Πώς επηρεάζει η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ) τις ζωές μας; Μέχρι που μπορεί να φτάσει; Γιατί τη φοβόμαστε; Τι μπορούμε να κάνουμε για να την ελέγξουμε; Και εν τέλει, θα φτάσουμε στο σημείο η τεχνολογία να κυριεύσει την ανθρώπινη εξουσία; Η καθημερινότητά μας κατακλύζεται από επικεφαλίδες για το ΑΙ, με ταχύτητα και ένταση που είναι δύσκολο να αφομοιώσουμε.
Απαντήσεις, απόψεις, σκέψεις και νέους προβληματισμούς, σε όλα αυτά, εμπεριείχαν οι πρώτοι «Δελφικοί Διάλογοι» με θέμα «Τεχνολογία και Δημοκρατία», που πραγματοποίησε το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, με τη συμμετοχή σημαντικών φιλόσοφων και στοχαστών διεθνούς εμβέλειας, καθώς και ενός πρωτοπόρου τεχνοκράτη. Μία εξαιρετικά επίκαιρη εκδήλωση, γιατί, όπως τόνισε στην εισαγωγή του, ο πρόεδρος του Κέντρου και καθηγητής του Harvard, Παναγιώτης Ροϊλός, «η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν πρέπει να αφήνεται στα χέρια των γραφειοκρατών και των τεχνοκρατών».
Το Liberal είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει δια ζώσης τους Διαλόγους, καθώς και να συζητήσει περαιτέρω με τον έγκριτο φιλόσοφο Pierre Lévy. Ο κ. Lévy είναι φιλόσοφος, θεωρητικός του πολιτισμού και μελετητής των μέσων ενημέρωσης. Μας μίλησε για το αν η τεχνολογία θα κατακτήσει την εξουσία, για το πώς έχει εξελιχθεί ο ψηφιακός δημόσιος χώρος, καθώς και για το πώς επηρεάζει την διεξαγωγή των πολέμων.
Συνέντευξη στην Μαριλίζα Αναστασοπούλου
Θα φτάσουμε στο σημείο η τεχνολογία να πάρει τον έλεγχο της ζωής μας;
«Δεν μπορεί κανείς να απαντήσει στο ερώτημα πώς θα επηρεάσει η τεχνολογία τη ζωή μας, διότι η ανάπτυξή της είναι πολύ γρήγορη σε πολλά διαφορετικά επίπεδα. Αλλά πραγματικά δεν πιστεύω ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη πρόκειται να κατακτήσει την εξουσία, ότι αυτά τα συστήματα έχουν την ικανότητα να είναι αυτόνομα. Αυτό είναι περισσότερο ένα είδος πολύ αρχαίου μύθου των εργαλείων που φτιάχτηκαν από τους ανθρώπους και γίνονται κυρίαρχα, όπως το Γκόλεμ.
Δεν συμφωνώ με όλες τις αποκαλυπτικές συζητήσεις που κάνουν ακόμη και πολύ καλά ενημερωμένοι άνθρωποι. Φυσικά, υπάρχουν πραγματικά προβλήματα και πραγματικοί κίνδυνοι, όπως η προκατάληψη και οι λανθασμένες ευθυγραμμίσεις. Οι κακές ευθυγραμμίσεις σημαίνουν απλώς ότι το μοντέλο δεν κάνει ακριβώς αυτό που περιμένουμε. Επομένως, πρόκειται για ένα πρόβλημα μηχανικής. Υπάρχουν προβλήματα σχετικά με την πνευματική ιδιοκτησία, την ιδιωτικότητα, και άλλα, τα οποία όμως τα γνωρίζουμε ήδη.
Η τεχνητή νοημοσύνη είναι σημαντική διότι θα γίνει η νέα διασύνδεση με την πραγματικότητα και τους άλλους ανθρώπους (το συμβολικό σύμπαν).»
Πώς έχει μετασχηματιστεί ο ψηφιακός δημόσιος χώρος;
«Η θέση μου είναι ότι η δημόσια σφαίρα γενικότερα έχει ψηφιοποιηθεί και δεν υπάρχει πλέον διαφορά μεταξύ της πολιτικής δημόσιας σφαίρας και της ψηφιακής πολιτικής δημόσιας σφαίρας, επειδή η πλειοψηφία των ανθρώπων διαβάζει τις ειδήσεις στο διαδίκτυο και ακόμη περισσότερο, διαβάζει ή παρακολουθεί τις ειδήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μέσα σε μία γενιά, ξεκινώντας από το μηδέν, 65% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει συνδεθεί στο διαδίκτυο, 93% στην Ευρωπαϊκή Ένωση και περισσότεροι από τους μισούς κάτω των 40 ετών ενημερώνονται από τα κοινωνικά δίκτυα.
