμε τι συμβαίνει μόνο στην επιφάνεια (θερμοκρασία κλπ.), αλλά και τι συνθήκες επικρατούν και μέσα στην ατμόσφαιρα καθ’ ύψος, δηλαδή πάνω από τη φωτιά. Γιατί, οι συνθήκες που μπορεί να υπάρχουν, για παράδειγμα, στα 1.000 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της γης, αν η φωτιά καίει πάρα πολύ έντονα, τότε έχει τη δυναμική να τις κατεβάσει αυτές τις συνθήκες στην επιφάνεια. Και έτσι, εάν στα 900 – 1.000 μέτρα φυσάει ένας άνεμος 100 χλμ./ώρα και στην επιφάνεια φυσάει άνεμος με ταχύτητα 50 χλμ./ώρα, τότε η φωτιά θα «κατεβάσει» αυτόν τον αέρα στην επιφάνεια με ταχύτητα 100 χλμ./ώρα και έτσι αναρωτιόμαστε πολλές φορές, γιατί ο άνεμος ήταν τελικά τόσο πολύ ισχυρός;
Η Πυρομετεωρολογία, λοιπόν, είναι πάρα πολύ σημαντική. Η αλήθεια είναι ότι ο ρόλος της στην Ευρώπη είναι υποεκτιμημένος, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στις ΗΠΑ, τον Καναδά και την Αυστραλία, που είναι οι τρεις περιοχές που αντιμετωπίζουν τα σοβαρότερα προβλήματα εξαιτίας των megafires και έχουν αναγνωρίσει την ουσιαστική συμβολή της Πυρομετεωρολογίας. Είναι μια επιστήμη που έχει πολλά να μας πει σε συνεργασία με τη Δασολογία και με άλλες επιστήμες και ειδικότητες που μπορούν να συνδράμουν. Οι πυρκαγιές είναι ένα υψηλά διεπιστημονικό πρόβλημα. Εάν δεν το καταλάβουμε, είμαστε χαμένοι.
Πώς μπορούν να προστατευθούν οι πολίτες; Σε ποιες ενέργειες θα πρέπει να προβούν ώστε να προστατευτούν οι ίδιοι και οι περιουσίες τους από τις πυρκαγιές;
Εάν υποθέσουμε ότι είμαι ένας πολίτης που διαθέτω κύρια κατοικία ή κάποιο εξοχικό σε περιοχή που είναι κοντά ή εντός μια περιοχής με βλάστηση, με κάποιο δάσος θα πρέπει να κάνουμε τα εξής:
Πρώτα – πρώτα, θα πρέπει να γνωρίζουμε την πυραντοχή του σπιτιού μου, δηλαδή εάν το σπίτι μου αντέχει στο πέρασμα μιας πυρκαγιάς. Μια τέτοια γνωμάτευση μπορεί να μας δώσει κάποιος πιστοποιημένος μηχανικός.
Πολλές φορές – και δυστυχώς έχει αποδειχθεί – και σε πυρκαγιές εδώ στην Ελλάδα, αλλά και στην Πορτογαλία. Στην τελευταία, σε μια φονική πυρκαγιά που είχαμε το 2017 στην Πορτογαλία, πολλοί άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, επειδή έφυγαν από τα σπίτια τους και δεν παρέμειναν μέσα σε αυτά. Το σπίτι μας μπορεί να είναι ασφαλές έναντι μιας φωτιάς, αλλά αυτό μπορεί να το πιστοποιήσει μόνο κάποιος μηχανικός βάσει μελέτης.
Το δεύτερο είναι ότι εφόσον μένουμε σε μια τέτοια περιοχή, θα πρέπει να είμαστε σε θέση να δημιουργήσουμε περιμετρικά μια ζώνη ασφαλείας (buffer zone), πέρα από τον αποκαθαρισμό του οικοπέδου μας. Αυτή η ζώνη ασφαλείας θα πρέπει να δημιουργεί τέτοιες συνθήκες που να επιτρέπουν στη φωτιά να εξελιχθεί περαιτέρω, ώστε να θέτει σε κίνδυνο το σπίτι μας.
*Θοδωρής Γιάνναρος – Πυρομετεωρολόγος, κύριος ερευνητής στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (meteo.gr)