Έτσι, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ο νέος δημόσιος χώρος, και αυτό δημιουργεί μια δημόσια σφαίρα που είναι εντελώς παγκόσμια, επειδή υπάρχουν πολύ βολικά μέσα μετάφρασης. Μπορούμε να ακούσουμε ή να διαβάσουμε ανθρώπους που εκφράζονται σε διαφορετικές γλώσσες, αλλά ταυτόχρονα είναι και μια εντελώς κατακερματισμένη δημόσια σφαίρα, επειδή ο καθένας βρίσκεται μέσα στη δική του φούσκα, κατά κάποιο τρόπο. Οι συζητήσεις γίνονται σε μικρές ομάδες, όπως οι ομάδες του Facebook, οι ομάδες του LinkedIn, οι ακόλουθοι κάποιων ανθρώπων στο Twitter, για παράδειγμα.
Πρόκειται επίσης για ένα νέο είδος επικοινωνίας, αυτό που ονομάζω, όπως και άλλοι, επικοινωνία διαχείρισης στίγματος. Αυτό σημαίνει ότι δεν επικοινωνούμε μόνο ένας προς έναν, αλλά και με τη μεσολάβηση της παγκόσμιας μνήμης. Διότι κάθε φορά που κάνουμε like ή μοιραζόμαστε ή αγοράζουμε ή κάνουμε οτιδήποτε στο διαδίκτυο, μετατρέπουμε τη βάση δεδομένων για τους άλλους χρήστες. Έτσι, επικοινωνούμε όλοι μαζί μέσω αυτού του διαμεσολαβητή της παγκόσμιας ψηφιακής βάσης δεδομένων.
Tέλος θα έλεγα ότι επικοινωνούμε επίσης μέσω της τεχνητής νοημοσύνης. Όταν ρωτάμε κάτι στο Google, όταν εξερευνούμε το Διαδίκτυο, μας βοηθούν αυτά τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης. Όταν γράφουμε εργασίες, όπως εσείς, ή δημιουργούμε εικόνες, μας βοηθούν επίσης συστήματα τεχνητής νοημοσύνης. Έτσι, η τεχνητή νοημοσύνη γίνεται η νέα διεπαφή με το διαδίκτυο. Και με τον τρόπο που είναι η διεπαφή του διαδικτύου, είναι επίσης η διεπαφή μεταξύ μας.»
Μπορεί ο χώρος επικοινωνίας, η αρένα, να είναι παγκόσμια, όμως οι αλγόριθμοι λειτουργούν με αυτοαναφορικό τρόπο με αποτέλεσμα η πληροφόρηση του χρήστη να είναι σε μεγάλο βαθμό μονοδιάστατη. Πώς μπορεί να λυθεί αυτό το πρόβλημα;
«Έχουμε όλα τα εργαλεία για να έχουμε μια πολύ ευρεία ανοιχτή δημόσια σφαίρα και να επιλέξουμε, αν ξέρουμε πώς να χρησιμοποιούμε τα εργαλεία. Το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι τα εργαλεία, είναι η εκπαίδευση. Πιστεύω λοιπόν ότι πρέπει να επινοήσουμε μια εκπαίδευση για τον γραμματισμό στα μέσα ενημέρωσης και την κριτική σκέψη. Αυτό έκανα όταν ήμουν καθηγητής για τους φοιτητές μου. Ήμουν καθηγητής στην επικοινωνία, οπότε τους δίδαξα να δημιουργούν διαφορετικές λίστες για να ξεφύγουν από τη μοίρα των αλγορίθμων.»
Ποια είναι η σκοτεινή πλευρά της τεχνολογίας;
«Ως προς την αρνητική πλευρά της τεχνολογίας, τη γνωρίζουμε .Είναι η χειραγώγηση, η παραπληροφόρηση και ούτω καθεξής. Δεν φοβάμαι όμως την τεχνολογία, γιατί το να φοβάσαι είναι ένας τρόπος να μην σκέφτεσαι καθαρά. Έτσι, τα συναισθήματα δεν είναι αυτό που έχει σημασία. Πρέπει να διατηρούμε ψυχραιμία και να αναλύουμε τα προβλήματα όσο το δυνατόν πιο καθαρά. Όταν ήμουν νέος, υπήρχε ένα μόνο ασπρόμαυρο τηλεοπτικό κανάλι, το οποίο ελεγχόταν από την κυβέρνηση, και δεν είχαμε καμία απολύτως επιλογή. Και οι άνθρωποι δεν φοβόντουσαν. Σήμερα έχουμε το Διαδίκτυο και οι άνθρωποι φοβούνται.»
Πώς η τεχνολογία επηρεάζει τους πολέμους;
Με αφορμή τον πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, αναφερθήκαμε στο γεγονός ότι ενώ το πεδίο μάχης είναι τοπικό, διεξάγεται παράλληλα ένας υβριδικός παγκόσμιος πόλεμος σε επίπεδο πληροφόρησης, και ζητήσαμε από τον κ. Lévy τη γνώμη του για το πώς η πρόοδος της τεχνολογίας επηρεάζει τις συγκρούσεις.
«Πάντα η επικοινωνία και η ψυχολογική επιρροή έπαιζαν πολύ σημαντικό ρόλο στους πολέμους, από την αρχή της ανθρώπινης φυλής. Σήμερα, προφανώς, ο πόλεμος διεξάγεται επίσης στο Διαδίκτυο, στο πεδίο της πληροφορίας και της επικοινωνίας, Επομένως, και πάλι, είναι ζήτημα εκπαίδευσης και κριτικής σκέψης ώστε ο απλός πολίτης να είναι σε θέση να σχηματίσει τη δική του γνώμη. Και μην ξεχνάτε ότι το ρωσικό κράτος ακόμη και από τον προηγούμενο αιώνα έχει μια πολύ μακρά ιστορία χειραγώγησης της πληροφορίας. Αυτή είναι η ειδικότητά τους. Ακόμη και πριν από το Σοβιέτ, την Οχράνα, δημιουργούσαν πλαστά έγγραφα και ούτω καθεξής. Είναι η ίδια παράδοση που συνεχίζεται.
Συνεπώς το μέσο είναι που αλλάζει και όχι ο τρόπος σκέψης. Αν διαβάσετε τον Μακιαβέλι, για παράδειγμα, έλεγε ότι πρέπει να διχάσετε τον εχθρό εναντίον του εαυτού του για να εξαπολύσετε ψευδείς ειδήσεις, να δημιουργήσετε πανικό και ούτω καθεξής. Είναι πάντα οι ίδιες τεχνικές, αλλά με πιο ισχυρά εργαλεία.»
Σημειώσεις από του Δελφικούς Διαλόγους
Πέραν της συζήτησης με τον κ. Levy παραθέτουμε ορισμένα σημεία που ξεχωρίσαμε από τους Δελφικούς Διαλόγους.
Ο καθηγητής φιλοσοφίας Étienne Balibar, εξήγησε πώς η τεχνολογία είναι «φάρμακα», ουσιαστικά ένα όργανο με δύο όψεις και μίλησε για το πώς η ψηφιακή επανάσταση οδηγεί σε αποικισμό των κοινωνικών σχέσεων. Με την τελειοποίηση της αυτοματοποιημένες μετάφρασης η τεχνολογική επανάσταση μεταναστεύει από τη σφαίρα του γραπτού στη σφαίρα του προφορικού με αποτέλεσμα η έννοια της διαφορετικότητας να γίνεται θολή. Επίσης μίλησε για την ψηφιακή αποξένωση λέγοντας χαρακτηριστικά πως «μια μη αλλοτριωμένη ζωή είναι μύθος».
Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Philip N. Howard, κοινωνικός επιστήμων με εξειδίκευση στην τεχνολογία, έχει διεξάγει παγκόσμια έρευνα με θέμα τι φοβάται ο κόσμος περισσότερο στην τεχνολογία και ανέλυσε ότι ο μεγαλύτερος φόβος ότι μπορεί να παραπλανηθείς, ότι χειραγωγείσαι. Επίσης, είπε ότι οι γνώσεις μας για το Metaverse είναι ανεπαρκείς, διότι δεν υπάρχουν αρκετές εμπεριστατωμένες έρευνες, οι περισσότερες είναι εμπειρικές.
Η ψηφιακή μόρφωση είναι ένα θέμα που συζητήθηκε αρκετά και ο κ. Howard υποστήριξε ότι επειδή είναι δύσκολο να οριστεί, χρειάζεται να υπάρχουν «ταμπέλες» στο περιεχόμενο που να επεξηγούν και να δίνουν πληροφορίες, όπως πχ την προέλευση, για τις πληροφορίες που λαμβάνουμε. Τέλος, πρέπει να δημιουργηθούν ρυθμιστικοί κανόνες και οδηγίες, ώστε να υπάρχει ένα πλαίσιο που να καλύπτει όχι μόνο τη χρήση, αλλά και το στάδιο του τεχνολογικού σχεδιασμού.
Ο Jeffrey Schnapp, καθηγητής στο Harvard, ο οποίος έχει ένα ιδιαίτερο βιογραφικό που εκτείνεται από τις κλασσικές μελέτες και τη ρομποτική, μέχρι το design και την αρχιτεκτονική, πιστεύει στα ιστορικά προηγούμενα και υποστήριξε ότι πρέπει πρώτα να σκεφτούμε σε τι είδους κοινωνία θέλουμε να ζήσουμε πριν εστιάσουμε στην τεχνολογία. Σχολίασε ότι δεν υπάρχει αρκετή καινοτομία στη συγκυρία μεταξύ δημοκρατίας και τεχνολογίας.
Παρουσιάζοντας την ιστορική διαδρομή της ψήφου, από την αρχαία Σπάρτη όπου η ψηφοφορία γίνονταν δια βοής, στην εκλογή του Δόγη στη μεσαιωνική Βενετία όπου χρησιμοποιούσαν μικρές μπάλες (ballottas), εν συνεχεία στη χρήση της χάρτινης ψήφου τον 19ο αιώνα στην Αμερική και στη Γαλλία, καταλήγοντας στο σήμερα, όπου αρχίζει και εμφανίζεται και η ψηφιακή ψηφοφορία, εγείρει το ερώτημα ποια είναι η σχέση του ψηφοφόρου με την σύγχρονη πολυεπίπεδη δημοκρατία.
Πιστεύει επίσης ότι η δημοκρατία και ο υπολογισμός (computing) συνυπήρχαν πάντα ιστορικά και η τεχνολογία είναι απλώς ένα μέσο. Η δημοκρατία αφορά τη συμμετοχή και τον πειραματισμό. Συνεπώς καταλήγει ότι το ερώτημα που πρέπει να τεθεί είναι: με τα σωστά εργαλεία θα μπορούσε η τεχνητή νοημοσύνη να ενδυναμώσει τη δημοκρατία;
Σε τελείως διαφορετικό κλίμα και ύφος ήταν η διαδικτυακή, ολίγον φουτουριστική παρέμβαση, του Alvin Wang, παγκόσμιου αντιπροέδρου εταιρικής ανάπτυξης της ταϊβανέζικης High Tech Computer corporation, που παρέπεμπε σε ταινία του μέλλοντος.
Σύμφωνα με τον κ. Graylin βρισκόμαστε σε ένα μεταβατικό σημείο όπου η τεχνολογία από εργαλείο θα έχει μετασχηματιστική δύναμη και το Metaverse (μετασύμπαν) και η Τεχνητή Νοημοσύνη θα έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην κοινωνία μας. Ως προς αυτούς που θεωρούν κάτι τέτοιο ως εφιαλτικό σενάριο ο κ Grayling τους παρέπεμψε στην ανατολίτική φιλοσοφία όπου συνυπάρχει το φως και το σκοτάδι, αλλά το φως επικρατεί. Είναι δύσκολο για το ανθρώπινο μυαλό να αποδεχτεί την εκθετική ανάπτυξη της τεχνολογίας.
Ανέλυσε ότι, σε λίγα χρόνια από τώρα, θα επιτευχθεί η Artificial General Intelligence, δηλαδή τα μηχανήματα θα έχουν την ικανότητα να κατανοούν ή να μαθαίνουν οποιοδήποτε διανοητικό έργο που μπορεί ένας άνθρωπος, αλλάζοντας έτσι τον τρόπο που λειτουργεί ο κόσμος.
Σύμφωνα με τον κ. Graylin μέσα στα επόμενα 10 χρόνια η ανάπτυξη της τεχνολογίας θα δημιουργήσει τεράστιες αλλαγές στην αγορά εργασίας, επηρεάζοντας αρνητικά πρωτίστως τις πιο καλοπληρωμένες δουλειές. Εστιάζοντας στη θετική πλευρά εκτιμάει ότι θα αυξηθεί η παραγωγικότητα, θα βρεθούν λύσεις σε θέματα υγείας και γήρανσης, στα ενεργειακά και στην κλιματική αλλαγή, καθώς και θα υπάρξουν δια γαλαξιακά ταξίδια.
Όλοι οι ομιλητές συμφώνησαν ότι χρειάζεται να εκπαιδευτεί το κοινό για την ορθή χρήση της τεχνολογίας, ότι υπάρχει ανάγκη διαφάνειας και ότι πρέπει να δημιουργηθούν ρυθμιστικά πλαίσια.
* Ο Pierre Lévy είναι φιλόσοφος, μελετητής των μέσων ενημέρωσης με εξειδίκευση στην κατανόηση των πολιτισμικών και γνωστικών επιπτώσεων της ψηφιακής τεχνολογίας και του φαινομένου της ανθρώπινης συλλογικής νοημοσύνης. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε πάνω από 12 γλώσσες και διδάσκονται σε πολλά πανεπιστήμια παγκοσμίως. Είναι ο εμπνευστής του Information Economy MetaLanguage (IEML).
